Tíminn Sunnudagsblað - 18.07.1971, Síða 2

íslendingar eiga sér nafna-
hefð, sem er einstök í Norður-
Evrópu, norrænn menningararf
ur, sem við varðveitum nú einir
að mestu, þótt ef til vill megi
finna leifar hans í norðanverð
um Noregi. Fyrir þúsund árum
var þessi nafnavenja svo að
segja allsráðandi á Norðurlönd
um. Þetta er sú venja að kenna
börn við föður sem son eða dótt
ur en bera ekki ættarnöfn.
íslendingum er nú allmikill
vandi á höndum um varðveizlu
þessarar nafnahefðar og nor-
ræna menningararfs í síauknum
samskiptum við aðrar þjóðir og
umheiminn. Ættarnöfn eru enn
sem betur fer undantekning hér
á landi, þótt þeim fari sífjölg
andi. Á sautjándu og átjándu
öld mynduðust ýmis ættarnöfn,
einkum á þá lund, að íslenzk
nöfn voru afbökuð upp á latínu
eða dönsku. Á nítjándu öldinni
kom alda íslenzkra ættarnafna,
mjög í anda rómantískrar
stefnu, og eru allmörg slík nöfn
orðin föst við íslenzkt fólk.
Einnig hafa bætzt við nokkur
ættarnöfn af erlendum toga,
sem flutzt hafa og ílenzt með
erlendu fólki, sem hér settist
að og fékk íslenzkt ríkisfang,
áður en lög komu til um það,
að slíkt f'ólk skyldi taka sér ís-
lenzk nöfn.
Nú er því svo háttað um ætt-
arnöfn, að þau eru dæmd til
þess að breiðast út, og útrýma
smátt og smátt innlendu nafna
venjunni. Þetta er ofur auðskil
ið mál, sem skýra má með dæmi.
Þegar karlmaður með ættar-
nafn, erlent eða innlent, kvæn
ist stúlku með íslenzkt nafn, er
kölluð dóttir föður síns, hljóta
börn þeirra öll ættarnafnið, svo
og hún sjálf, eða að minnsta
kosti hefur raunin orðið sú. Af
þessari reglu leiðir, að gamla
nafnvenjan verður víkjandi en
ættarnafnavenjan ríkjandi. Ætt
arnöfnin festast við fleiri og
fleiri, en æ færri kallast synir
og dætur feðra sinna. Vafalítið
hefur útrýmingarsaga norrænu
nafnavenjunnar orðið þessi, en
einangrun haldið henni við hér.
Sú vörn er nú ekki lengur hald
bær, og því verðum við að grípa
til nýrra ráða, ef við viljum
halda þessu við, og við skulum
gera okkur ljóst, að hér er um
mikilvæga menningarleifð að
ræða, og hún er meira að segja
í mjög góðu samræmi við jafn
ræðishugmundir nútímans. Ef
við gerum ekkert hlýtur íslenzka
nafnareglan að víkja fyrir ætt-
arnöfnum á tveim eða þrem öld
um, og íslendingar bera eftir
það einhver nafnskrípi, flest af
erlendum uppruna, eða ís-
lenzka hortitti heldur ósmekk-
lega, ef ekki væri að gert og
brunnurinn byrgður í tíma.
Slíkt er auðvitað ekki geð-
fellt tilhugsunar, og því var það
vii’ðingarvert, þegar Bjöfn Ólafs
son, fyrrum menntamálaráð-
herra beitti sér fyrir viðnámi og
Alþingi setti lög um það, að
hver sá erlendur maður, sem
hér sezt að, skyldi taka sér
nafn að íslenzkri nafnvenju, um
leið og hann fengi íslenzkt ríkis
fang. Eigi að síður eru ann-
markar á þessum lögum, og
þau eru engan veginn nægileg
líftrygging íslenzku nafnvenj-
unni. Fyrst er það, að telja má
nokkuð harkalegt og ekki mikil
gestrisni að skipa nýjum borg
ara að skipta um nafn. Nafnið
er mörgum kært og í vitund
manna hluti persónunnar. Sama
árangri hefði mátt ná með mild
ari hætti, til að mynda þe;m
að leyfa hinu erlenda fólki að
bera ættarnöfn sín meðan það
lifði, en skylda það aðeins til
þess að taka upp íslenzkt skírn
arnafn, en lögbjóða síðan, að
böm þess væru skráð og kennd
við föður að íslenzkri nafn-
venju. Þannig hefði erlenda
ættarnafnið þurrkazt út í ann-
arri kynslóð.
Þá er og á hitt að líta, að
það er lítið samræmi í því að
banna erlendu fólki að bera út-
lend ættarnöfn sín hér, meðan
til er í landinu allmikill fjöldi
ættarnafna, mörg með erlend
um blæ og af erlendum upp-
runa, og þessi ættarnöfn eru
því eðli gædd að margfaldast og
færast á æ fleiri landsmenn og
víkja íslenzku reglunni til hlið
ar. Lögin um nafnskipti erlenda
fólksins eru því engan veginn
einhlít, þó að þau tefji svolítið
fyrir þróuninni.
Augljóst er, að íslenzka nafn-
venjan lýtur alveg í lægra haldi
á tveim eða þremur öldum, ef
ekki er að gert. Gerir það nokk-
uð til, munu ýmsir spyrja? Er
þessi fágæta og skrítna venja
ekki aðeins til trafala og vand-
ræða í erlendum samskiptum?
Er ekki rétt að létta af trúföst
um eiginmanni þeim vandræð-
um, sem hann lendir stundum
í, þegar hann kemur í erlent
gistihús með konu, sem ekki ber
nafn hans, þótt hann segi hana
eiginkonu sína? Svo mun vafa
Iaust einhverjum finnast. En
ég er á öðru máli.
íslenzka nafnvenjan er sterk
ur sproti af fornri og stórbrot-
inni menningarhefð norrænna
manna, og við varðveitum hana
einir þjóða. Nú á tímum jafn
réttis kynjanna og aukins lýð
frelsis hefur gildi hennar stór
aukizt. Þess vegna eigum við að
reisa þær skorður, sem' duga
henni til varnar. Við ættum að
Framhald á bls. 646.

6%
IÍM1NN
SUNNUDAGSBLAÐ
✓