Tíminn Sunnudagsblað - 23.10.1966, Blaðsíða 17

sínum varðandi hina ákærðu, voru
sjálfir dregnir fyrir rétt og dæmdir.
Það er dálítið mildari tónn í lög-
unum, sem kennd eru við Kristján
5. Að vísu er aðalinntak þeirra varð-
andi galdramál þetta: „Finnist ein-
hver galdranorn eða galdramaður,
sem uppvís er að því að hafa afneit-
að guði, hinni heilögu skírn og krist-
indómnum og selt sál sína djöflin-
um, ber að kasta honum lifandi
á bál og brenna.“ — En þessu fylgja
síðan aðrar greinar, þar sem í ljós
kemur, að galdrar, sem framkvæmd-
ir eru án þess, að sá, sem í hlut á,
hafi afneitað hinum himnesku kröft-
um, þurfa ekki að leiða til bálgöngu,
heldur var unnt að refsa fyrir slíkt
með járnburði eða ævilangri betrun-
arhússvist eða jafnvel í vægari tilfell-
um aðeins með útlegð.
Vert er að athuga viðbrögð yfir-
valdanna þremur árum eftir að lög
þessi komu fram á sjónarsviðið í
máli einu gegn hinum æðisfulla herra
garðseiganda, Jörgen Arendal i Ru-
gárd í Djurslandi. Hann hafði mis-
notað héraðsdómaraembætti sitt
með því að koma svo mörgum
konum á bálið, að yfirvöld í
Kaupmannahöfn fór loks að gruna,
að ekki væri allt með felldu
við geðheilsu mannsins. Hann
var dæmdur í 1000 dala sekt og dóm-
araembættið tekið af honum 'ævi-
langt.
Þótt menn væru hættir að brenna
galdranornir áður en átjánda öld-
in gekk í garð, þýddi það, að sjálf-
sögðu ekki, að hjátrú og galdratrú
væri úr sögunni, í rauninni þýddi það
fyrst og fremst -það, að yfirvöldin
voru farin að taka mildari tökum á
þess háttar málum. Almenningur var
lengi vel samt sem áður galdratrú-
ar. Þessi framför í réttarrannsókn-
um galdramála kom víða fram^ með
al annars í eftirfarandi dæmi: Ákær-
andi í galdramáli í Kaupmannahöfn
árið 1729, krafðist þess, að hinn
ákærði færi úr skyrtunni í réttarsaln-
um, til þess að unnt væri að athuga,
„hvort sá vondi sæti í holhönd hans,“
en dómarinn neitaði að verða við
þeirri kröfu. Nokkrum áratugum fyrr
hefði þótt sjálfsagt að verða við kröfu
af þessu tagi.
En þrátf fyrir þessa framför, hélzt
galdratrú og galdrar lengi enn í
Danmörku, allt fram á miðja síðustu
öld, eins og sést á hegningarlögum
frá 1866, en þar var að finna ákvæði
varðandi það fólk, „sem með sær-
ingum, ögrunum, spádómum eða öðru
hefur fé eða eignir af fólki.“
Athyglisvert er það, að á meðan
galdratrúin var hvað mögnuðust, gat
hvorki tigin ætt eða góð aðstaða bjarg
að mönnum, sem á annað borð höfðu
verið bendlaðir við galdra. Hinu er
þó ekki að neita, að sjaldgæfara var,
Böðlar kynda undir bali þriggja galdrakvenna. Ein er þegar
og fljúgandi skrímsl kemur til að sækja sál hennar.
að galdramennirnir væru úr röðum
hinna tignari. Margir, sem bendlað-
ir voru við galdra, áttu sér aumastan
stað allca í þjóðfélaginu. Sumir voru
geðveikir, aðrir flogaveikir. Gamlar
konur og sérkennilegar máttu líka
gæta sín, því að torkennilegt útlit
eða ógeðfellt var nóg til þess að
koma hinu illviljaða ímyndunarafli
þeirra galdratrúuðu af stað. Ung og
fögur stúlka gat ekki heldur verið
óhult, því að hversu oft hafði ekki
djöfullinn notað kvenlega fegurð til
þess að læða syndinni inn í líf mann-
anna?
Staðfest dæmi um, að fólk af góð-
um ættum hafi lent fyrir galdrarétti
eru til um alla álfuna, ekki sízt þar
sem valdabarátta og upplausn var
mikil. í Danmörku eru til nokkur
dæmi um slík mál. Ung kona af að-
alsættum, Kristín Kruckow, var til
dæmis tvisvar dregin fyrir rétt, sök-
uð um galdra, árið 1621. Hún var
sýknuð í fyrsta sinnið, en í síðara
skiptið dæmd til dauða. Kristján 4.
undirritaði dauðadóm hennar, en
sýndi þó þá tillitsemi — vegna hins
góða kyns hennar — að láta háls-
höggva hana í stað þess að brenna
hana. Hún var ákærð fyrir að hafa
flogið til djöfulsins að næturlagi og
dvalizt þar næturlangt og auk þess
hafði hún — samkvæmt ákærunni —
orsakað dauða fimmtán barna í fæð-
ingu með því að viðhafa galdra
við rúm sængurkvennanna.
Dómum í galdramálum var nær
alltaf fuUnægt með því, að sakborn-
ingurinn var brenndur á báli. Upp-
runa þessarar hryllilega dauðarefsiiig-
ar má rekja aftur í gráa forneskju.
Hún var nátengd þeirri trú, að eldur-
inn væri hreinsandi. Auk þess gerði
hann að engu líkama þann, sem djöf-
ullinn hafði gegnsýrt. Einnig er trú-
legt, að kirkjuyfirvöld hafi öðrum
þræði litið svo á, að með þessum
„hreinsunareldi á jörðinni11 missti
djöfullinn af bráð sinni, sem að öðr-
um kosti hlyti að brenna í vítislogum
hans.
Grimmd þessarar dauðarefsingar
varð ljósari eftir því sem galdraof-
sóknunum linnti, og af þeim sökum
leituðust dómsyfirvöldin við að milda
refsingarnar. Þannig varð það tízka
að binda hinn dæmda við stiga og fella
hann síðan niður í bálið eftir að eld
urinn var orðinn mikill í kestinum.
Það var þjáningarminna en þegar
hinn dæmdi var uundinn við staur
inni í miðjum kesti og varð að horfa
á, er eldurinn nálgaðist hann smám
saman. í sumum tilfellum var sá hátt-
ur háfður á að binda poka með
púðri á bak hins dæmda, og þegar eld
urinn byrjaði að sleikja fórnarlamb-
ið, varð sprenging í púðrinu, sem und-
antekningarlaust hlaut að valda dauða
og þar með koma í veg fyrir lang-
varandi þjáningar. Líka þekktist, að
fórnarlambið væri kyrkt, áður en
það var sett á bálið. En þessu var
reynt að leyna fyrir almenningi eins
og mögulegt var, bví að almenningur
vildi fá fórnarlambið lifandi á bálið.
Hér á eftir verður fjallað um tvö
kunn galdramál í Danmörku —
hinn svonefnda húskross í Köge og
málið gegn Maren Spliid í
Rípum. Þessi mál eru ekki tek-
in til -meðferðar vegna þess, að
þau hafi verið einstök í sinni
röð. Þau líkjast mjög mörgum hundr-
uðum annarra, enda voru galdramál
oft mjög keimlík. Það er líka furðu
margt líkt í þessum tveim málum. Nei,
þau eru valin fyrst og fremst vegna
þess, að til eru gamlar ritaðar frá-
sagnir um þau með ýmsum þeirrí smá-
átriðum, sem eru nauðsynleg til þess
að fá heillega mynd af þeim og skynja
vídd þeirra.
II.
Nótt eina árið 1608 tók að bera á
reimleikum í húsi Hans bartskera,
kaupmanns í Köge, rétt við horn
Norðurgötu. Hjónin sváfu í hjónarúmi,
og umrædda nótt höfðu þau heyrt
undarlegt gagghljóð úr kodda sínum,
ekki ósvipað því, þegar hæna kallar
á kjúklinga sína. Þetta var ákaflega
kynlegt, fannst þeim. Grandvarir ná-
búar, sem leitað var til næsta dag,
komu .með þá tilgátu, að ef til vill
væri höggormur í hálmi koddans. En
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
905