Tíminn Sunnudagsblað - 29.08.1965, Blaðsíða 12

V-r+r:
I.
Einhvern tíma þegar öldin var ung,
fór Hannes Hafstein á fögru sumri í
ferðalag um Suðurland. Þeir ferða-
félagarnir virðast hafa notið riku-
lega þeirra nægðar fagnaðar, „sem
vor fósturjöx-ð veitt getur elskandi
eon um.“
l.annes Hafstein orti kvæðaflokk
um þetta íerðaiag, og nefnist einn
þát urinn Á Skeijastöðum í Þjórsár-
dai Á þeim stað bar margar sýnir
fyrir augu skáldsins. Vikrarn-
ir klæddust fornu sikrúði, og eyddur
dalurinn fylltist lífi:
í prúðum göngum
menn presti fylgja,
á blæjum löngum
mörg blikar sylgja.
Og sálmar óma svo hátt og hlýtt
um herrans skjól, bæði fornt og
nýtt.
Og röðull blikar
og blærinn andar
og sóley kvikar
og sefið bandar.
Og kornöx bylgjast við gerði góð,
og gróin björk þylur hægan óð.
En brátt er sköpum skipt. Ógn-
imar dynja yfir líkt og þruma úr
heiðskiru lofti í orðsins fyllstu rnerk-
ingu:
Þá allt í einu
finnst ísköld hrylling.
í lofti hreinu
dyist lævís trylling,
og þrumur boða með undraóm
um albjart hádegið skapadóm.
FYRRI HLUTI
Svo steypist svartnættS
sárkalt yfir,
og heljar illvætti
hátt nú lifir,
svo allt er grenjandi gnýr og org,
sem gnauði helvitis sölutorg.
Það slær þögn á hinn glaða ferða-
mannahóp í Þjórsárdal andspænis
þessum ógnum horfinnar aldar:
Um flegið hérað
vér förum hljóðir.
Vér höfum hlerað
það, hálsar góðir,
að allt sé hér ekki ætíð kyrrt,
þótt urðarbrjóstið sé kalt og stirt.
11.
Hannes Hafstein fór ferð sína i
Þjórsárdal um það bil, er hugur
margra manna tók að beinast að þess-
um dal, sem legið hafði sandi orp-
iinn langar aldir. Það, sem í fyrstu
vakti forvitni manna, var annars veg-
ar sú dul, sem hvíldi yfir fóikinu, sem
þar hafði eitt sinn átt heima, hins
vegar hinir ógnþrungnu atburðir, er
hann fór í eyði. Þjóðsögur og
munnmæli ýttu undir ímyndunarafl-
ið, bæjanöfn og blásnar rústir töiluðu
sínu máli, frásagnir um mannabein
og forngripi, sem þar fundust, höfðu
kitlandi seiðmagn.
Síðan uppgötvuðu menn fegurð
Þjórsárdals. Það var þegar íslending-
ar uxu svo frá baráttunni fyrir brýn-
ustu lífsnauðsynjum, að þeir gátu
skynjað fegurð víðar en þar, sem vel
veiddist eða slægjuland var grasgefið.
Skógrækt ríkisins hófst handa um
friðun og gróðursetningu, og til sög-
unnar komu fornleifarannsóknir,
sem gáíu okkur nýju bæjarhúsin í
Stöng, öskulagarannsóknir Sigurðar
Þórarinssonar, sem mjög voru tengd-
ar þessum stað, og beinarannsóknir
Jóns SteffensenS7 sem meðal annars
snerust um mannabein þau, sem
grafin voru upp úr kirkjugarðinum á
Skeljastöðum. Allt hefur þetta lagzt á
eitt að auka aðdráttarafl Þjórsár-
dals og gera hann að einum af
ævintýrastöðum landsins í hugum
fólks. Þar flæðir saman það seið-
magn, sem sagan og náttúran hef xr
á okkur mannanna börn.
Og nú -má túast við, að þessi dal-
ur, sem talsvert hefur verið frávxk-
inn þeim leiðum, sem fjölfai'nastar
eru, komist í nánari tengsli en áður
við dagiegt líf. í sumar hefur "erið
unnið að endurbótum á veginum mn
í Þjói-sárdal vegna ráðagerða þeiri'a,
sem uppi eru um virkjun Þjórsár
við Búrfell. Þegar mesta orkustöð
landsins hefur verið reist þar, verð-
ur rofin aldalöng eyðiþögnin, sem
hvílt hefur yfir þessum stað, og þá
verður þess kannski skammt að bíða,
að ræktaðir verði þar stórir sand-
flákar. Að minnsta kosti vei'ður
Þjórsárdalur þá brátt að ýmsu annar
en hann hefur verið.
III.
Mér datt það í hug í surnar, að
ég ætti að bregða mér þangað austur
einu sinni enn, áður en vinnuskálar
risu á vikrunum í Þjórsárdal og urg
gnauðandi vinnuvéla ryfi þair kyrrð
náttúrunnar. En áður en ég færi þá
ferð, þótti mér hlýða að rifja það
ofurlítið upp, er kunnugt er um
Þjórsdæla hina fomu, niðja Ölvis
barnakarls — þá, sem kjúkuraar áttu
í Skeljastaðagarði, forðum höfðu
borið vopn þau, sem fundizt hafa á
þessum slóðum, og hvílzt í setinu í
skáianum mikla á Stöng og bakazt
þar við eld.
Allir vita, að Hjalti' Skeggjason
var úr Þjórsárdal, enda einn þeirra
manna, sem mest komu við sögu, er
land var kristnað og slíkur atkvæða-
maður, að sagan segir, að hann hafi
tekið sér fyrir hendur að sæl/fca
konunga í útlöndum. í rauninni er
hann eini maðurinn úr hópi hinna
fornu Þjórsdæla, sem við kunnum
veruleg skil á. Samt vill svo einkenni-
lega til, að ekki er vitað, hvar i
sveit hamn bjó, þótt markiítil
munnmæli eigni honum búsetu að
Skeljastöðum. Færri minnast land-
námsmannsins, Þorbjarnar laxakarls,
hins fyrsta bónda í Haga eða þar 1
grennd, enda laxveiðisögur hans
gleymdar.
Ævintýrafólk dalsins er þó Gauk-
ur Trandilsson í Stöng oig húsfreyj-
an á Steinastöðum. Af Landnámu vit-
um við, að faðir Gauks, Þorkell
trandill, var sonur Þorbjarn^r laxa-
karls, þótt í einni gerð hennar sé
hann talinn einum lið firnai'i. Sé
flett upp í Njálu, kemur í ljós, að
þetta var enginn miðlumgsmaður. Þar
er hann sagður sá, „er fræknastux?
maður hefur verið og bezt að sér
780
TtMINN - SUNNUDAGSBLAÐ