Tíminn Sunnudagsblað - 03.02.1963, Blaðsíða 15

gilið Skötufjarðargil. Dregur það nafn
sitt af því, að veguxinn, sem farinn
var úr Heydal yfir í Skötufjörð, ligg-
ur upp með gilinu að framanverðu.
Heitir fjallið, sem vegurinn er yfir,
Skötufjarðarheiði. Þessi leið var oft
farin áður á tímum. Hitt gilið að
austanverðu heitir Tröllagil. Fellur
þar lækur í frekar þröngum gljúfrum,
en djúpum og ægilegum á köflum.
Selgil og Manngi) eru bæði að vestan-
verðu, fyrii atan Skötufjarðargil.
í Heydal eru þó nokkrir staðir, sem
benda til þess, að talsvert hafi verið
talið um álfa og álfabústaði i daln-
um. Til dæmis heitir eitt klettanef
Álfkonuklettur Hann er skammt frá
sjó að austan.
Eitt sinn endur fyrir löngu dreymdi
húsfreyjuna á Galtarhrygg, að til
hennar kæm; kona, sem bað hana að
láta sig fá mjólk um tíma, þar til
kýrin hennar bæri, og tók til staðinn,
sem m.iö!V;r> ekyldi sett á. Nú gerir
húsfreyja betta nákvæmlega eins og
um var beðíð Flftir nokkuin tíma birt-
ist þessi sama kona Galtarhryggjar-
húsfreyjunni aitur í draumi, og var
hún þá mjög giöð í bragði og segir,
að nú hafi húr, gert vel að láta sig
hafa mjólkina. en nú þurfi hún henn-
ar ekkj lengur, því ag kýrin sín sé
borin, en sig langi ag launa henni
greiðann að nokkru. Segir henni að
eiga það, sem sé á evri hérna niðri
við sjóinn, og vaknar þá húsfreyja
og gerist forvdin mjög. en býst þó
ekki við miklu Leggur þó í ag at-
huga þetta. Þarna var raunar ekki
nema um eina tyri að ræð'a, enda ekki
breitt land, sem Galtarhryggur á að
sjó. Þegar þangað kemur, sér hún
sér til mestu furðu. að þarna er rek-
inn vænn hvaiur. Heitir eyrin síðan
Hvaleyrí. Á öðrum stað er kletta-
belti, sem Álfaklettar nefnast. Um.
þessa kletta er iú saga sögð, að stúlka
sem var í Heydal, hafi séð mann
koma ríðandi rneð fram klettunum
og hverfa síðan inn í þá.
Stór og mikill klettur stendur einn
ser í skógarrjóðri út og upp af tún-
inu i Heydal. Ber hann nafnið Gýgj-
arsteinn. Líkist hann húsi til ag sjá.
Steininum fylgir sú saga, ag hann
sé kirkja álfanna í dalnum, og hefur
fólk því umgengizt hann af miklum
virðuleik og lotningu, „því ei má
trufla aftansöng álfanna þar“. Annar
steinn er í grennd, sem Gluggasteinn
heitir. Nafn sitt hefur hann hlotið af
því, að eitthvert sinn, er telpa frá
Heydal sat hjá kindum nálægt hon-
um og sofnaði, dreymdi hana, að til
hennar kæmi kona. sem bað hana
að leggja ekki hrísluna á steininn
sinn og sízt á gluggann. Hann væri
svo lítill, ag birta kæmist þá ekki
inn til sín. Litla stúlkan vaknaði og
sá þá, að hún hefði lagt hrísluna
sina á steininn. Hún gætti þess vel að
Iáta það ekki endurtaka sig. Sjálfsagt
eru til fleiri sögur um huldar vættir,
sem dalinn byggja, þótt ég kunni
ekki fleiri að færa í letur.
Þarna hefur líka verið þéttbýlt ai
mannfólki. Fyrir og eftir aldamótin
síðustu var þríbýli í Heydal og oft
húsfólk á Galtarhrygg hjá aðalbúend-
um þar. Einu sinni endur fyrir löngu,
hefðu verið tólf bæir í Heydalnum
og þar að auai eitt prestsetur, er
Kirkjuból nefndist. Það stóð á eyri
við ána, milli Heydals og Galtar-
hryggjar. Þarna sést móta fyrir graf-
reit og leiðum utan til við tóftirnar.
Skal ég nú nefna fleiri bæjarnöfn.
þótt ekki kunni ég þau öll. Fyrir ut
an þrjá bæi, sem ég hef þegar nefnt
Heydalsbærinn — séS fram dalinn
skal þessum bætt við, Brennistaðir.
Sviðgil, Laugarbær og Bakkakot.
Nokkru eftir seinustu aldamót tók
bóndi, er þá bjó á Galtarhrygg, upp
stórvaxnar bir'kihríslur í því skyni
að nota þær gildvöxnustu til þess að
viða fjárhús sín með, enda alsiða á
þeim tímum. Þá veitti hann því eftir-
tekt, að þarna undir leyndust, — þar
sem hríslurnar voru stórvaxnastar —
bæjartóftir, ekki allsmáar, þrjár, hlið
vig hlið. Þetta er talandi vottur um
sannleiksgildi þessara fornu sagna,
sem áður getur. Þessi skógur er góð-
an spöl fyrir utan Galtarhrygg og
heitir Brennistaðaskógur. Allar þess-
ar bæjarleifar hafa með konungsúr-
skurði verið iýstar friðhelgar forn-
minjar, sem enginn má hreyfa, nema
meg sérstöku leyfi fornminjavarðar.
Allmjög þótti um eitt skeið skorta
á göfuga sambúð milli pi'estsins á
Kirkjubóli og sóknarbarna hans, að
því er sagan segir. Hann þótti forn í
skapi og fékkst við kukl og galdra,
enda varð hann svo illa liðinn af sókn
arbörnum sínum, að allir hættu að
sækja kirkju til hans, en kusu frekar
ag fara til Vatnsfjarðarkirkju og
hlýða þar messu, þótt þetta væri löng
leið og erfið, sérstaklega á vetrum.
Þá var það eitt sinn, er Heydalsprest-
ur var búinn að boða til messu heima
hjá sér. Bændur sinntu því engu, en
lögðu út með Mjóafirðinum að austan,
gerði á þá biindhríð og bar þá af
réttri leið og hröpuðu þeir í árgljúfur
eitt, sem á Ieið þeirra var, og fórust
þeir allir. Þessi á heitir siðan Karl-
mannaá. Bergið eða kletturínn, sem
þeir steyptust fram- af í árgljúfrið,
hlaut þá nafnið Tólfkarlabani. Talið
var víst, ag þarna hefði Heydalsprest-
ur verið að verki.
Það eru til fjölmörg kvæði inn
Heydal, og langar mig að nefna hér
tvö. Það fyira er eftir Benedikt Ás-
geirsson. Tilefní þess var, að ung-
mennafélagið „Vísir" í Reykjarfjarð-
arhreppi hafði þarna skemmtisam-
komu, enda ekki fátítt, að H;ydalur
væri til slíks valinn. Þótt langt væri
hjá sumum að ,- ækja og vegurinn ekki
alls staðar sem ákjósanlegastur, þá
taldi það enginn eftir sér. Er dalur-
inn opnaðist og hann brostiviðgestum
sínum, gat heldur enginn varizt því
að gjalda í sömu mynt, svo heillandi
fagur var hann með útbreiddan faðm,
fullan af lífi og angan. Niðurlagsorð
kvæðisins eru þessi:
Indælt hér væri að eiga heima,
angri og þrautum mætti gleyma,
kæmi þar aldrei kaldur snjór,
kreppti ekki að neinum þröngur
skór.
Hitt kvæðið er eftir Guðmund Guð-
mundsson, skólaskáld.
Eitt sinn kom hann í Heydal til þess
að fá fylgd fyrir Skötufjarðarheiði,
því að hann ætlaði landveg til ísa-
T I M I N N — SUNNUDAGSBL &Ð
111