Tíminn Sunnudagsblað - 21.05.1967, Blaðsíða 18

lúta yfir ríslandi vatnið og þvo
| vandlega andlit, hendur og fætur
; og ganga síðan berfættir inn í helgi
| dóminn.
Konurnar á torginu, þar sem
■ hannyrðir eru seldar, halda þó á-
I fram að verzla. Þær eru með fall-
egar töskur, þó að kannski séu þær
slitnar og nokkuð sölnaðar, er þær
geyma í peninga sína og nokkur
egg, en að ferðamanninum ota þær
ljótum töskum, sem litaðar hafa
verið með anilíni. Töskuna sína
láta þær aldrei fala, þó að í hana
sé boðið, hversu gömul sem hún
kann að vera orðin.
Gegnum þessi gömlu og sérkenni
legu hverfi liggja Líka þráðbeinar
götur. Austurríkismenn létu ryðja
brautir í gegnum þau, þegar þeir
höfðu hertekið borgina árið 1878.
Fjær eru skrauthýsi, sem ríkis-
menn byggðu sér um hæðir og
hlíðar, stórir og fagrir trjágarðar
og grafreitir Múhameðstrúar-
manna, þar sem leiðin eru mörk-
uð hvítum steinsúlum. Á leiðum
kvenna eru súlurnar sléttar, en á
leiðum karlmanna er eftirlíking
vefjarhatta á þeim að ofan. Þær
hallast í allar áttir, og sumar eru
svo sokknar í jörðu, að ekki stend-
ur annað upp úr sverðinum en
vefjarhötturinn. Á föstudögum,
hvíldardögum Múhameðstrúar-
manna, er fjöldi fólks í grafreit-
unum að hyggja að leiðum ætt-
menna sinna og venzlafólks, og
allt fram til valdatöku Títós var
kvenfólkið hjúpað svörtum klæð-
um, svo að einungis sá í tinnudö'kk
augun. Gamlar konur hafa jafnvel
ekki kastað slæðunni enn, en ungu
stúlkurnar, sem stundað hafa skóla
nám og tekið þátt í félagslífinu,
eru frábitnar slíkum klæðaburði.
Skólaæskunni í Sarajevó verður
tíðrætt um frelsi og hugsjónir,
framfarir og menntun. Mæður
þessa unga fólks höfðu aldrei
kynnzt öðrum karlmönnum en
þeim, sem þær uxu upp með á
heimili sínu, þegar þær gengu í
hjónaband, og þær höfðu aldrei
berað karlmanni andlit sitt fyrr
en eiginmaðurinn lyfti slæðunni.
Til skamms tíma hefur það viljað
við brenna, að ungir Múhameðs-
trúarmenn í Sarajevó krefðust þess
af konu sin’ni, þótt hún heyrði til
hinni nýju kynslóð, að hún haldi
sig innan múra heimilisis. En það
er viðhorf, sem hlýtur að hverfa.
Skæruhernaðurinn, sem Júgóslav-
ar háðu gegn þýzku nazistunum
og þeim hluta yfirstéttar heima-
lands síns, er gekk þeim á hönd,
brutu þau skörð í múrinn miili
kynjanna, bæði meðal Múhameðs-
trúarmanna og kristinpa manna,
að ekki verður framar í þau hlað-
ið. Börnin færðu skæruliðunum
skotfæri og skilaboð, konur börð-
ust við hlið karlmanna með vopn
í hönd, hjúkruðu særðum og sjúk-
um, tefldu á tvær hættur og fórn-
uðu hiklaust lífi sínu eins og bræð-
ur þeirra, eiginmenn og feður. í
þessum hörmungum urðu allir
jafningjar.
Bilið milli trúarflokkanna minnk
aði einnig stórum. Austurríkis-
menn höfðu þann hátt á að veita
hinum ríkustu ættum Múhameðs-
trúarmanna atfylgi til þess að halda
við auði sínum og nutu í staðinn
fulltingis þeirra til þess, að kom>a
í veg fyrir réttarbætur, sem fá-
tækir leiguliðar, smábændur og
daglaunamenn létu sig dreyma um.
Nú starfa menn saman án tillits
til þess, hvað trúarskoðanir þeir
kunna að aðhyllast, jafnt í verk-
smiðjum og á ökrum sem í þing-
húsum og ríkisstjórn. En þó að
hverjum sé frjálst að ganga í það
musteri, sem hann kýs og tilbiðja
drottin sinn að vild, er margt
yngra fólkið trúardauft eða jafn-
vel heiðið, þótt það sýni trúar-
brögðum foreldra sinna alla virð-
ingu.
í fjallshlíðum við Sarajevó
spretta sums staðar upp lindir í
klettaglufum, og niður brekkurn-
ar renna tærir lækir í gegnum lauf
skóga. Slíkir staðir eru yndi og
eftirlæti borgarbúanna, og stund-
um sitja þeir þar á hlýjum kvöld-
um og syngja angurværar þjóð-
vísur. Við Banja Ilidsa eru brenni-
steinsböð, sem kunn eru allt frá
dögum Rómverja, og við þau reistu
Austurríkismenn heilsuhæli, sem
ríkt fólk sótti mjög í eina tíð. í
einu gistiMsanna við Banja Ihdsa
sváfu Frans Ferdínand erkihertogi
og Soffía kona hans, síðustu nótt-
ina, sem þau lifðu. Hertogafrúin,
sem var ákaflega trúuð, hafði lát-
ið breyta einu herberginu í íbúð
sinni í gistihúsinu í kapellu, svo
að hún gæti beðizt fyrir við æski-
Iegar aðstæður. Úr þessu gisti-
húsi héldu þau um morguninn til
ráðhússins í Sarajevó. Ungur prent
ari, sem hét Kabrinóvíts, varpaði
sprengju að vagni erkiíhertogans,
en hæfði ekki. Sprengjan lenti á
bifreið, sem ók á eftir hertoga-
vagninum, og særði tvo menn, sem
í honum voru.
Enn er á lífi gamalt fólk, sem
var í ráðhúsinu, þegar erkihertog-
inn kom þangað. Þar voru valda*
menn borgarinnar saman komnir4
og allir reyndu að vera sem stim*
mýkstir og auðsveipastir. Borgan
stjórinn las ræðu af blöðum o|
fjölyrti um það, hve hinir trúl
þegnar erkihertogans hefðu þrál
að sjá hann meðal sín. Erkiherto^
anum gazt ekki nema miðlungi vel
að ræðu hins mjúkláta borgar*
stjóra. Hann var mitt í fjálgri lýs*
ingu sinni á því, hvílikur fagnaðar-
dagur þetta væri, þegar erkiher-
toginn gat ekki lengur hamið reiði
sína. Hann kerrti sig í sæti sínu
og hvæsti út úr sér:
„Og þetta hyski tjáir fögnuð sinn
með sprengjum.“
Þegar borgarstjórinn hafði loks
lokið máli sínu, átti erkihertogiiin
að lesa ræðu, sem hann hafði með
sér í veganesti frá Vín. Liðsforingi
úr fylgd hans rétti honum hand-
ritið. En svo illa vildi til, að á það
hafði sletzt blóð úr sárum mann-
anna, sem urðu fyrir sprengjunni.
Það var eftirminnileg stund, þegar
erkihertoginn tók við blóðugum
blöðunum.
Allir vissu þeir, hvern hug borg-
arbúar flestir báru til Austurríkis-
manna. En nú var þeim þyngra í
hug en oftast áður. Erkihertoginn
hafði fyrir skemmstu látið hefja
ögrandi heræfingar við landamæri
Serbíu, og síðan hafði hann bætt
gráu ofan á svart með því að velja
sjálfan Vidovdaginn svokallaðan til
þessarar athafnar í Sarajevó. Þann
dag var orrustan við Kósóvó Polje
háð árið 1389. Hann var þjóðhátíð-
ardagur Serba. Og árið 1914 gátu
Serbar í fyrsta skipti í fimm hundr
uð ár fagnað þessum degi í Kósóvó
Polje, því að þeir höfðu endur-
heimt þennan gamla orrustuvöll úr
greipum Tyrkja í Balkanstriðinu.
Um alla Serbíu voru hátíðisdagur
mikill með söng og dansi, og það
voru einnig hátíðasamkomur í
Bosníu og Hersegóvínu, því að það
var von og draumur þess fólks,
sem þar bjó, að það gæti einhvern
tíma brotizt undan veldi Austur-
ríkismanna og sameinað byggðir
sína Serbíu. Andblær þessara
tíma hefur hvergi verið betur lýst
en í skáldsögu ívós Andrics,
Brúnni yfir Drinu, þar sem fólk
var hengt hópum saman eftir þá
450
TÍMIN N — SUNNUDAGSBLAÐ