Lesbók Morgunblaðsins - 22.02.2003, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 22. FEBRÚAR 2003 5
Svo kemur Savanna-tríóið sem er eitthvað
allt annað.
„Ég villtist inn í það vegna þess að sessu-
nautur minn í menntaskóla var Björn G.
Björnsson leikmyndahönnuður og múlti-tal-
ent. Bjössi hafði verið í sönghópi með Versl-
unarskólanemum. Þar var Troels Bendtsen, og
þar voru Kjartan Norðfjörð, Guðjón Margeirs-
son og fleiri menntaskólanemar, félagar
Bjössa. Hann spilaði á trommur í hljómsveit
sem hét þá Diskó, og spilaði meðal annars í
Silfurtunglinu.
Vildu vera eins og Kingston-tríó í mynd
Þessir strákar settu saman hóp til að spila á
Verslunarskólaskemmtun. Troels átti lögin á
plötu, Kingston-tríóið og fleira, sem hann lá yf-
ir. Þá var nýja þjóðlagastefnan einmitt að
koma fram í Bandaríkjunum. En hópurinn var
síðar trimmaður niður. Björn skólabróðir minn
vissi að ég var músíkant. Ég var þá farinn að
spila aðeins með honum í Diskó fyrir Kalla
Möller. Þannig atvikaðist þetta. Ég kunni samt
ekkert á gítar, sem ég átti að spila á, en tók mig
til og lærði fleiri grip. En við vorum harðir í því
að fylgja fyrirmyndinni, Kingston-tríóinu. Þar
var einn með alvörugítar, stóran og mikinn
rytmagítar, en annar með tenórgítar sem var
bara með fjóra strengi. Við tókum gamlan gít-
ar, rústuðum hálsinn á honum og mjókkuðum,
þannig að eftir voru fjórir strengir. Við vildum
vera eins í mynd líka. Þennan fjögurra
strengja gítar lærði ég að spila á, en það var
engin sérstök kúnst.“
Varstu ekki farinn að semja tónlist á þessum
tíma?
„Í öllum hljómsveitum sem ég hef verið í, al-
veg frá upphafi, hef ég alltaf tekið það hlutverk
að útsetja eða stjórna tónlistinni á einhvern
hátt.“
Hvernig stóð á því? Var það af löngun, eða
voru það aðrir í hljómsveitunum sem sáu þann
talent í þér?
„Ég veit það ekki. Vatnið rennur alltaf auð-
veldustu leið. Ég var fljótur að sjá hvað átti að
gera og hvað átti að spila og kom með uppá-
stungur sem oftar en ekki reyndust réttar. Ég
fór að skrifa niður hljómagang, endurtekning-
armerki, og önnur umferðarmerki sem til-
heyra nótum, og smám saman þróaðist þetta
og þegar ég var kominn í kennaradeildina í
Tónó var ég farinn að skrifa út raddirnar fyrir
Savanna-tríóið. Það nám var mér kærkomið og
gott að geta nýtt tónfræðikunnáttuna með
Savanna-tríóinu. Við spiluðum nú því miður
ekki lengi saman – ætli það hafi ekki verið um
fimm ár.“
Fann ekki þörf fyrir að semja
En þar fór fólk að heyra lög sem þú hafðir
sjálfur samið.
„Já, en ég fann ekki hjá mér þörf fyrir að
semja. Að leita að lögum getur verið svolítill
höfuðverkur. Oft á tíðum var maður að leita að
efni, og var kannski að fletta í textum eða
ljóðabókum. Þá datt maður kannski niður á
góðan texta eða ljóð, en kunni ekki lagið, og
hvað gerir maður þá? Maður býr til lag. Þannig
varð þetta til. Seinna meir atvikaðist þetta
þannig að það varð að hálfgerðri atvinnu að
semja, en kannski fyrst og fremst að útsetja.
Það er aldrei á vísan að róa fyrir lagahöfund.
Maður getur ekki beinlínis haft það að atvinnu,
því maður veit aldrei hver útkoman verður.“
Þarna varstu líka að vinna með íslensk þjóð-
lög, hvernig reynsla var það?
„Það var góð reynsla. Maður var náttúru-
lega að rembast við að koma þeim í fjörugra
form. Savanna-tríóið var mest í því að koma
fram á skemmtunum, og það að nota íslensk
þjóðlög til að skemmta fólki getur verið erfitt.
Fólk var ekkert mikið að setja sig í listrænar
stellingar á þorrablótum og árshátíðum og við
vildum reyna að láta þjóðlögin passa inn í
þannig stemmningu. Við reyndum þó alltaf að
vera lögunum trúir og hafa tilfinningarnar á
réttum stað. Það eru til margar góðar íslensk-
ar ballöður og þulur. Ég samdi til dæmis lag
við Gilsbakkaþulu, af því að ég kunni ekkert
lag við hana. Þulurnar voru mjög skemmti-
legar og urðu mjög vinsælar. Sögurnar oft
mjög skemmtilegar.“
Svo varstu skyndilega stokkinn úr þjóðlög-
unum og út í heim, í enn aðra tegund af tónlist.
Þar áttirðu eftir að slá í gegn í diskóinu.
Hvernig í ósköpunum gerðist það?
„Á þessum árum eygði maður afskaplega
litla möguleika hér sem tónlistarmaður. Maður
var kominn í ákveðið far og gat spólað þar smá
tíma, en svo gerðist ekkert meira, alla vega
ekki í þessari tónlist. Hugurinn leitaði út. Það
kom upp tækifæri sem ég greip. Þannig var að
Hótel Loftleiðir og veitingastaður í Helsinki í
Finnlandi ákváðu að skiptast á listamönnum í
einn mánuð. Hljómsveit Karls Lilliendahl varð
fyrir valinu. Hjördís Geirsdóttir var söngkona í
hljómsveitinni, og þar voru líka Árni Scheving,
Sveinn Óli Jónsson; – Óli danski eins og hann
var alltaf kallaður, Jón Möller og auðvitað Karl
heitinn Lilliendahl. Við María systir mín vor-
um valin til að fara með sem skemmtiatriði í
pásum hljómsveitarinnar; – María söng og ég
átti að spila með á orgel. Þetta var mikil æv-
intýraferð.
Með Donnu Summer, Twiggy,
Elton John og Rolling Stones
Ég ílentist í Helsinki í tvo mánuði til við-
bótar, var kominn út fyrir landsteinana og far-
inn að leita mér að vinnu. Hana fékk ég í Sví-
þjóð, þar sem ég spilaði í þrjú ár, ýmist einn
eða með hljómsveitum. Síðasta hljómsveitin
sem ég spilaði með þar var þýsk. Með henni
þvældist ég niður til Sviss, og þar opnaðist
tækifæri til að spila inn á plötu í München með
annarri hljómsveit, og allt í einu var ég kominn
inn í hringiðu músíkbransans sem var þá í
München. Þetta var sumarið 1972. Svo spyrst
það út að þangað sé kominn píanóleikari sem
geti spilað svolítið eins og Elton John, og það
færði mér nokkur verkefni, svo nokkrar út-
setningar. Þannig vatt þetta upp á sig og end-
aði með því að ég var þarna í átta ár.“
Og þarna varstu að vinna með mjög frægu
fólki.
„Já, það er óhætt að segja það. Þetta vatt
þannig upp á sig, að síðustu árin í München var
ég kominn með annan fótinn til Ameríku, ein-
mitt til að vinna með þessu fræga fólki. Þegar
ég var í München var Donna Summer að
syngja bakraddir í stúdíóum, og þá þekkti mig
enginn. Það var ekki fyrr en hún varð fræg, og
nafnið mitt á plötunum hennar að síminn fór að
hringja. Ég vann líka með Grace Jones, Melbu
Moore og seinna Twiggy. Hún bjó þá í Holly-
wood rétt hjá stúdíói sem ég vann við, og upp-
tökumaðurinn hafði fengið það verkefni að
pródúsera plötu fyrir Twiggy. Þessi upptök-
umaður, Jörgen Koppers, þýskur, hafði verið
upptökumaður á öllum plötum Donnu Summ-
er, bað mig að sjá um músíkina. Við tókum upp
öll lögin, en því miður kom platan aldrei út. Ég
nefni Elton John síðastan því ég var og er enn
svo svekktur yfir tónlistinni sem mér var ætlað
að útsetja fyrir þá plötu. Þarna kom þessi ynd-
islegi söngvari og æðislegi lagahöfundur og
gerði ekkert sjálfur á plötunni, annað en að
syngja lög eftir einhverja þýska stráka sem
höfðu bara ekki talent. Ég hef aldrei skilið
þetta. En aðdragandinn að því að ég komst í
þetta djobb fyrir Elton John er sá að annar af
pródúsentum Donnu, Englendingurinn Pete
Belotte, var fyrrverandi skólabróðir hans. Elt-
on var í lægð á þessum tíma og ekki mikið um
að vera hjá honum. Diskóið var á fleygiferð,
þannig að hann fékk Pete til að pródúsera
næstu plötu fyrir sig. Pete var að velta því fyrir
sér hvort hann ætti að fá amerískan útsetjara í
lið með sér, eða mig, sem hann þekkti svo vel.
Þannig atvikaðist þetta – ég fékk verkefnið.
Svo fékk hann þýska stráka til að semja lögin,
og gat þá sjálfur samið textana, og eignast alla
kökuna. Ekkert laganna var bitastætt nema
titillagið, Victim of Love. Konseptið hjá þess-
um diskópródúsent var það að öll hlið plöt-
unnar ætti að vera samhangandi í sama
tempói. Það var verið að búa til plötu fyrir
plötusnúða, en ekki fyrir fólk að hlusta á. Þetta
var alveg fáránlegt og hræðilega leiðinlegt. Ég
veit þú trúir því ekki hvað þetta var erfitt.
Johnny B Good í diskói! Pældu í þeirri smekk-
leysu! En þannig er þessi bransi – gengur upp
og niður og ekki alltaf jafn gaman.“
Hvernig var aftur sagan af því þegar þú spil-
aðir „næstum því“ með Rolling Stones?
„Ég var svo ógætinn að segja frá þessu;
blaðamaður frá Mogganum tók viðtal við mig
og fyrirsögnin var: „Spilaði næstum því með
Rolling Stones“. Þetta var einhvern tíma á
miðjum áttunda áratugnum. Rolling Stones
voru að taka upp plötu og notuðu til þess stúdíó
í München. Þannig vildi til að Nicki Hopkins
sem alla jafna spilaði með þeim forfallaðist, og
sömuleiðis Billy Preston sem var annar hljóm-
borðsleikari sem þeir notuðu. Hvorugur gat
komið, þannig að eftir stóð að ég var á lausu
með orgelið mitt þarna í München. Það var
hjólað í Mick Jagger, sem samþykkti það að ég
yrði með á plötunni. En á síðustu stundu meld-
aði Billy Preston sig og ég missti djobbið, en í
staðinn leigði ég þeim orgelið mitt. Stúdíóið
hét Musicland, og á þessum plötum sem þeir
tóku upp þar, heyrist í Hammond-orgelinu
mínu. Ég hafði upp úr þessu smá pening þrátt
fyrir allt. Ég man nú ekkert hvaða plata þetta
var, - hef aldrei nennt að fylgjast með svoleiðis
hlutum. En þetta er það næsta sem ég hef
komist Rolling Stones og sagan er ágæt.“
Hvað varstu svo lengi í Ameríku?
„Ég var þar í þrjú ár, áður en ég kom heim,
sumarið 1982. Eins og ég sagði þér, bjó ég í
München en var alltaf með annan fótinn í Am-
eríku – í Fíladelfíu, Los Angeles eða annars
staðar. Við, þáverandi kona mín, ákváðum að
flytja til New York og prófa það í smá tíma. Við
keyptum hús í fínu hverfi á Long Island, og þar
með var maður búinn að skuldbinda sig fjár-
hagslega.
Dauðateygjur diskósins
Þá skipti engum togum, að það var gerð
rassía í tónlistarbransanum og allt hreinsað út
sem þeir kölluðu dead wood og öll verkefni sem
voru framundan hjá mér út um allt voru lögð af
á einu bretti. Þarna stóð ég uppi með fjöl-
skyldu og hús í New York sem ég sá að ég
myndi ekki geta staðið undir.“
Hvers vegna gerðist þetta?
„Þetta gerist alltaf annað slagið í þessum
bransa. Þá er komið upp svo mikið tap hjá
plötufyrirtækjunum að menn eru bara reknir
miskunnarlaust. Þetta er bara eins og tafl.“
Var þessu beitt sérstaklega gegn útlending-
um?
„Nei, nei, ekkert svoleiðis. Það eru bara end-
urskoðendur og lögfræðingar sem setjast nið-
ur og skoða: Þetta er ekki að skila neinum arði,
út með það! – þannig gerist þetta. Casablanca,
fyrirtækið sem ég vann mest fyrir og gaf
Donnu Summer út, það rúllaði á hausinn. En
óráðsían var líka búin að vera gegndarlaus áð-
ur en þetta kom til. Ég get nefnt sem dæmi að
flugfar frá München til Los Angeles á fyrsta
farrými er ansi dýrt. Á flugvellinum í Los Ang-
eles bíður limmó eftir þér og þér er ekið á hótel
þar sem bara eru svítur, flottur veitingastaður
uppi – í bílageymslunni er bíll til þinna einkaaf-
nota, allt borgað. Síminn þinn, þvotturinn,
matur og allt – þetta var allt borgað af fyr-
irtækjunum, hver einasta króna. Þetta var
gegndarlaus eyðsla. Ef þú settir upp 1.200
dollara fyrir strengjaútsetningu, var það borg-
að, og dagpeningar að auki ef þú vildir. Það
sem þú settir upp, var greitt. Og ég var ekki
einn, þannig að þú getur rétt ímyndað þér að
þó að miklir peningar hafi komið inn í þessi
fyrirtæki, þá fóru þeir miklu hraðar út þegar
upp var staðið. Þetta var bara hrein óráðsía
eftir allt diskóæðið. Það var sárt að lenda í
þessu, en ofsalega gott að komast heim.“
Eins og að flytja aftur til útlanda
Var heimkoman þá auðveld?
„Ég var búinn að vera svo lengi úti, að fyrir
mig var það bara eins og ég væri að flytja til út-
landa aftur. Það var hreinlega eins og að byrja
upp á nýtt, og við tók önnur bið eftir því að eitt-
hvað færi að gerast. Ég var nú samt að spila
annað slagið í hljómsveitinni Geimsteini; við
vorum að setja upp stúdíó í sameiningu, en sú
vinna lenti meira á Rúnari mági mínum [Júl-
íussyni] og Mæju. Stúdíóið var í húsinu þeirra,
og ég var ekki mikill bógur fjárhagslega. Þetta
sumar fór ég í ferðalag með Geimsteini – við
fórum um landið með sýningarflokki sem kall-
aði sig Þórskabarett. Þar kynntist ég konunni
minni, Guðrúnu Pálsdóttur. Við stofnuðum
heimili á Langholtsveginum. Síðar bauðst mér
svo aftur tækifæri til að vinna með pródúsent í
New York, fór út aftur og var í þrjú ár við að
semja, útsetja, spila og vinna í stúdíói. Það
fannst mér mjög erfiður tími. Það er ólýsan-
lega erfitt að vera í burtu frá fjölskyldunni,
þannig að ég kvaldist af heimþrá allan tímann.
Reyndar gerði ég það allan tímann sem ég var
erlendis. Ég var alltaf með heimþrá. Ég er
þannig Íslendingur.“
Fólk sér það gjarnan í hillingum að fá góð
tækifæri erlendis, tækifæri til að skapa sér
nafn.
„Það er alls ekki auðvelt að skapa sér nafn.
Það er svo margt sem þarf að reka á fjörur þín-
ar til þess að eitthvað geti orðið úr hlutunum.
Fyrsta árið mitt í München var til dæmis of-
boðslega lítið að gera hjá mér, og erfitt að bíða
eftir því að boltinn færi að rúlla. En það er nú
þannig, að ef maður er þolinmóður, þá gerist
eitthvað að lokum. Það er alveg sama hvort
maður er í útlöndum eða hér heima. Ef þú ætl-
ar að meika það í þessum bransa, verðurðu að
halda áfram að nudda þangað til eitthvað ger-
ist og fyrr eða síðar gerist það. Björk varð ekki
fræg bara einn, tveir og þrír. Hún var búin að
vera lengi úti, og þau krakkarnir og lifðu þar
við sult og seyru áður en eitthvað fór að gerast,
og fleiri geta sagt svipaðar sögur. Mínar að-
stæður voru þær að ég gat verið úti, og fyrir
rest kom þetta.“
En þetta hlýtur líka að vera spurning um
tekjur og fleira. Klárir músíkantar hljóta að
eiga möguleika á betri launum úti en hér
heima.
„Já, það er auðvitað svo mikið stærri mark-
aður úti. Menn geta verðlagt sig hærra eftir
því sem betur gengur. Hér í Reykjavík er ótrú-
lega auðugt menningarlíf; – það er alveg með
ólíkindum að svona lítil borg skuli geta haldið
úti jafn mörgum menningarviðburðum viku-
lega og raunin er. Launin eru mannsæmandi
þótt víða sé pottur brotinn. En því miður er
það oft tónlistarmönnunum sjálfum að kenna
ef þeir fá ekki laun sín. Þeir standa ekki nógu
vel saman um að láta ekki bjóða sér einhverja
vitleysu. En þótt þetta sé lítið samfélag og allir
þekkist, þá finnst mér það mjög sjarmerandi
og skemmtilegt. Ég veit að það er ömurlegt að
vera hljóðfæraleikari til dæmis á pöbbum í
London, eða í Ameríku. Það er miklu verra en
það verður hér og illa borgað.“
Blúsað með blökkumönnum
Ég vil vita meira um það sem þú varst að
gera í Ameríku þegar þú fórst þangað í annað
sinn.
„Ég var í borg sem heitir White Plains, og er
í um 45 mínútna akstursleið norður af Man-
hattan. Þarna var ég mest í R&B-músík,
rhythm and blues, og bara þeldökkt fólk í
kringum mig. Ég bjó í þeirra hverfi og lifði og
hrærðist í þeirra tónlist. Það var óhemju yf-
irlega fyrir mig að vinna í þessari tónlist. Þess-
ir menn gátu alls ekki kastað höndunum til
verka, og ótrúlegt nostur við allt sem spilað
var. Það var mjög lærdómsríkt fyrir mig.“
Það er ekki hægt að segja annað en að þú
hafir þá verið kominn með ótrúlega mikla
reynslu af alls konar tónlist þegar þú komst
svo heim.
„Já, hægt og sígandi komst ég í gamla farið
sem ég var í áður en ég fór af landinu; – út-
setja, spila og taka upp. Ég er búinn að vera í
stúdíóvinnu alveg frá því að Savanna-tríóið var
að taka upp í Útvarpinu á mónó-græjurnar
þar, með Úlfari Sveinbjörnssyni.“
Hvað þykir þér vænst um af því sem þú ger-
ir – hvað stendur hjarta þínu næst?
„Þú segir nokkuð. Mér finnst nú eiginlega
skemmtilegast að spila live. Það er ekkert sem
jafnast á við það að spila fyrir fólk. En ég hef
líka yndi af því að útsetja. Það er ákveðinn
arkitektúr og skipulagsvinna og mér hefur
alltaf þótt gaman að smíða og gera við, eins og
Morgunblaðið/Kristinn
GAT
TIL“