Morgunblaðið - 28.06.2004, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 28. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
em borgarfulltrúi og fulltrúi í skipu-
lags- og byggingarnefnd Reykjavík-
ur heyri ég því mjög oft haldið fram
að skipulagsmál snúist lítið um
stjórnmál. Erfitt sé að greina
ágreining um hugmyndafræði, enda hljóti
skipulagsmál að fjalla meira um faglegar
áherslur og tæknileg úrlausnarefni. Eftir að
hafa tekið þátt í umræðum um þessi mál á vett-
vangi borgarstjórnar nú í rúm tvö ár, hef ég
hins vegar sannfærst um að skipulagsmál eru
stórpólitísk. Afstaða, áherslur og aðgerðir í
þessum mikilvæga málaflokki mótast mjög af
því hvaða grundvallarsjónarmið fólk aðhyllist í
stjórnmálum, sem skýrir það hvers vegna við
sjálfstæðismenn teljum vinstri meirihlutann í
Reykjavík hafa valið rangar leiðir í skipulags-
málum á undanförnum árum. Okkur greinir ein-
faldlega í grundvallaratriðum á um pólitískar
áherslur.
Óskir og þarfir borgarbúa eiga að ráða ferð-
inni
Kjarninn í hugmyndum okkar sjálfstæð-
ismanna um skipulagsmál er sá að Reykjavík-
urborg eigi að búa til ramma utan um það um-
hverfi sem íbúarnir sjálfir kjósa en ekki að
reyna að stýra vali þeirra eða takmarka það
með aðgerðum sem mótast meira af óskhyggju
yfirvaldanna sjálfra en óskum íbúanna. Við-
urkenning okkar sjálfstæðismanna á valfrelsi
borgarbúa er í g
vinstri meirihlu
yfirvalda stjórn
kostnað óska bo
Munurinn á s
vegar og vilja b
áberandi þegar
bornar saman v
búsetuóskum og
könnun Bjarna
að íbúar vilja all
málum en ráðan
varðar aukið fra
fyrir sérbýli og
Aðgerðir
Aðgerðaleysi
stöðu skipulags
slíkur doði ríkt
inni og í tíð núve
ið hefur leitt til
sem það hefur j
eignaverð og þa
inga.
En það er ekk
andi borgaryfir
borginni, heldur
gripið er til ofta
áherslur. Þær h
ræmi við áðurne
borgarbúa og þ
stöng sem uppb
Óskir borgarbú
Eftir Hönnu Birnu Kristjánsdóttur
N
ú þegar líður að því
að Írak verði aftur
fullvalda ríki er að
verða ljóst að Sam-
einuðu þjóðirnar
verði beðnar að gegna mikilvægu
hlutverki í landinu næstu mán-
uðina: með því að taka þátt í velja
ráðherra í bráðabirgðastjórn sem
verður við völd í Írak frá 1. júlí og
fram að kosningum í janúar á
næsta ári, og með því veita ráðgjöf
um framkvæmd kosninganna.
Nokkrir þeirra sem gagnrýnt
hafa Sameinuðu þjóðirnar hafa
reynt að vekja efasemdir um að
þær séu hæfar til að gegna þessu
hlutverki og skírskotað til ásakana
um spillingu og óstjórn í tengslum
við svokallaða „olíu-fyrir-mat-
áætlun“ á árunum 1996–2003, en
með henni reyndi öryggisráð Sam-
einuðu þjóðanna að lina þjáningar
almennings í Írak vegna refsiað-
gerða sem beindust að stjórn
Saddams Husseins. Ekki hafa enn
verið færðar sönnur á þessar ásak-
anir. Kofi Annan, framkvæmda-
stjóri Sameinuðu þjóðanna, tekur
þær þó mjög alvarlega og nýlega
fól hann þremur valinkunnum
mönnum að rannsaka málið.
Erfitt er að ímynda sér hæfari
menn í þetta verkefni en mennina
þrjá sem Annan valdi: Paul Volck-
er, fyrrverandi seðlabankastjóra
Bandaríkjanna; Richard Goldstone,
sem gegndi mikilvægu hlutverki í
Sannleiks- og sáttanefndinni í Suð-
ur-Afríku sem rannsakaði rækilega
mannréttindabrot og óhæfuverk
þarlendra stjórnvalda á tímum að-
skilnaðarstefnunnar; og Mark
Pieth, einn af helstu sérfræðingum
heimsins í baráttunni gegn mútum
og peningaþvætti. Allir hafa þessir
menn getið sér góðan orðstír fyrir
heiðarleika, sérfræðiþekkingu og
hæfileika til að komast að sann-
leikanum.
Þeir eiga ekki aðeins að rann-
saka gerðir embættismanna Sam-
einuðu þjóðanna, heldur einnig
þeirra umboðsmanna og verktaka
sem Sameinuðu þjóðirnar eða
Írakar leituðu til í tengslum við
áætlunina um olíu fyrir mat. Rann-
sóknarmennirnir fá aðgang að öll-
um skjölum og starfsmönnum
Sameinuðu þjóðanna. Öryggisráðið
hefur skorað á öll aðildarríki sam-
takanna að veita rannsóknarnefnd-
inni alla þá aðstoð sem hún þarf.
Annan hefur heitið því að grípa til
aðgerða gegn embættism
SÞ, verði þeir fundnir se
misferli, og leyfa þeim e
krefjast friðhelgi reynist
brotið lög. Eða eins og V
hefur sagt: „Ásakanirnar
óhjákvæmilega einhverju
en mikilvægt er að gang
skugga um hvort einhve
fyrir þeim. Ef svo reynis
gera grein fyrir ávirðing
skýra strax frá þeim og
fyrir sárinu.“
Enginn ætti að dæma
urstöður nefndarinnar fy
Sem stendur eru þetta a
anir – sumar þeirra eru
beinast gegn nafngreind
staklingum; aðrar eru ól
mennar; og þó nokkrar þ
byggjast á misskilningi á
tilgangi áætlunarinnar.
Sumar tölurnar sem v
Áætlunin
Eftir Edward Mortimer
ÚRSLIT FORSETAKOSNINGA
Úrslit forsetakosninganna á laugardaginn var erualvarlegt áfall fyrir Ólaf Ragnar Grímsson, for-seta Íslands. Eftir átta ára setu á Bessastöðum
mættu um 28 þúsund Íslendingar á kjörstað til þess að
skila auðu og láta með þeim hætti í ljósi andúð sína á
vinnubrögðum forsetans og afstöðu. Um 80 þúsund kjós-
endur sáu ekki ástæðu til að koma á kjörstað, sem að
hluta til má skilja sem vísbendingu um andstöðu ein-
hverra úr þeirra hópi við forsetann og endurkjör hans.
Um 13 þúsund kjósendur greiddu Baldri Ágústssyni at-
kvæði, sem snemma í vor var lítt þekktur meðal lands-
manna.
Ólafur Ragnar Grímsson hefur gegnt embætti forseta
Íslands í átta ár og hefði átt að komast langt með það á
þessum tíma að fylkja þjóðinni að baki sér sem forseta,
þótt hann væri einn umdeildasti stjórnmálamaður
landsins á sinni tíð. Það hefur þó ekki tekizt betur en
svo, að í þessum kosningum hlaut hann einungis atkvæði
um 42,5% kosningabærra Íslendinga til þess að gegna
forsetaembættinu áfram.
Allt eru þetta skýrar vísbendingar um að ótrúlega
stórum hópi kjósenda hefur mislíkað hvernig forsetinn
hefur sinnt embættisstörfum sínum og skyldum. Þrátt
fyrir þessar skýru vísbendingar hefur forseti Íslands
lagt á það mikla áherzlu, frá því að fyrstu tölur komu
fram á laugardagskvöld, að rangtúlka kosningaúrslitin
og hefur notið stuðnings við það, annars vegar frá
nokkrum fjölmiðlum og hins vegar frá þröngum hópi
stuðningsmanna sinna, sem eru reglulegir svonefndir
álitsgjafar í ljósvakamiðlum. Þótt búast megi við nánast
hverju sem er frá „álitsgjöfum“ er hægt að gera þá kröfu
til forseta Íslands, að hann komi fram við þjóðina af ein-
lægni á stundu sem þessari, geri henni grein fyrir því, að
honum sé ljóst, að hann hafi ekki náð trausti stórs hóps
kjósenda, og íhugi hvað geti valdið því. Slík umhugsun af
hálfu forsetans í kjölfar kosningaúrslitanna hefði auð-
veldað honum það erfiða verk, sem hann á fyrir höndum,
að ná sátt við stóran hóp landsmanna, sem er forsenda
þess, að hann geti gegnt embætti sínu sem skyldi. Í þess
stað hefur hann endurtekið aftur og aftur að hann hafi
fengið 85% „gildra“ atkvæða og gefur þar með í skyn, að
þeir 28 þúsund Íslendingar, sem skiluðu auðu, hafi ekki
skilað gildum atkvæðum í kjörkassana.
Úrslitin í kosningunum sjálfum voru erfið fyrir forset-
ann en hann hefur bætt gráu ofan á svart með viðbrögð-
unum, sem hafa ekki verið í neinu samræmi við veru-
leikann.
Hverjar eru ástæður þess, að forsetinn náði ekki betri
árangri í þessum forsetakosningum? Þær eru nokkuð
ljósar.
Framan af forsetaferli sínum sýndi Ólafur Ragnar
Grímsson tilhneigingu til að færa út þau mörk forseta-
embættisins, sem sátt hafði skapazt um meðal þjóðar-
innar á mörgum áratugum. Það er rétt, sem Ólafur
Ragnar hefur sagt, að deilur stóðu í byrjun um þá tvo
einstaklinga, sem fyrst gegndu embætti forseta Íslands.
Sveinn Björnsson var svo umdeildur vegna starfa sinna,
sem ríkisstjóri, að lykilmenn í íslenzkum stjórnmálum
greiddu honum ekki atkvæði, þegar forseti var fyrst
kjörinn á Alþingi á lýðveldisdaginn 17. júní 1944. Hins
vegar færðust þau samskipti smátt og smátt í viðunandi
farveg.
Ásgeir Ásgeirsson hafði notið mikilla vinsælda meðal
landsmanna vegna framgöngu sinnar sem forseti Sam-
einaðs Alþingis á Alþingishátíðinni 1930, þegar þúsund
ára afmælis Alþingis var minnzt. En Ásgeir var jafn-
framt umdeildur meðal stjórnmálamanna eftir afskipti
sín af stjórnmálum. Forsetakosningarnar 1952 drógu
dilk á eftir sér á vettvangi stjórnmálanna í marga ára-
tugi, eins og kunnugt er. En Ásgeiri Ásgeirssyni tókst
með glæsibrag að skapa samstöðu um sig í embætti og
fylkja þjóðinni að baki sér. Hann varð einn ástsælasti
forseti, sem setið hefur á Bessastöðum.
Í forsetatíð Kristjáns Eldjárns og Vigdísar Finnboga-
dóttur varð til sameiginlegur skilningur meginþorra
landsmanna á því hvert væri eðli forsetaembættisins og
hvert væri hlutverk forseta Íslands. Grundvallarþáttur í
þeim sameiginlega skilningi var sú skoðun og tilfinning,
að forsetinn ætti fyrst og fremst að vera sameining-
artákn íslenzku þjóðarinnar og koma fram fyrir hennar
hönd inn á við og út á við. Því hlutverki gegndu bæði
Kristján og Vigdís með reisn. Í því sambandi skiptir
engu máli, þótt þau hafi bæði orðið fyrir gagnrýni vegna
einstakra embættisverka bæði frá Morgunblaðinu og
öðrum.
Ólafur Ragnar Grímsson hafði framan af uppi vissa
viðleitni til að brjótast út úr þeim ramma, sem á löngum
tíma hafði orðið til um forsetaembættið. Það gerði hann
með því að blanda sér í nokkrum tilvikum inn í þjóðmála-
umræður með þeim hætti, að mörgum þótti nóg um og
m.a. Morgunblaðinu. Um skeið virtist draga úr þessari
tilhneigingu hjá forsetanum og hann var kominn býsna
langt með að skapa frið um sig sem forseta. Raunar
lengra en margir þeir sem til þekktu áttu von á.
Á þessu hefur hins vegar orðið breyting á þessu ári.
Þar skiptir sköpum ákvörðun forsetans frá 2. júní sl. um
að beita 26. grein stjórnarskrárinnar og hafna því að
staðfesta fjölmiðlalögin. Þar var um að ræða ákvörðun,
sem hlaut að kalla fram alvarlega andstöðu við forset-
ann, og það hefur nú verið staðfest í þessum forseta-
kosningum með afgerandi hætti.
Fjölmiðlalögin ganga hins vegar til þjóðaratkvæða-
greiðslu og þar með er afskiptum forsetans sjálfs af
þeim lögum lokið en jafnframt eru þau líka komin úr
höndum Alþingis og ríkisstjórnar. Í þeim umræðum,
sem framundan eru um þau vegna þjóðaratkvæða-
greiðslunnar, þýðir þess vegna ekki að hafa uppi há-
reysti um vinnubrögð ríkisstjórnar og meirihluta Al-
þingis eins og gert var í vor heldur verða þeir, sem þátt
taka í umræðunum, að taka afstöðu til þess málefnis,
sem lögin fjalla um.
Forsetinn sjálfur stendur hins vegar frammi fyrir því
erfiða viðfangsefni að ná sátt við þann stóra hluta þjóð-
arinnar sem er orðinn honum alvarlega andsnúinn. Hon-
um tókst illa upp í byrjun með viðbrögðum við kosn-
ingaúrslitunum og það verður fróðlegt að sjá hvert
næsta skref hans verður. Ólafi Ragnari Grímssyni er
auðvitað ljóst, hvað svo sem hann segir opinberlega, að
hann stendur frammi fyrir alvarlegasta vanda á forseta-
ferli sínum. Hinn almenni borgari er yfirleitt sáttfús. En
sættir takast ekki nema báðir aðilar sýni viðleitni til
þess. Nú bíður sá hluti þjóðarinnar, sem Ólafur Ragnar
Grímsson hefur ýtt frá sér, eftir því að sjá, hvort og þá
með hvaða hætti hann réttir fram sáttahönd.
FORSETAKOSNINGARNAR OG MORGUNBLAÐIÐ
Í umræðum að loknum forsetakosningum hefur ÓlafurRagnar Grímsson, forseti Íslands, vikið nokkrum
orðum að Morgunblaðinu og umfjöllun þess um forseta-
kosningarnar alveg fram á kjördag. Í fyrstu viðbrögð-
um við úrslitunum hafði hann a.m.k. tvívegis orð á því,
að „öflugasta og elzta“ dagblað landsins hefði verið sér
andsnúið í aðdraganda kosninganna og virtist líta á það
sem skýringu á að hann hefði ekki hlotið betri kosningu
en ella. Smátt og smátt færði forsetinn sig upp á skaftið
í gagnrýni sinni á Morgunblaðið og í gær sagði hann að
Morgunblaðið hefði „stundað kalda stríðs blaða-
mennsku“ og hefði verið eini fjölmiðillinn, sem hefði
haldið uppi „markvissri og hatrammri“ baráttu gegn
sér.
Jafnframt sagði forsetinn, að blaðið hefði haldið þess-
ari baráttu uppi í leiðurum, Reykjavíkurbréfum og
fréttum, bæði forsíðufrétt á kjördag og öðrum fréttum.
Alveg sérstaklega hefur forsetinn haldið því fram, að
frétt á forsíðu Morgunblaðsins á kjördag um breytta
hætti varðandi birtingu upplýsinga um fjölda auðra
seðla hefði verið eins konar tilkynning til landsmanna
um að þeir ættu að skila auðu.
Það er auðvitað staðreynd, að sú breyting, sem þarna
varð á var verulega fréttnæm í ljósi þeirra vísbendinga,
sem fram höfðu komið um fjölda auðra seðla. Hér var
því um eðlilegt fréttamat að ræða og upphlaup forset-
ans af þessu tilefni gamaldags pólitík. En það er auðvit-
að móðgun við þá 28 þúsund Íslendinga, sem skiluðu
auðu að halda því fram, að þeir hafi hlýtt einhverju
meintu kalli Morgunblaðsins í þeim efnum eins og for-
setinn gefur í skyn með orðum sínum. Forsetinn hefur
líka sagt, að 28 þúsund auð atkvæði væru rýr uppskera í
þessari meintu baráttu Morgunblaðsins og móðgar enn
á ný þennan stóra hóp kjósenda, með því að lýsa þeim,
sem „rýrri uppskeru“ blaðsins.
Svo vill til, að miðvikudaginn 23. júní sl. birti Frétta-
blaðið skoðanakönnun, sem blaðið sjálft hafði fram-
kvæmt. Þar kom fram, að forsteinn mætti búast við 70%
atkvæða en að 20% þeirra, sem ætluðu að mæta á kjör-
stað mundu skila auðu.
Ólafur Ragnar Grímsson kemst ekki hjá því að horf-
ast í augu við að 28 þúsund atkvæði spruttu upp úr gras-
rótinni og að umfjöllun Morgunblaðsins um forseta-
kosningarnar hafði ekkert með þá niðurstöðu að gera.