Pressan - 04.11.1993, Blaðsíða 10

S K OÐ A N I R
Fimmtudagurinn 4. nóvember 1993
10 PRESSAN
PRBSSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Karl Th. Birgisson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Markaðsstjóri Sigurður I. Ómarsson
Ritstjóm, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14 -16, sími 64 30 80
Faxnúmer: Ritstjóm 64 30 89, skrifstofa 64 3190,
auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86. tæknideildJ54 30 87
Áskriftargjald 798 kr. á mánuði ef greitt er meö VISA/EURO
en 855 kr. á mánuöi annars.
PRESSAN kostar 260 krónur i lausasölu
Eftirlit á stjórn-
málaflokkana
Þingflokkur Kvennalistans hefur á Alþingi fylgt eftir ósk-
um nokkurra háskólakennara og farið fram á að undirbúin
verði löggjöf um fjármál og starfsemi stjórnmálaflokkanna.
Það er löngu tímabært að settar séu strangar reglur um
flokkana sem eru í reynd ríkisstofnanir eins og PRESSAN
hefur ítrekað bent á.
í úttekt á fjármálum flokkanna, sem PRESSAN gerði í vor,
kom í ljós að stjórnmálaflokkarnir veltu á síðasta ári um 130
milljónum króna, sem meira og minna var opinbert fé.
Áberandi var að 97 prósent af tekjum Kvennalistans árið
1992 komu frá skattgreiðendum. Nokkru lægra var þetta
hlutfall sama ár áætlað hjá Sjálfstæðisflokki og Alþýðuflokki
og eilítið lægra enn hjá öðrum. Með öðrum orðum: Stjórn-
málaflokkarnir, sem kalla sig frjáls félagasamtök, eru á ffarn-
færi hins opinbera.
Ekkert effirlit er með því hvernig þessu fé er varið og flokk-
arnir eru misviljugir að láta í té upplýsingar um fjárreiður
sínar. Kvennalistinn og Alþýðubandalagið hafa þó reikninga
sína opna þeim sem eftir leita, en Sjálfstæðisflokkurinn liggur
á lítilvægustu upplýsingum eins og ormur á gulli. Honum á
ekki að líðast ffernur en öðrum þiggjendum almannafjár að
eyða milljónum af skattfé á ári hverju án þess að skattgreið-
endur fái að vita hvert það rennur.
PRESSAN hefur einnig itrekað bent á hvers konar neðan-
jarðarstarfsemi fer fram þegar flokkarnir afla sér fjár. Þar er
öllum brögðum beitt og ekki öllum löglegum. Fyrir því liggja
orð ffammámanna í Framsóknarflokki, Alþýðubandalagi og
Alþýðuflokki um að gefnir hafi verið út falsaðir reikningar
fyrir auglýsingar í flokkssnepla sem aldrei birtust. f þessum
sömu stjórnmálaflokkum alast svo upp mennimir sem síðar
taka að sér umsýslu með milljörðum af almannafé. Varla er
að vænta affeka á þeim vettvangi þegar þeir komast upp með
árum saman að sniðganga alminleg bókhaldsskil og einfaldar
siðareglur viðskipta á flokkskontórnum.
Ekki er vitað til þess að skattyfirvöld hafi sýnt málinu
áhuga, þótt færa megi að því sterk rök að skattgreiðendur eigi
hér ekki minna undir en til dæmis hjá íþróttafélögum, sem
rannsökuð hafa verið.
Fjórir flokkar — allir nema Sjálfstæðisflokkurinn — hafa
lýst sig reiðubúna til að koma upp effirliti með fjárreiðum
sínum. Nú hafa þeir tækifæri til að standa við þau orð og
samþykkja tillögu Kvennalistans. í ljósi reynslunnar er hins
vegar fýllsta ástæða til að fylgjast grannt með að það verði al-
vörureglur undir faglegu eftirliti, en ekki áferðarfalleg leið til
að halda áffam að skjóta tugmilljónum árlega ffamhjá augliti
kjósenda.
BLAÐAMENN: Bergljót Friðriksdóttir, Guörún Kristjánsdóttir,
Jakob Bjarnar Grétarsson, Jim Smart Ijósmyndari,
Kristján Þór Árnason myndvinnslumaöur,
Páll H. Hannesson, Pálmi Jónasson,
Sigriður H. Gunnarsdóttir prófarkalesari,
Snorri Ægisson útlitshönnuöur, Þorsteinn Högni Gunnarsson.
PENNAR Stjórnmál: Andrés Magnússon, Árni Páll Árnason, Einar
Karl Haraldsson, Guömundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, Hreinn Loftsson, Möröur Árnason,
Ólafur Hannibalsson, Óli Björn Kárason, Þórunn Sveinbjarnardóttir,
Össur Skarphéöinsson.
Listlr: Einar Örn Benediktsson, mannlíf, Guömundur Ólafsson,
kvikmyndir, Gunnar Árnason, myndiist, Gunnar Lárus Hjálmarsson
popp, Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal teiklist.
Telknlngar: Ingólfur Margeirsson, Kristján Þór Árnason,
Snorri Ægisson, Einar Ben.
AUGLÝSINGAR: Ásdís Petra Kristinsdóttir, Pétur Ormslev.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsla, plötugerö og prentun: ODDI
STJORNMAL
Glataða kynslóðin
Það er bæði gömul saga og
ný að kynslóðir hafa misjafhar
aðstæður til að koma undir
sig fótunum. Þegar litið er til
baka er það nú samt oftast
þannig að aðstöðumunurinn
jafnast út á þann hátt að erfitt
er að sjá að ein kynslóð beri
óhæfilega skarðan hlut frá
borði eða hljóti óhæfilegan
ávinning. Undantekningar ffá
þessu eru kynslóðir sem lenda
hvor sínum megin við um-
fangsmiklar breytingar í sam-
félaginu, umskipti í atvinnu-
háttum eða efnahagslífi.
Þannig var um aldamóta-
kynslóðina í samanburði við
eftirkomendur. Aldamóta-
kynslóðin vann hörðum
höndum að því að skapa sér
lífvænlegar aðstæður á erfið-
um tímum. Eftirkomendurn-
ir, þeir sem nú eru í kringum
eftirlaunaaldurinn, nutu hins
vegar góðs af þeim uppgangi
sem varð í efnahagslífinu í
stríðinu og eftir stríð. Þegar
aldamótakynslóðin nálgaðist
eftirlaunin varð hins vegar
ljóst að verðbólgan hafði étið
upp spariféð, kynslóðin sem
stritaði til að spara sat uppi
með fáeinar krónur í ellinni.
Eftirkomendurnir höfðu
fengið fé foreldra sinna gefins
í formi lífeyrissjóðslána og
bankalána.
Nú ber svo við að komin er
ffam ný kynslóð sem virðist á
góðri leið með að hljóta með
réttu titilinn hin glataða kyn-
slóð. íslendingar á aldrinum
20-35 ára borga námslánin
sín til baka, þeim mun meira
sem yngri eru. Húsnæðislánin
bera markaðsvexti ofan á
lánskjaravísitölu, en lánskjara-
vísitalan er allt önnur stærð en
framfærslu- eða launavísitala.
Húsnæðiskostnaðurinn er því
umtalsverður baggi. Lífeyris-
sjóðslánin bera að sjálfsögðu
háa vexti, enda voru lífeyris-
sjóðirnir tómir eftir að eftir-
komendurnir sem fyrr voru
nefndir létu þar gamminn
geisa. Skattbyrðin eykst til að
greiða fyrir eyðslu í óráðsíu og
gæluverkefhi fyrri ára.
ÁRNI PÁLL
ÁRNASON
í það minnsta einn lífeyris-
sjóður hér í landinu hefur
stigið stórt skref í rétta átt í
þessu efni. Hann hefúr hrein'- ■»
lega skorið niður lífeyri til
þeirra sem fengu óverðtryggt
lán úr sjóðnum og lítur því
réttilega svo á að sú gjöf sem í
láninu fólst að hluta hafi verið
íýrirframgreiðsla á lífeyri. Eft-
irkomendurnir hafa væntan-
lega húsin sín nú til að éta og
geta því lifað á arðinum af
þeirri gjöf sem þeir fengu. Það
er ekkert réttlæti í því að þeir
sem nú greiða í lífeyrissjóði og
þurfa að sæta háum vöxtum
hjá sjóðunum standi undir
greiðslu verðtryggðs lífeyris til
þeirra sem tæmdu sjóðina á
sinni tíð. Annað hagsmuna-
mál er að afnema aðgang
þeirra eldri að húsbréfakerf-
inu. Það er hreint brjálæði að
veita lán með ríkisábyrgð til
húsnæðiskaupa fýrir kynslóð
sem á um 100 milljarða í
skuldlausri eign.
Ljóst er að margir munu
bregðast við þessu með þvi að
segja að svona sé ekki hægt að
fara með fólkið, það sé ekki
hægt að koma eftir á og skera
af lífeyri þeirra sem nú eru
komnir á lifeyrisaldur. Það ber
hins vegar að hafa í huga að
það var á sínum tíma komið
aftan að aldamótakynslóðinni.
Hún fékk enga fýrirfram til-
kynningu um að búið væri að
sólunda peningunum hennar,
menn mættu bara í bankann
og sáu að sparnaður ævinnar
dugði fyrir rétti dagsins á
Holtinu og mánaðarlegur líf-
eyrir fýrir tveimur pottum af
mjólk. Yngra fólk er heldur
ekki ónæmt fýrir eftiráaðgerð-
um. Tökum dæmi:
Húsnæðiskerfið frá 1986,
sem lengi verður í minnum
haft hversu vitlaust var, var
„íþessu efni reynir á stjórnmálaflokk-
ana ogfjölmiðla: Geta íslenskir stjórn-
málaflokkar í raun mótað stefnu í
nokkru sem máli skiptir? Geta íslenskir
fjölmiðlamenn skilið vandamál semfel-
ur í sérfleira en eitt aðalatriði og tekur
meira en sex orð til að útskýra? Nú
reynir á. “
orðið gjaldþrota strax
1989-1990. Árið 1991 voru
sett bráðabirgðalög um hækk-
un vaxta á lánum í kerfinu.
Það var bara eitt vandamál í
því: Þá voru í gildi lög sem
kváðu á um að greiðslubyrði
húsnæðislána þyngdist ekki
þótt vextir yrðu hækkaðir,
lánstíminn myndi bara lengj-
ast. Þegar fólk hafði tekið lán í
gamla kerfinu skrifaði það
undir lántökusamning við
Húsnæðisstofnun, þar sem
m.a. var kveðið á um að ef
vextir yrðu hækkaðir myndi
fara um greiðslubyrði eftir
fyrrgreindum lögum. Svo
hvað var gert? Jú, bráða-
birgðalögin afhámu þessi lög
um greiðslubyrðina, svo hægt
væri að auka greiðslubyrði
lántakenda. Sem sagt: Ríkis-
valdið setti lög sem breyttu
samningi þúsunda íbúða-
kaupenda við lánveitandann
einhliða.
Þegar horft er til baka er
ljóst að eftirkomendur alda-
mótakynslóðarinnar, yngstu
lífeyrisþegarnir, högnuðust
verulega á verðbólgutíman-
um. Þær kynslóðir sem á eftir
komu gerðu það einnig í mis-
miklum mæli. Síðan fer að
koma ákveðin tilhneiging til
að menn borgi sitt, allt þar til
komið er að yngstu kynslóð-
unum, sem fá það hlutverk að
borga fýrir allt fjörið. Nýlega
hefur komið ffarn að umræða
um þessi mál er að hefjast
innan stjórnmálaflokkanna,
því misgengi af þessum toga
verður að leiðrétta. f þessu
efni reynir á stjórnmálaflokk-
ana og fjölmiðla: Geta íslensk-
ir stjórnmálaflokkar í raun
mótað stefnu í nokkru sem
máli skiptir? Geta íslenskir
fjölmiðlamenn skilið vanda-
mál sem felur í sér fleira en
eitt aðalatriði og tekur meira
en sex orð til að útskýra? Nú
reynir á.
Það sem er grátbroslegast
við alla þessa sögu er það að
þegar við, glataða kynslóðin,
komumst á eftirlaun og erum
loksins búin að borga náms-
lánin fýrir aUa hina, lífeyrinn
fýrir alla hina og húsnæðið
fýrir alla hina, þá verðum við
að óbreyttu að finna einhvem
til að níðast á. Það eru nefni-
lega allar horfur á að ekkert
verði eftir í lífeyrissjóðunum
þegar að okkur kemur, því
aldurssamsetning þjóðarinnar
er slík að það eru fjölmenn-
ustu kynslóðimar sem standa
nú í þessu basU._____________
Höfundur er lögfræðingur.
FJÖLMIÐLAR
Kjarni málsins er ekki hér
- kjarni málsins í 80 ár!
„Það er nefnilega öðrufremur einkenni Moggans — hann
þegirsvo mikið. Sá sem villfá heildarmyndina, sérstaklega í
viðkvœmum og umdeildum málum, fcer hana ekki með því að
lesa Morgunblaðið. “
í leiðara Morgunblaðsins á
þriðjudag sagði að blaðið
væri fyrst og fremst frétta-
blað. Þegar ég hins vegar leit-
aði að umfjöllun um frétta-
stefnu þess í 24 síðna affnæl-
isblaði þann sama dag var
hún hvergi sjáanleg. Ekki
heldur í tuttugu óg fimm
mínútna auglýsingu Moggans
í sjónvarpinu þá um kvöldið.
Ekki eitt orð, en mikið um
tækni og tölvur.
Skýringin? Kannski fannst
Moggamönnum engin
ástæða til að tala um frétta-
stefnu sína — er henni ekki
hvort eð er bezt lýst eins og
öðru hjá Mogganum, „vönd-
uð og traust“?
Þetta er hvort tveggja goð-
sögn, þ.e. að Mogginn sé gott
fféttablað og að fféttimar séu
vandaðar.
Það eru stórtíðindi þegar
Mogginn tekur upp hjá sjálf-
um sér að flytja fréttir sem
vega að hagsmunum valda-
stofnana í landinu. Þá leggjast
kremlólógar undir feld og
velta fýrir sér hvað Styrmir sé
nú að plotta og í hvaða
strengi hafi verið togað í Val-
höll eða stjórnarráðinu. Það
er ekki bara samsærishugsun-
arháttur þeirra sem þekkja
ekki til, freldur líka viður-
kenning á því að Mogginn er
ekki fréttablað af því tagi.
Hann er ekki alvörufrétta-
blað.
Á sama veg er það þegar
Mogginn tekur afstöðu í meiri
háttar þjóðfélagsmálum.
Áhugamenn bíða spenntir,
ekki endilega vegna þess að
Mogginn hafi öll „áhrifin“,
sem honum eru oft gerð upp,
heldur vegna þess að það er
svo sjaldan sem Mogginn seg-
ir eitthvað yfirleitt. Reykurinn
úr strompum ritstjóra Morg-
unblaðsins sést yfirleitt ekki
fýrr en allir aðrir hafa talað
málið dautt svo mánuðum
skiptir.
Það er nefnilega öðru
ffemur einkenni Moggans —
hann þegir svo mikið. Sá sem
vill fá heildarmyndina, sér-
staklega í viðkvæmum og
umdeildum málum, fær hana
ekki með því að lesa Morgun-
blaðið. Blaðið tiplar í kring-
um lykilstaðreyndir mála, ef
það þegir þá ekki alveg.
Dæmin frafa verið nefnd mý-
mörg á þessum vettvangi og
verða ekki endurtekin núna.
Þetta er þeim mun verra
sem Mogginn er umfangs-
mikil stofnun í þjóðfélaginu;
þess þekkjast líklega engin
dæmi á Vesturlöndum að eitt
dagblað sé svo yfirgnæfandi á
markaðnum. Ég þekki ekki
vel til í Evrópu, en í Banda-
ríkjunum hafði eitt blað, The
New York Times, lengi yfir-
burðastöðu og þó ekki neitt í
líkingu við Moggann hér.
Mér verður stundum hugs-
að til þess þegar blaða-
mennska NYT reis sem hæst
árið 1971 og blaðið birti stol-
in leyniskjöl sem gengu
seinna undir nafninu Pentag-
on-skjölin. Það þurfti mikið
hugrekki til þess að ögra for-
setanum og hernum með
þeim hætti, ekki sízt á íhalds-
sömu og kerfislyntu blaði eins
og NYT.
Gæti Moggitm gert eitthvað
svipað? Svarið er afdráttar-
laust nei. Honum lætur betur
að þegja. Þar skilur á milli
góðra fréttablaða og vondra.
Klisjan „ekki lýgur Mogg-
inn“ er auðvitað engin tilvilj-
un, en hún er ekki nema að
hálfú leyti rétt; blaðið vandar
sig við upptalningu stað-
reynda, en vandar sig oft jafn-
mikið við að þegja yfir stað-
reyndum. Það þegir vísvit-
andi yfir hluta sögunnar eða
henni allri og það kallast á
blaðamannamáli að ljúga að
lesendum sínum. Það er
kjami málsins.
Karl Th. Birgisson