Tíminn Sunnudagsblað - 06.07.1969, Blaðsíða 21

Hér er mikiö um bœkur og Möð.
Biö'ðiiin eru máitlt atMlesefm. Tími
möinin eir lítilH til lesturs, því éig
befi ætíð milkíð að gera, þó ég oft
viimini liittð arf því, sem erfiði ge'tur
hieoitið. Merkileigair bækur les ég
því máður sáraiMar. Hefi helzt les-
áJð þesis konar, þegar ég hefi ver-
ifð vikur, svo ég hefi eiklki kom-
izt úr rúmimu. Mér finmist eindira-
mær a® éig hafi emgain tíma og ekki
sé til nokkurs að hefja lestur
sffi'krar bókar.
ísHemzka bólk get ég varla sagt,
aið ég hiafi keypt síðan ég kom tál
VeSturíheims, nemia sálmabækur.
Nýjatestamenti0 og fáein smókver.
Árfeiga kaupi ég samt blöð og bæk
ur a.m.k. fyrir 10 dolara, auk
skófllaibóka hainda börniuinium.
Ég er hissa á því, hve þetta
bróf er orðið Iangt. Það Htur helzt
mt fyrir, að ég sé að lleifca mér að
því að eyða tímanum tii að bulla
eönihverijia vitleysu við þig. Ég sé
efcki betri ráð til að bæta úr þvi
en að hætta.
Með fcærri bveðju,
þinn vinur,
Sfeapti Arason.
Lokaorð.
Þetta er síðastia bréfið, sem ég
hefi séð frá Skapta Airasyni til
Simorna Jónssonar eða annarra.
Einis og áður segir, lézt Skapti
1903, þ.e. sjö árum eftir að hann
sbrifaði bréfið.
Oft hiafði hann byggt yfir fófllk
sitt og fénað, svo sem bréfin að
framian bera með sér, en samt hef-
ir hamn efcki veirið orðinin þreytt-
ari á byggimgarframfevæmdum en
það, að rétt áður en hann dó, hafði
Ihann komið upp því ainniálaða stór-
hýsi, sem sagt er frá í Almanafei
Ó.S.TIh., yfir búpeninig sinn, bú-
skaparáhölci og búsafurðiir.
Stoemmtileigt er að sjá í síðasta
bréfinu hugmyndir hans um fram-
tíð ísfl'ands og íslienidiiniga. Fer þar
margt nærri því, sem kom-ið er á
daiginn. Sú ótrú, sem Sfcapti hafðd
auðlheyrilega á liaindinu, þeigar
hantn „stökfe“ þaðan, var óðum að
eyðast í Ijósi reymslu hans af þvi,
IhiVað hann gat sigrazt á máklum
emfiöfeikum vestan hafs, oig hve
iflfa gielklk eimniig þar án atorku,
þelklfeinigar og kuinniát'tu í verkfeg-
um efnum.
í hiuganm feemuir ósöáfllfrótt, að
ísfland hafi mumað um minna, en
að mássa af framtatoii oig dug þessa
mianns til Vesturálfu.
Karl Kristjánsson.
Machiavelli og furstinn —
Framhaid af 587. síSu.
í upphiaíi 16. aldar stefndi alflt tii
nneáiri valda feonumgs. Þýzkaland
vaæ aftur á móti hinn póllinn á
lénsskipulaginu og reyndar einnig
Ítaílía, þax var veáikt eða ekkert
miðstjórnarvaid, en öflugir léns-
menn.
Á Ítaiíu og víðar hafða rann-
sókn rómversfera laga færzt mjög
í vöxt og frá þeirri uppsprettu
rummu kenningar um efling kon-
ungsvaids.
Þessar breytángar hiutu að gera
vart við sig. er iðnaður og verzl-
un efldust á kostnað landbúnaðar.
Haigsmunir bo'rga'rastéttarinnar
þoidu ekfei hið dreifða vald léns-
timams. Framleiðsluhættirnir voru
að breytast, og þjóðfélagið breytt-
ist með þeim. Jafnvel kirkjan varð
víða undár komtóriistd í stjórnar-
toemfi veraidleigra þjóðhöfðingja.
Þessar breytinigar h'lutu að móta
pólitóskar skoðanir Machiavelliis,
þótt hann sé ekki talsmaður þeirra
í eá'ginlegri merkimgu. Hamn var að
mörgu leyti sk'ifligetið afkvæmi há-
menningar síðmiðalda, en ber eimm-
ig skýr einkenni hins nýja tíma.
Maðurimn er þungamiðja i ritum
hams, og framvinda sögunnar feryst
aflilast í mikiflmeninimu. Þó virðist
honium ljóst, að stórmennin voru
ekki alfllsraðandi, því að giftan er
að hans áliti, mikill þáttur í gangi
móla. Aðfeirðir Macfliiavellis voru
og frábrugðnar hinum gömlu Mið-
aldir settu guð sem þymgdarpunkt
aflflis, og aMt miðaðist við guðsdki.
í aöalritam Machiavelis er guði
nœstam byggt út, en gagmrýni og
athugun skipa ömdvegið. Hinar
pólitá'Sku skoðanir hans koma flest-
ar frnam í Discoursi og Furstanum.
Fflórenssagan hverfur í skuggann.
Á þessum ritum er þó nokkur mte-
munur, þótt bæði fjalli um líkt
efmi: Orsakir tifl reisn og hmiign-
unar rikis og hvernig stjórnaramd-
inn megi efla þau. Furstinn fjaliar
um sterka höfðimgjastjóm eims og
hún gerðist á dögum höfundar, en
Discoursi um Rómaveldi, aðafllega
fyrir daiga keisaranina. í báðum
bófeumum kemur frarn sú grund-
vallárskioðun, að siðferðilegt mat
verði efckd laigt á póliitísfcar ait-
hafnir og styrk stjórm fiái aðeins
situðzt við aflsmun. Furstinn má
gjaiman teljast með hinum mitola
fjölda diplómatísflíra riita, sem
sprutltu upp á döigutm höifundiar.
Diiplómiatíið var einn af lífsþráðum
ítölsku borgríkjanna, og þeim
kró'kaflieiðum var höfundur vel
fcummsur. Hæfiileiikar Machiavelflis til
hlutllauss maits á flækjum stjóm-
miálanna eru greiináiegir og einn aif
hams stærsta kostam. Pólitíska at-
burði mælir hann samkvæmt ár-
angrinum, en trú og siðferði skipt-
ir ekki máli. Stjórnmálin voru
markmið og ieið í sjálfu sér. Hann
fyrirleit trúarbrögð feirkjunnar, því
að þau lögðu áherzlu á auðmýkt
og afslkip'taleysi af jarðneskum
verðmætum. Þó afneitar hann
hvergi áhrifum trúar á aflmemming.
Rí'kisvafldið á hins vegar að not-
færa sér trúna og þau tök, sem
hún hefur á fól'ki, og stjómanda
var bezt að sýnast meira en vera í
þessum efnum. Þess vegma gilti ann
að siðferðislögmál fyrir þegna en
förinigja, og stjórnandinn var haf-
inn yfir hópinn, sem hann leiddi
Pólitískar hugmyndir Machia-
vellis eru efcki settar í samfellt
kerfi, en eru meira atlhuganir á
e'iinistökum atburðum. Samt sem
áður ligigur að baki þeim viss skoð-
un, sem þróaðist. í átt tifl viss kerf-
ia, afllömgu eftir daga hans. Hin
eimstöfeu atriði komu MachiaveiTi
meira við en heimspekil'eg heildar-
sýn og mótun kerfis. Þjóðfélags-
bakgruinn'ur íitölsku borgríkjanna
var tæplega til þess fallinn, að
upp úr honum spiytti keirfisbund-
in stjómmáflialh'eiimspeki.
Að ba'ki fl'estum hugsunuim Mac-
Mavellis liggur sú vissa, að rnenn
séu eiigimigjaimir og eðlisifllir. Stjórrn
er í raun og veru gruindvölfluð á
þessum veiM'eikum einstaMinigsins,
varnarlieysi oig þrá eftir öryggi.
Græðgiinni eru Mti'l taikmörk sett,
en af þessu sprettur ófriður, nemia
ö'flug'ur löggjafi sé með stýrið.
Valdið styðst við sífeilda hættu á
sitjómleysi, en styrk stjóm getur
ein veimdað eiignir og öryggi þegn-
anna. Macfliiavelli taldi mefnifliega,
að menn gfleymdu fyrr föðurmorði
en eiignairáni. Hygginn stjórnandi
direpur, eff þess þarf, en rænir
efldd.
í rútam Maéhiavelflis er mikil
áberzlla flögð á löggjafann, enda í
samræmi við hin gömlu róm-
versku löig. Sterkustu ríkin eru
grundvölluð af einium manni, sem
stýðst við hervald, en lög hans
sflcapa síðan sérkenns oig skoðanir
þjóðaa’ánniar. Siðferði og dyggðix
afllmienninigB spretta upp af lögun-
um, og lögin ein geta sfeapað var-
anflegan frið m'eðal þegnanna. Laga
TÍMJNN - SUNNUDAGSBLAÐ
S0.7