Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.2003, Side 8

Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.2003, Side 8
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 2003 L JÓSMYNDIRNAR á sýningunni eru í eigu Ljósmyndasafns Moskvuborgar. Sýningin er fram- lag Rússa í samstarfsverkefni með Listasafni Reykjavíkur, en í vetur sem leið var umfangsmikil sýning á íslenskri ljósmyndun í Moskvu. Allt frá upphafsárum ljósmynd- unar, fyrir miðja nítjándu öld, hefur miðillinn verið mikilvægur þáttur í rússneskri listsköp- un. Myndirnar á sýningunni birta því í senn sögu þjóðarinnar á þessum tíma og listrænar áherslubreytingar í ljósmyndun. Fyrstu ljós- myndararnir í Rússlandi reyndu að gera þetta listform skiljanlegt og ná á því traustum tök- um. Allt frá fyrstu tíð kusu ljósmyndarar frek- ar að mynda viðfangsefni sín utandyra en inni á ljósmyndastofum. Þegar í upphafi þróaðist ljósmyndun í Rússlandi eftir tveimur leiðum; annars vegar frétta- eða frásagnaljósmyndun, hins vegar með listrænum áherslum. Löngunin til að ljósmyndun fengi viður- kenningu sem listgrein sem stæði jafnhliða málverki og teikningu hafði mikil áhrif á þró- un ljósmyndalistarinnar á fyrstu áratugunum. Helstu viðfangsefnin voru þá þekktar konur og landslag. Á sama tíma lagði fjöldi hæfi- leikaríkra ljósmyndara kapp á að fanga allar hliðar rússnesks mannlífs á filmur sínar, næstum eins og þeir hafi haft veður af þeim sviptingum sem voru framundan í þjóðfélag- inu og myndu útrýma ríkjandi þjóðlífsmynstri. Í grein í sýningarskrá eftir Olgu Sviblovu, forstöðukonu Ljósmyndasafns Moskvuborgar, sem á öll verkin á sýningunni, kemur fram að byltingin árið 1917 hafi ekki einungis breytt gangi sögunnar í Rússlandi; hún breytti einnig þróun ljósmyndalistarinnar. Fram að því hafði rússnesk ljósmyndun fylgt alþjóðlegum straumum og stefnum og tilheyrt hinni evr- ópsku ljósmyndahefð. Ein fyrsta tilskipun Leníns var um að ljósmyndun ætti að starfa í þágu byltingarinnar. Hann hugleiddi jafnvel að búa hvern einasta hermann Rauða hersins með myndavél auk riffils. Lenín leit á ljós- myndun sem öflugt vopn í hugsjónabarátt- unni. Í landi þar sem ólæsi nálgaðist 70% náði áróðursljósmynd betur til fólksins en róttæk greinaskrif. Fréttaljósmyndun var aðeins á mótunarstigi í Rússlandi fyrir 1917, en hin nýju stjórnvöld studdu greinina af krafti. Í fyrstu efldu sovésk yfirvöld einfaldlega ljósmyndun í heild án þess að blanda sér í um- ræður og deilur ljósmyndara þess tíma um stíla og stefnur. En rómantískar hugmyndir byltingarinnar ýttu undir framúrstefnu í Rússlandi; konstrúktívisma og ljósmyndun. Hópur konstrúktívista-ljósmyndara skutu upp kollinum, þar á meðal voru Alexander Rodtsj- enko og El Lisitskíj. Þeir létu mikið til sín taka, tóku að sér yfirumsjón tímarita um listir og ljósmyndun, tóku þátt í öllum stærstu sýn- ingunum auk þess að halda sínar eigin sýn- ingar, og höfðu jafnframt mikil áhrif á yngri kynslóð fréttaljósmyndara. Á fjórða áratugnum var ekki lengur hægt að líta fram hjá þeirri gjá sem hafði myndast á milli útópískra hugmynda listamannanna og hins félagslega raunveruleika. Hugmynda- fræðimaskínan hafði þegar brotið einstakling- inn undir sig og nú lagði hún undir sig lista- heiminn og þar með ljósmyndun, og bannaði allar stefnur nema sósíal-realisma. Síðasta stóra sýningin á rússneskri ljós- myndalist var haldin árið 1935 og hét „Meist- arar sovéskrar ljósmyndunar“. Þetta var í síð- asta sinn sem meistarar mismunandi stefna sýndu saman, en þarna sýndu konstrúktívist- ar, piktoríalistar og fréttaljósmyndarar verk sín hlið við hlið. Á tímum Khrústsjov-„þíðunnar“ á sjöunda áratugnum losaði nokkuð um tak sovétkerf- isins á þjóðlífinu og þar með á listaheiminum. Ný nöfn og ný viðfangsefni skutu upp koll- inum í sovéskri ljósmyndun. Róttækar breytingar áttu sér stað í landinu í lok níunda áratugarins og í byrjun þess tí- unda, þegar Sovétríkin liðuðust í sundur og nýtt stjórnafar, hagkerfi og þjóðfélag tók að myndast. Ljósmyndarar fengu tækifæri til að kynnast erlendri ljósmyndun og að sýna er- lendis. Upp úr miðjum tíunda áratugnum var rúss- nesk ljósmyndun aftur orðin hluti af hinu al- þjóðlega landslagi eftir áralanga einangrun, og á vinna og kynningarstarf Ljósmyndasafns Moskvu þar stóran hlut að máli, en það er fyrsta ljósmyndasafnið í Rússlandi. Góð verk, sem sýna ljóslega öll þessi ólíku efnistök og áherslur í rússneskri ljósmyndun í gegnum tíðina, gefur að líta á sýningunni á Kjarvalsstöðum. Kornaxinu raðað einhvern tíma á þriðja áratug liðinnar aldar. Ljósmynd eftir Leonid Shokin. Áveita. Akrar á floti. Ljósmynd eftir Max Penson frá 1937. Einvígi. Úr seríunni Moskvuháskóli 1964, eftir Vsevelov Tarassevítsj. LJÓSMYNDIR Í ÞJÓN- USTU BYLTINGARINNAR Rússnesk ljósmyndun hefur í tímans rás gengið gegnum miklar breytingar, rétt eins og rússneskt sam- félag. Í dag verður opnuð á Kjarvalsstöðum umfangs- mikil yfirlitssýning á rússneskri ljósmyndun, með á þriðja hundrað ljósmynda frá árinu 1840 til dagsins í dag. Í myndunum má lesa sögu þjóðar og átök milli ólíkra hugmynda um lífið og listina.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.