Tíminn Sunnudagsblað - 03.02.1963, Blaðsíða 2

Fyrir skömmu var mikið
svika- og svindlmál lagt fyr-
ir danska dómstóla, og ját-
aðí höfuSpaurinn í því máli,
Badenhoff, á sig stórfelld
svik og misferli. Margir
földu, að þetta væri hið
iviesta svikamál, sem fram
heföi komið, síðan íslands-
máiaráðherrann, Alberti,
var afdjúpaður sem stór-
svikari. En á tímabilinu
milli þessara miklu svindl-
mála átfi sér stað atburður
í fjármálalífi Danmerkur.
sem vakti gífurlega athygli
á sínum tíma og olli þátta-
skilum í fjármálasögu Dan-
merkur.
Á árunum eftir fyrri heimsstyrj-
öldina var róstusamt og viðsjár mikl
ar í fjármálaheimi Danmerkur, og
þá gerðist stórkostlegt fjárglæfra-
ævintýri, sem opnaði augu almenn-
ings fyrir hinni geysilegu spillingu,
sem þróaðist j viðskiptalífi landsins:
— Landsmands-bankinn og Trans-
atlantiska-verzlunarfélagið sigldu í
strand og engu varð bjargað nema
vitneskjunni um sameiginlegan svika
feril þessara fyrirtækja, sem höfðu
dansað hvað ákafast um gullkálfinn
á þessum árum. En þau voru ekki
ein £ þeim dansi, og fall þeirra var
aðeins fyrirboði efnahagsvandræð-
anna, sem herjuðu Danmörku á
þriðja og fjórða tug aldarinnar.
Fyrir réttum fjörutíu árum barst
sú frétt manna á meðal, að Land-
mandsbankinn væri orðinn gjald-
þrota. Þessi frétt var þó dálítið yfir-
drifin, en sagði samt sína sögu svo
að ekki varð um villzt. Á þessum
sumardegi var því endanlega slegið
föstu, að hin stærsta, litfegursta,
en jafnframt loftkenndasta sápukúla
í fjármálasögu Danmerkur væri
sprungin. Grundvöllurinn fyrir orð-
rómnum, að Landmandsbankinn
væri gjaldþrota, var stuttorg opin-
ber tilkynning um, að Landmands-
bankinn, stærsti einkabanki lands-
ins, myndi vegna sérstakra ástæðna
afskrifa 55% milljón króna (átt er
við danskar krónur), en fengi vara-
sjóð frá Þjóðbankanum, sem næmi
30 milljónum króna. Landmands-
bankinn var sem sagt ekki raunveru-
lega gjaldþrota, en það blandaðist
hins vegar engum hugur um það, að
hann hafði orðið fyrir miklu fjár-
hagslegu áfalli, þótt þær tölur, sem
upp voru gefnar, gæfu aðeins til
kynna litinn hluta þess tjóns, sem
bankinn hafði orðið fyrir. Við upp-
gjör síðar meir reyndist það yfir
300 milljónir danskra króna. Miðað
við verðgildi dönsku krónunnar á
þessum tímum, var þetta óheyrileg
fjárhæð, en þar að auki varð að
reikna með því tjóni, sem varð á
þeim fyrirtækjum, sem bankinn reif
með sér í f"llinu. Þetta var rothögg
á marga fjármálamenn, og ekki sízt
sparifjáreigendur. Sumir af þeim
mönnunum, sem urðu harðast úti, sáu
ekkert annað ráð vænna en varpa
sér í fang dauðans, aðrir hurfu hið
skjótasta af landi brott, þar á meðal
prins einn, sem fór í útlendingaher-
sveitina. En það var líka mikill
fjöldi manna, sem varð að borga
brúsann, þótt þeir hefðu hvorki haft
löngun né getu til þess að taka þátt
í dansinum um gullkálfinn. Þessi
atburður hafði meðal annars þau á-
hrif, að atvinnuleysi jókst á næstu
mánuðum um ca. 20%. Mörg önnur
fyrirtæki hrandu til grunna eins og
spilaborgir, þegar ríkisbúskapurinn
var gerður upp eftir að fjármála-
ævintýri fyrri heimsstyrjaldarinnar
voru úti. En fall Landmandsbankans
var hið mesta.
Tólf einkabílar — þrjár hallir
Höfuðpaurarnir í hruni Land-
mandsbankans, voru Emil Gliiekstadt
og var hann framkvæmdastjóri bank
ans, og Harald Plum, stofnandi og
framkvæmdastjóri þess fyrirtækis,
sem hafði orðið bankanum dýrast;
Transatlantíska-verzlunarfélagsins, en
Gliikstadt var formaður í stjórn þess
svo að segja má, að skeggið hafi
verið skylt hökunni. í augum al-
mennings voru þessir menn ímynd
hinna miklu fjármálamanna stríðs-
áranna með auðlegð sinni og mun-
aði, sem þ'eir veittu sér. Það var
fullyrt, að á stríðsárunum hefði fjár
eign Gliickstadts verið um 60 millj-
ónir króna (eftir hrunið var fjáreign
hans sex milljónir) og sagt var, að
hann ætti tólf einkabifreiðir og mál-
verkasafn, sem væri að verðgildi 12
milljónir króna. Hann átti hallir í
Kaupmannahöfn, London og París',
auk glæsilegs landseturs á Norður-
Sjálandi og eyjarinnar „Æbleö“.
Framgangur Plums í þjóðfélaginu
var með svipuðum hætti. Einkaeyja
hans var „Thorö“ í Litlabelti, og þar
hafði hann meðal annars látið ge^
dýrindis grafhýsi, sem haíin ætlaðí',
sjálfum sér, þegar dauðann bæri að '
höndum.
í hugum almennings hlutu þessir
tveir menn að vera fjármálasnilling-
ar á heimsmælikvarða, sérstaklega
var ferill Plums upp á tindinn ævin-
týralegur. Gluckstadt var svo að segja
borinn til þess að verða framkvæmda
stjóri Landmandsbankans, þar sem
faðir hans hafði gegnt því starfi
áður, en Plum var aðeins kaupmanns
sonur í Assens á Vestur-Fjóni, að
vísu var faöir hans mesti kaupmað-
ur bæjarins, en það mátti sín lítils í
samkeppninni á heimsmarkaðnum.
Samt sem áður tókst Plum á aðeins
einum áratug að hjtfja sig svo hátt
til vegs í þjóðfélaginu, að hann varð
einvaldur { fyrirtækjasamsteypu, er
var atkvæðamesta og víðfeðmasta
verzlunarvald, sem frarn til þessa
tíma hafði risið upp á Norðurlönd-
um, — en jafnframt mesta þrotabú
síðan á tímum Napóleonsstyrjald-
anna. Þegar veldi og uppgangur
Höfuðpaurar þessarar svikamyllu áttu tólf einka-
bíla, hallir í stærstu borgum Evrópu og á eyjum í
dönsku sundunum. — „Plum“ seldi rúblur, ískökur
og vélbyssur, en umboðcmenn hans loðfeldi í fjöru-
tíu stiga hita. Þeir birgðu sig upp með iíkkistuskrautö
til þrjú hundruð ára.
o ,
98
T- t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ