Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.2003, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 18. OKTÓBER 2003 13
F
YRSTA bindi Biskupa sagna er af-
ar veglegt rit og er því er skipt í
tvo hluta sem hvor um sig er um
fjögur hundruð blaðsíður. Í þessu
fyrsta bindi eru prentuð þrjú forn
rit, Kristni saga sem Sigurgeir
Steingrímsson bjó til prentunar,
Kristni þættir sem Ólafur Hall-
dórsson bjó til prentunar og Jóns saga helga
sem Peter Foote bjó til prentunar, en ritstjóri er
Jónas Kristjánsson. Í fyrri hluta má finna marg-
víslegt fræðilegt efni varðandi sögurnar, þ.e. rit-
gerðir eftir annars vegar Ásdísi Egilsdóttur og
hins vegar Guðrúnu Ásu Grímsdóttur, auk for-
mála eftir Sigurgeir, Ólaf og Peter, en í síðara
hluta eru sögutextarnir sjálfir með skýringum,
ásamt viðaukum og nafnaskrá.
Spurður um útgáfuna segir Jónas þá Ólaf og
Peter hafa verið sjálfkjörna til verksins. „Ólafur
vegna þess að hann hafði gefið út Ólafs sögu
Tryggvasonar hina mestu, en hinir svokölluðu
Kristnir þættir hafa verið felldir inn í þá sögu.
En Peter vegna þess að hann hefur verið að fást
við sögu Jóns helga í meira en fimmtíu ár. Ólaf-
ur er þegar búinn að gefa Ólafs sögu út í ritsafn-
inu Editionies Arnamagnæanæ hjá Árnastofn-
un í Kaupmannahöfn og Peter hefur um langt
skeið unnið að nýrri vísindaútgáfu á Jóns sögu
helga fyrir sama ritsafn sem væntanleg er nú í
vetur,“ segir Jónas og bendir á að Peter er fyrsti
erlendi fræðimaðurinn sem býr verk til prent-
unar fyrir Fornritafélagið, en Peter er fyrrver-
andi prófessor í norrænum fræðum við Univers-
ity College í Lundúnum.
Mikil kímni í sögunum
Hvað var það við Jóns sögu helga sem heillaði
þig, Peter?
„Í fyrsta lagi þá hefur þessi saga aldrei verið
gefin almennilega út, þ.e. eins og hún ætti að
vera gefin út. Auk þess hef ég alltaf verið mjög
hrifinn af Jóni helga, enda var hann áreiðanlega
góður maður. Það var t.d. Jóni helga að þakka
að stofnaður var skóli á Hólum, en flestir rithöf-
undar, sagnfræðingar og guðfræðingar á 12. öld
komu úr þeim skóla. Auðvitað er alltaf erfitt að
greina hvað er satt í sögunum um hann og hvað
er skáldað, en samt er þetta rammíslenskt efni
og mjög vel sagt frá því. Þetta eru skemmtilegar
sögur og sumar jarteiknir eru þess eðlis að auð-
veldlega má skynja hvernig líf almennings var á
þessum tíma. Auk þess er mikil kímni ríkjandi í
sögunum þannig að mér hefur aldrei leiðst að
vinna við þær,“ segir Peter.
Er alþýðan fyrirferðarmeiri í Biskupa sögum
en í öðrum fornbókmenntum?
„Já, sérstaklega þó í jarteiknasögunum, þ.e.
kraftaverkasögunum. Alþýðan kemur nánast
ekkert fyrir í öðrum fornbókmenntum. En al-
menningur leitar varla til heilags manns nema
vera í einhvers konar nauðum. Í sögunum má
lesa um menn sem eru hugsjúkir um heilsu
barna sinna og fólk sem biður fyrir heimilisdýr-
um sínum, því án þeirra væri það bjargarlaust,
og Jón hjálpaði alltaf ef heitið var á hann. Í einni
sögunni má lesa um konu sem hét á Jón helga
sökum mikils músagangs á heimili sínu og að
sjálfsögðu eyddi Jón músunum,“ segir Peter.
„Þannig var engin bón eða vandamál of smá-
vægileg í augum dýrlinganna,“ segir Jónas.
Hvernig flokkast Biskupa sögur sem bók-
menntagrein?
„Biskupa sögur tilheyra bókmenntagrein
sem er ekki alveg íslensk, heldur fremur alþjóð-
leg. Þess vegna er kannski auðveldara fyrir út-
lendinga að fást við þær, að nokkru leyti að
minnsta kosti. Því það er varla hægt að bera
þær aðeins saman við aðrar íslenskar sögur sök-
um þess hve sérstæðar þær eru,“ segir Peter.
„Biskupa sögur eru þannig mitt á milli er-
lendra helgisagna og íslensku sagnanna, bera
keim af hvoru tveggja. Sérstaklega bera dýr-
lingasögurnar alþjóðlegan keim, því að sumu
leyti var evrópskur lærdómur, trúarlíf, sálmar
og helgisögur um útlenda dýrlinga fyrirmyndin
að þessum sögum,“ segir Jónas. „Raunar voru
Íslendingar mjög fljótir að tileinka sér stílinn á
þessum sögum. Þannig hefði enginn getað rekið
uppruna Jóns sögu helga til Íslands hefði hún
verið þýdd á latínu, því hún virðist alevrópsk.
Auðvitað stafar það af því að margt er bundið í
hefðum í þess konar ritum og sumum kann að
þykja það leiðinlegt, en það þykir mér alls ekki.
Íslensku Biskupa sögurnar eiga það reyndar
sammerkt hve vel er sagt frá í þeim og greini-
legt er að höfundarnir hafa mjög góða tilfinn-
ingu fyrir málinu,“ segir Peter.
Er vitað hvaða hlutverki þessar sögur gegndu
á ritunartímanum?
„Það er enginn vafi á því að þessar sögur hafa
verið lesnar bæði til fróðleiks og skemmtunar.
Þær hafa tvímælalaust gegnt því hlutverki að
styrkja fólk í trúnni og líklega voru þær lesnar
upp í guðsþjónustum,“ segir Jónas.
Besta leiðin til að læra málið
Hvert er álit þitt á útgáfu Fornritafélagsins?
„Ég hef miklar mætur á þessari ritröð Forn-
ritafélagsins og ég held að margir Íslendingar
geri sér alls ekki grein fyrir hve mikillar virð-
ingar Fornritafélagið nýtur meðal fræðimanna
erlendis. Þið eruð að gefa út klassísk verk og ég
er afar stoltur af að fá að vera með í svona út-
gáfu,“ segir Peter.
Hver er staða íslenskra fræða í dag, bæði hér
heima og erlendis?
„Ég er hræddur um að áhuginn úti fari
minnkandi, því það er margt sem menn vilja
fremur gera en að leggja stund á norræn fræði.
Í Bretlandi eru þó enn þrír háskólar þar sem
hægt er að leggja stund á norræn fræði og ís-
lensku og unga fólkið sem tekið hefur við af okk-
ur sem eldri erum virðist afar efnilegt,“ segir
Peter.
„Ég get tekið undir þetta, að sumu leyti er
þetta hnignandi fag erlendis. Raunvísindin virð-
ist bæði njóta hærri fjárframlaga og fremur
heilla unga fólkið og þess vegna er þetta kannski
eðlileg þróun. En hér á Íslandi standa þessi
fræði mjög styrkum fótum og það er alltaf
margt ungt, gott fólk sem kemur til þess að læra
þessi fræði. Í þessu samhengi má nefna að
Árnastofnun er ásamt deildinni í Háskólanum
hyrningarsteinn undir þessum fræðum,“ segir
Jónas.
Til hverra teljið þið Biskupa sögur helst
höfða?
„Ég hugsaði útgáfuna þannig að hún gæti
höfðað til allra bókhneigðra Íslendinga. Hug-
myndin með útgáfunni var að hún væri í senn al-
þýðleg og fræðileg,“ segir Jónas. „Eins og þú
sérð þá kemur bókin út í tveimur hlutum og auð-
vitað getur fólk bara lesið seinni hlutann, þ.e.
sögurnar sjálfar og sleppt því að lesa formálana
í fyrra bindinu,“ segir Peter og hlær. „Ég spái
því nú samt að margir muni glugga í formálann,
bæði Íslendingar og útlendingar því þarna er
einmitt mikinn fróðleik að finna,“ segir Jónas.
Hvað geta t.d. yngri kynslóðir helst lært af
svona fornum ritum?
„Í fyrsta lagi er þetta góð leið til þess að fræð-
ast um líf forfeðra okkar og í öðru lagi læra
menn tungumálið. Það er svo þægilegt fyrir nú-
tíma Íslendinga að það leikur enginn vafi á því
hvernig eigi að skrifa fagra og rétta íslensku, því
það er sú íslenska sem er meðal annars á Bisk-
upa sögunum. En ég tel að menn læri best að
skrifa íslensku með því að lesa rit á borð við
þessi,“ segir Jónas að lokum.
RAMMÍSLENSKT EFNI
MEÐ ALÞJÓÐLEGUM BLÆ
Fyrsta bindi Biskupa
sagna kom nýverið út
hjá Hinu íslenzka forn-
ritafélagi. Af því tilefni
ræddi SILJA BJÖRK
HULDUDÓTTIR við Jónas
Kristjánsson ritstjóra og
Peter Foote, einn þriggja
er sáu um útgáfuna.
silja@mbl.is
Morgunblaðið/Sverrir
Fræðimennirnir Jónas Kristjánsson og Peter Foote fletta hinum nýútkomnu Biskupa sögum.
Upphafssíðan úr Helgastaðabók er sýnir biskupsvígslu Nikulásar helga. Útrétt hönd Guðs frá
himnum minnir á að vald biskupa er þegið frá almættinu.