Tíminn Sunnudagsblað - 22.03.1964, Blaðsíða 18

sýndu, að þær voru ónothæfar, þa
eð þær unnu ekki hljóðlaust.
Fyrir valinu varð ensk sprengja.
Hana fengu samsærismennirnir hjá
leyniþjónustu Canaris aðmjráls, p
margir háttsettir menn í leyniþjón-
ustunni, þar á meðal Canaris sjálf-
ur, voru andstæðingar Hitlers og tóku
þátt í ýmsum samsærum um að ryðja
honum úr vegi. Leyniþjónustan fékk
jafnan til rannsóknar enskar sprengj-
ur, sem náðust á einn eða annan hátt
og von Tresckow setti sig í samband
við áhrifamenn þar, sem útveguðu
honum sprengjuna. Þessa sprengju
var hægt að móta í hvaða lögun sen
var, hún var einföld í notkun
vann hljóðlaust. Hægt var að stilla
hana á mismunandi tíma, en hún vann
þannig, að sterk sýra lak niður á vír
og át hann í sundur. Þegar vírinn
slitnaði losaði hann um staut, sem
slóst í hvellhettuna, sem kom sjálfri
sprengingunni af stað. Sprengjuna
var hægt að setja af stað með því
að brjóta litla glerkúlu, sem sýran
var höfð í.
Von Tresckow og aðstoðarmaður
hans, von Schlabrendorff, fengu
þessa sprengju í hendur, og þegar
Hitler lenti á flugvellinum við Smol-
ensk 13. marz 1943 voru þeir tilbún-
ir til að taka á móti honum. Að
alstöðvar herforingjanna voru í skóg-
inum vestur af borginni, og meðal
þeirra, sem tóku á móti foringjanum
á flugvellinum og fylgdu honum til
herstöðvanna, var von Tresckow sjálf-
ur.
Það hefði verið tiltölulega auðvelt
að fleygja sprengjunni inn í ráðstefnu
salinn, en þá hefðu samsærismenn-
irnir átt á hættu að drepa alla við-
stadda, þar á meðal ýmsa herfor-
ingja, sem þeir töldu ómissandi til
að taka við stjórninni eftir dauða
Hitlers. Von Tresckow og félagar
hans höfðu í hyggju að fara öðru
vísi að, og þeir biðu eftir tækifær-
inu.
Sprengjan hafði verið mótuð í
flöskulag og til frekara öryggis var
sprengiefninu skipt í tvær deildir.
Síðan var henni vafið innan í pappír,
sem var komið þannig fyrir, að von
Schlabrendorff gæti með einu hand-
taki brotið glerkúluna á siðustu
stundu, án þess að neitt bæri á því.
Þegar komið var að því, að Hitler
flygi aftur til Austur-Prússlands með
fylgdarliði sinu, kom von Schlabren-
dorff með pakkann og bað höfuðs-
mann úr liði Hitlers að gera sér þann
greiða að fara með tvær konjaksflösk
ur fyrir sig til sameiginlegs vinar í
aðalstöðvunum. Höfuðsmaðurinn
Heinz nokkur Brandt, sem áður hafði
keppt í reiðlist á Ólympíuleikunum
varð fúslega við þessum tilmælum,
tók við pakkanum og settist upp i
flugvélina.
Vélin fór af stað og sprengjan var
með í ferðinni. Von Schlabrendorff
hringdi þegar í stað til Berlínar.
Hann skýrði samsærismönnum þar
frá hvers eiga mætti von, en hlut-
verk þeirra var að taka stjórnarvöld-
in í sínar hendur jafnskjótt og end-
anlegar fregnir bærust um dauða
Hitlers. Og við þeim fregnum var
búizt innan tíðar, því að sprengjan
hafði verið stillt þannig, að vélin
splundraðist yfir Minsk eftir hálftíma
flug.
En sá hálftími leið án þess að
neitt fréttist. Klukkutími, og enn þá
engin tíðindi. Fyrst tveimur tímum
eftir brottförina bárust fregnir af
ferðalagi Hitlers og þær voru aðrar
en von Tresckow átti von á. Flugvél
foringjans var lent heilu og höldnu
í Austur-Prússlandi.
Greinilegt var, að eitthvað hafði
komið fyrir, en nú var ekki tími til
að velta vöngum yfir því, hvað það
gæti verið eða gráta óheppnina. Hætt
an var mikil, að samsærið kæmist
upp. Von Schlabrendorff hringdi þeg-
ar í stað til Berlínar og skýrði félög-
um sínum þar frá því, að tilræðið
hefði mistekizt og öllum aðgerðum
yrði að fresta. En það, sem var þýð-
ingarmest, var að ná í sprengjuna,
áður en hún fyndist, og það virtist
ekki áhlaupaverl^,
Von Tresckow hringdi í Brandt
höfuðsmann í Austur-Prússlandi og
spurði hann, hvort hann væri búinn
að koma konjaksflöskunum tveimur
til skila. Nei, höfuðsmaðurinn var
ekki búinn að því. Það var ágætt,
sagði von Tresckow, því að þeim
hefðu orðið á mistök. Rangur böggull
hefði verið sendur, og nú bað hann
Brandt að geyma pakkann um hríð,
þar til unnt yrði að skipta. Brandt,
sem var hjálpsamur náungi, lofaði að
gera það.
Síðan var fundin tylliástæða til að
von Schlabrendorff gæti flogið til
Austur-Prússlands með næstu flug-
vél. Þar hitti hann Brandt höfuðs-
mann og lét hann fá tvær raunveru-
legar konjaksflöskur í skiptum fyrir
sprengjuna. Á leiðinni til baka kann-
aði hann böggulinn og sá, hvað hafði
komið fyrir. Glerkúlan hafði brotnað
og sýran hafði etið vírinn í sundur.
Stauturinn hafði losnað, en einhver
galli í hvellhettunni hafði gert að
verkum, að engin sprenging varð.
Smágalli hafði bjargað lífi Adolfs
Hitlers. Von Schlabrendorff flygði
sprengjuleifunum út um gluggann á
járnbrautarlestinni, sem brunaði
suður á bóginn.
En þótt svona tækist til þessu sinni,
lauk ekki þar með öllum ráðagerðum
um að svipta Hitler lífi. Hins vegar
var enginn möguleiki á því, að fá
Hitler til að fara aftur til austur-
vígstöðvanna, og því voru það her-
foringjar í vestri, sem höfðu megin-
forgöngu um það, sem síðar var gert
í þessu efni. Og þá er komið að þætti
Klaus von Stauffenbergs.
Snemma árs 1943, á sama tíma og
von Tresckow var að brugga Hitler
banaráð, var von Stauffenberg að
eigin ósk fluttur frá aðalstöðvunum
til vígstöðvanna. Hann var sendur
til Norður-Afríku og þar særðist hann
7. apríl. Hann lenti í sprengingu og
missti hægri höndina, tvo fingur
vinstri handar og vinstra auga. Hann
um tíma var talið vafasamt að hann
sveif lengi milli heims og helju, og
héldi sjóninni, þótt hann kynni að lifa
af.
Meðan von Stauffenberg lá á sjúkra
húsi efldist sú sannfæring hans, að
Hitler yrði að ryðja úr vegi. Og
þegar hann komst aftur á feril, sagði
hann ekki skilið við herþjónustuna,
eins og hann þó átti rétt á vegna
örkumla sinna, heldur sótti um og
fékk starf við herforingjaráð hersins.
Þar komst hann í samband við menn,
sem voru sama sinnis og hann, og fyr-
ir tilstilli þeirra var hann skipaður
yfirmaður varahersins. Þetta var
mjög þýðingarmikil staða, og hún
veitti von Stauffenberg aðgang að
ráðstefnum, þar sem Hitler sjálfur
var viðstaddur.
Von Stauffenberg var ljóst, að eina
leiðin til að steypa Hitler var, að
fjöldahreyfing gæti þróazt í landi,
sem haldið var í járngreipum misk-
unnarlausrar leynilögreglu, og auk
þess var mikill hluti þjóðarinnar
tryggur Hitler, trúði á áróður hans og
stríðsmaskínu. Þótt andstæðingar for-
ingjans væru úr öllum stéttum, verka-
lýðsleiðtogar, prestar og mennta-
menn, voru herforingjarnir þeir einu,
sem höfðu skilyrði og vald til að geta
gert eitthvað.
Andspyrnuhreyfingin gegn Hitler
var farin að veikjast vegna endur-
tekinna mistaka og síaukinnar að-
gæzlu, en von Stauffenberg hleypti
í hana nýju ljfi. Hann var sannfærð-
ur um, að eina ráðið, sem dygði,
væri að myrða Hitler. Hins vegar var
talið, að hann myndi ekki geta unn-
ið það verk sjálfur vegna örkuml-
anna. En aðrir reyndust torfengnir,
og að því kom, að von Stauffenberg
missti þolinmæðina og bauðst til að
gera tilræðið sjálfur. „Eg skal gera
það einn míns liðs“, sagði hann, „með
aðeins þremur fingrum.“
Þegar einu sinni var búið að
ákveða, að von Stauffenberg annaðist
framkvæmdir, varð mönnum ljóst, að
örkuml hans voru frekar kostur en
galli. Þau hlutu að draga úr gruni.
Enginn gat gert ráð fyrir því, að
þessi eineygði og handarvana maður
hygði á jafnmikið stórræði og það
að svipta foringjann lífi. En von
Stauffenberg var reiðubúinn til að
hefjast handa jafnskjótt og tækifæri
282
T t M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ