Pressan - 29.04.1993, Síða 12

SKOÐA NIR
1 2 PRCSSAN
Fimmtudagurinn 29. apríl 1993

PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Gunnar Smári Egilsson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 - 16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 31 90, auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 700 kr. á mánuðief greitter með VISAÆURO
en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur í lausasölu
Heppnir ftalir
og gæfulausir
íslendingar
ftalir eru nokkuð heppin þjóð. Eftir að hafa lifað lengi með
spilltum stjórnmálamönnum og ólukkunni þeim samfara hefur
gæfan snúist á sveif með ítölsku þjóðinni. Þrátt fyrir að allir vissu
að ítalskir stjórnmálamenn væru gegnumspilltir þá var það dauð
vitneskja. Hún breytti engu. Það var ekki fyrr en einhver stjórn-
málamaðurinn sem sakaður var um spiUingu reyndi að verja sig
með því að benda á aðra verri að boltinn fór að rúlla og allur
óþverrinn kom í ljós. Samtrygging stjórnmálamannanna féll.
Þjóðin hafði svo sem misst allt traust á þeim fyrir löngu. En eftir
að þeir höfðu kjaftað hver um annars spillingu voru þeir ekki
boðlegir lengur. Ef þeim hefði verið stillt upp á kjörseðil hefði
þjóðin gert uppreisn. Þess vegna er eina ráð ítalskra stjórnmála-
manna að gera sátt við þjóð sína og falast eftir nýrri byrjun. Þeir
ætla ekki bara að skipta um nafri á flokkum og kljúfa aðra, held-
ur bjóða þeir þjóð sinni upp á breytingar sem hugsanlega munu
torvelda að spillingin haldi áfram.
Við íslendingar höfum ekki upplifað neitt þessu líkt. Við ber-
um reyndar ekkert meira traust til okkar stjórnmálamanna en
Italir til sinna. Við vitum líka fullvel að okkar stjórnmálamenn
verja góðum hluta af þeim fjármunum sem þeim er treyst fyrir í
eigin þágu; annaðhvort til að kaupa sér atkvæði, fresta því að
þeir glati þeim eða til að launa vinum og félögum einhverja per-
sónulega greiða. Það hefiir hins vegar ekki enn gerst á íslandi að
stjórnmálamaður eða -flokkur sem verður uppvís að spillingu og
skömm dragi fram í dagsljósið sambærileg dæmi eða verri af
hinum flokkunum. Samtrygging stjórnmálaflokkanna á íslandi
heldur ennþá.
Sjálfstæðismenn telja sig þannig ekki hafa hag af því að benda
á að menntamálaráðherra Alþýðubandalagsins hafi keypt sýn-
ingarrétt af kvikmyndagerðarmanni í Alþýðubandalaginu fýrir
hærri upphæð en menntamálaráðherra Sjálfstæðisflokksins
keypti af sínum kvikmyndagerðarmanni. Flokkurinn vill ffekar
sitja einn uppi með sökina en að almenningur setji spurningar-
merki við allt kerfið og spyrji sig hvers vegna í ósköpunum bíó-
myndir séu keyptar og seldar inni í lokuðum ráðherrakontórum.
Sjálfstæðismenn telja betra að bíða af sér óveðrið en missa hugs-
anlega af möguleikanum á að gera flokksmönnum sínum góða
greiða í framtíðinni þegar enginn sér til.
Af sömu ástæðu hafa íslenskir stjórnmálamenn aldrei tekið
undir kröfur almennings um að þeir beri ábyrgð á ákvörðunum
sínum og gjörðum. Þeir vita sem er að um leið og látið er undan
almenningi einu sinni og einhver sökudólgurinn látinn segja af
sér verður erfiðara að standast kröfurnar næst. Þess vegna skipt-
ir engu máli hversu spilltir íslenskir stjórnmálamenn eru eða
hversu miklum fjármunum þeir sóa; þeir munu aldrei missa
stöðu sína.
íslendingar hafa því ekki enn notið þeirrar lukku að einhver
stjórnmálamaðurinn gleymi sér og taki upp á að veija sig með
því að ýmsir aðrir séu miklu verri. Það á eftir að koma í ljós
hvort þeir sem fyrir því verða svara í sömu mynt og benda á enn
aðra. Ef það hins vegar gerist einhvern tímann í framtíðinni
kann það að enda með því að stjórnkerfið á íslandi verði sett í
löngu tímabæra sótthreinsun; völd stjórnmálaflokkanna verði
skýrt afmörkuð og upphugsað virkt effirlitskerfi með ákvörðun-
um þeirra og ráðstöfunum á skattpeningum almennings.
BLAÐAMENN Bergljót Friðriksdóttir, Friðrik Þór Guðmundsson,
Guðrún Kristjánsdóttir, Jón Óskar Flafsteinsson útlitshönnuður,
Jónas Sigurgeirsson, Jim Smart Ijósmyndari, Karl Th. Birgisson,
Kristán Þór Árnason myndvinnslumaður, Sigríður H. Gunnarsdóttir
prófarkatesari, Telma L. Tómasson.
PENNAR Stjórnmál: Árni Páll Árnason, Einar Karl Flaraldsson,
Guðmundur Einarsson, Flannes Flólmsteinn Gissurarson,
Flreinn Loftsson, Mörður Árnason, Ólafur Hannibalsson,
Óli Björn Kárason, Ragnhildur Vigfúsdóttir, Össur Skarphéðinsson.
Listir: Gunnar Árnason, myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson popp,
Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Árnason.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerð og prentun: ODDI
STJÓRNMÁL
Kreppa í kreppu
Það eru nú um tvö ár síðan
krepputal varð ráðandi í ís-
lensku þjóðlífi. Arin þar á und-
an hafði smátt og smátt verið að
síga á ógæfuhliðina í efnahags-
lífinu. Krepputalið jókst stig af
stigi og brátt fóru menn að tala
um bölmóð. Það var nokk sama
hvert litið var; allir höfðu helstar
áhyggjur af kreppunni. Nú er
svo komið að þjóðartekjur hafa
dregist saman stöðugt í rúman
hálfan áratug. Slíkan samdrátt
er erfitt að þola, enda hafa
menn reynt að milda áhrifin
með fjárlagahalla og lántökum.
Fyrirtæki og einstaklingar hafa
orðið gjaldþrota. Kreppan okk-
ar hefur varað lengur en krepp-
an í Bretlandi. Þar í landi er svo
komið að hagffæðingar spá því
að þrátt fyrir að efnahagslegar
forsendur séu að skapast fyrir
hagvexti geti langur tími liðið
áður en hann lætur á sér kræla.
Ein helsta ástæðan fyrir þessu sé
eftirspurnarkreppa. Mikill hluti
fólks sé í þeirri aðstöðu að auk-
inn kaupmáttur og lægri vextir
nægi ekki til að koma eftirspurn
af stað. Stórir hópar fólks sem
keypti húsnæði á níunda ára-
tugnum eru t.d. í þeirri stöðu að
áhvílandi skuldir eru mun meiri
en söluverð eignanna. Það fólk
mun ekki fara að eyða strax og
betur árar, heldur fremur reyna
að grynnka á skuldunum. Við
eftirspurnarkreppuna bætist
svo sú staðreynd að langur tími
í efnahagslegri lægð getur valdið
deyfð og ótta, sem aftur hindrar
menn í að láta hendur standa
ffam úr ermum.
Langvarandi samdráttur hér-
lendis ætti að valda því að hér
væri svipað umhorfs, einstak-
lingar og fyrirtæki væru farin að
halda að sér höndum, enda
þröngt í búi. Það má sjá mörg
merki þess að brugðist hafi ver-
ið við samdrætti. Aukinn agi í
ríkisrekstri veldur því að færri
ÁRNI PÁLL
ÁRNASON
stofrianir eyða umffam jjárlaga-
heimildir, fyrirtæki og stofrianir
hafa hagrætt í rekstri og minnk-
að kostnað, sparað aðkeypta
þjónustu og fækkað starfs-
mönnum. Atvinnuleysið hefur
haldið innreið sína.
Hagtölurnar halda hins vegar
sífellt áffam að koma á óvart og
sannfæra mann um að íslend-
ingar eru ekki hannaðir eftir
Jögmálum hagfræðinnar. Ný-
lega kom í ljós að enginn sam-
dráttur hefur orðið í innflutn-
ingi nýrra bíla fýrstu þrjá mán-
uði ársins. Flugeldasalan um
síðustu áramót var rétt eins og í
góðu meðalári og allra handa
þjónustufyrirtæki eru sett á
legg. Og er þá nokkuð að undra
þótt menn spyrji sem svo:
Hvers vegna? Er engin kreppa?
Er búið að hafa okkur að fi'flum?
Hagtölur benda til að heimilin
fjármagni neyslu sína í auknum
mæli með lánum. Sumir sjá
kannski enga aðra leið til að
halda heimilinu á floti, en aðrir
velja frekar að steypa sér í
skuldir en að slá af og endur-
skipuleggja eyðsluna. í nýút-
kominni könnun um atvinnu-
leysi á Islandi kemur fram að
um 30 prósent atvinnulausra
hafi tekið lán til að fjármagna
neyslu sína, en aðeins 26 pró-
sent höfðu dregið úr skemmt-
unum og afþreyingu, 6 prósent
dregið úr akstri og ferðalögum,
3 prósent dregið úr kaupum á
dagblöðum og agnarsmátt 1
prósent hafði sagt upp áskrift-
inni að Stöð 2 í sparnaðarskyni.
Þannig virðist vera rík til-
hneiging til að slá hvergi af, láta
„Hagtölurnar halda hins vegar sífellt áfram að koma á óvart og
sannfœra mann um að íslendingar eru ekki hannaðir eftir lög-
málum hagfrœðinnar. Nýlega kom í Ijós að enginn samdráttur
hefur orðið í innflutningi nýrra bílafyrstu þrjá mánuði ársins.
Flugeldasalan um síðustu áramót var rétt eins og ígóðu meðal-
ári ogallra handa þjónustufyrirtæki eru sett á legg. “
sem ekkert hafi í skorist og fá
sér neðan í því og fara á rúntinn
fyrir lánsfé. Og því ekki það?
Bankaráðsmenn í Landsbanka
Islands, nýkomnum á lappirnar
eftir veruleg framlög úr ríkis-
sjóði, eru í það minnsta með á
þessum nótum og ætla sér
hvergi að slá af í laxinum, á
sama tíma og verið er að ræða
verulegar uppsagnir starfs-
manna. Það virðist skipta suma
bankaráðsmenn mestu að
gefa viðskiptamönnum bank-
ans það fordæmi að best sé að
lifa um efrii fram.
íslendingar eru skorpumenn.
Við virðumst gera allt í skorp-
um; vinna, drekka, gleðjast og
hryggjast. Allt, — pema
kannski að kvarta. Enginn er
búmaður nema hann barmi sér
segir málshátturinn og einhvern
veginn á ég erfitt með að rifja
upp dæmi þess að Islendingur
hafi sagt heiðarlega ffá afkomu
sinni og verið sáttur við sitt.
Þótt kreppan sé í áberandi
kreppu munum við áfram
heyra margt um hana, jafnt ffá
þeim sem alltaf kvarta af göml-
um vana, sem og þeim sem vilja
enn um sinn stinga hausnum í
sandinn og láta veisluna halda
áffam._______________________
Höfundur er lögfræðingur
ÁLIT
ERNA
HAUKSDÓTTIR
KOLBEINN
ARNGRÍMSSON
ÞÓRARINN HÖSKULDUR
TYRFINGSSON JÓNSSON
JÓHANNES
BERGSVEINSSON
Dómsmálaráðherra hefur
breytt áfengisreglugerðinni
þannig aðnúer ekki lengur
bannað að selja áfengi á veit■
ingastöðum milli kl. 14.30 og
18.00.
Afnám vínveitingabanns á eftirmiðdögum
Erna Hauksdóttir, fram-
kvæmdastjóri Sambands
veitinga- og gistihúsa: „Þetta
er sjálfsagt skref til aukningar
þjónustu, sem við erum búin
að biðja um í mörg ár, enda er
svona bann fáránlegt og löngu
aflagt í þeim löndum sem þetta
tíðkuðu áður fyrr. Við auglýs-
um þjónustu íslands og reyn-
um að fá hingað ferðamenn í
sumarfrí, til funda og ráð-
stefnuhalds og það er erfitt að
viðhalda svona banni, enda
skilja menn ekki þessar kúnst-
ir. Þá má velta því fyrir sér
hvernig svona bann hefur
gengið í gegnum tíðina. Ætli
menn hafi sótt um leyfí fyrir
hundruðum kokkteilboða?
Bannið hefur mikið til verið
hunsað. Ég get ekki ímyndað
mér að drykkja landans aukist.
Fyrir tíu árum og meira var
talsverð drykkja í hádeginu, en
það er liðin tíð og slíkt sést
varla, þrátt fyrir bjórinn.“
Kolbeinn Amgrímsson, for-
maður Félags framreiðslu-
manna: „Þetta var það sem
koma skyldi og ég get ekki ann-
að séð en að þetta verði til
batnaðar. Vínútsölur eru opnar
á þessum tíma og ég get ekki
séð muninn á því að hafa þær
opnar eða vínveitingahús. Fólk
gat náð sér í áfengi hvort sem
var. Menn geta hugsað sér að
þetta leiði af sér að meira beri á
drukknu fólki á góðviðrisdög-
um, en það myndi hverfa er ffá
liði og auk þess er breytingin
jafrilíkleg til að halda slíku fólki
inni. Þessi breyting er í takt við
það sem gerist annars staðar í
heiminum."
Þórarinn Tvrfingsson, for-
maður SÁÁ: „Breytingin er
ekki viðamikil og skiptir ekki
sköpum. Menn hafa verið að
hvarfla frá aðhaldsstefnunni
sem var ríkjandi. Þetta er búið
að vera um tíu ára þróun frá
aðhaldi til frjálsræðis, sem oft
hefur verið varað við, t.d. af
læknum, afheilsufarsástæðum.
Bent hefur verið á að ekki eigi
að koma til slíkra breytinga án
aðgerða á móti. Það sem hefur
haldið okkur á floti þennan
tíma er að mikið hefur verið
lagt í meðferðarstarf, sem skil-
að hefur verulegum árangri
þrátt fyrir aukið frjálsræði. Það
þarf að horfa á dæmið í heild
sinni og því er erfitt að tala um
einstakar aðgerðir sem þessa.“
Höskuldur Jónsson, for-
stjóri ÁTVR: „Þetta bann hef-
ur verið ákaflega gagnslítið og
aðstæður oft þannig að það var
illframkvæmanlegt. Ég ferðast
mikið um landið og þótt við-
koman á veitingastöðum sé
takmörkuð veit ég að væri ég
útlendingur að ferðast um
landið ætti ég í miklum erfið-
leikum með að skilja hvers
vegna ekki mætti fá rauðvín
með matnum nema á kórrétt-
um tíma. Ég sé engin rök fyrir
þessu, bendi á að áfengisversl-
anir eru opnar á þessum tíma.
Sjálfsagt er þetta bann tilkomið
á þeim tíma sem ekki var mikið
um hópferðir útlendinga hing-
að og að þeir ferðuðust um
landið að njóta veitinga."
Jóhannes Bergsveinsson
yfirlæknir, meðlimur áfeng-
isvarnaráðs: „Undanhaldið í
áfengismálum hefur þegar
gengið of langt og engin ástæða
til að halda lengra á þeirri
braut. Því lengur sem áfengi er
veitt þeim mun meira er
drukkið. Áfengi er það ávana-
og fikniefrii sem mestum skaða
veldur hjá þessari þjóð eins og
hjá flestum nágrannaþjóðum
okkar. Heilbrigðisstofnanir SÞ
hafa mælst til að til aldamóta
dragi úr áfengisneyslu um
fjórðung. Ein af neikvæðari af-
leiðingum áfengisneyslu er
vaxandi ofbeldi; um 80% þeirra
sem ofbeldisverk fremja eru
undir áhrifum áfengis og um
70% fórnarlambanna. Með til-
slökunum í áfengismálum hef-
ur ofbeldi aukist og flestum
finnst nú nóg komið.“