Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.2003, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. OKTÓBER 2003
FYRSTA bindi ævisögu kól-
umbíska rithöfundarins Gabr-
iels Garcia Márquez kemur út í
enskri þýðingu
nú í byrjun nóv-
embermánaðar.
Vivir Para Cont-
arla, eða Living
to Tell the Tale
eins og enska út-
gáfan heitir, er
afrakstur
þriggja ára
vinnu Márquez,
sem á þeim tíma
lagði nótt við dag í rannsókn-
arvinnu og skrif.
Í bókinni rekur höfundurinn
ástarsögu foreldra sinna og lýs-
ir því hvernig ást hans á bók-
menntum varð til þess að hann
gerðist blaðamaður og síðar rit-
höfundur. Inn í frásögnina
tvinnar Marquez jafnframt út-
leggingu á sögu fósturlands
síns og lifandi lýsingu á um-
hverfinu sem hann ólst upp í,
m.a. minnist hann þess að hafa
spilað rússneska rúllettu við
lögreglumann og útskýrir vin-
áttu sína og Fidels Castros.
Á lokasprettinum
SKOSKI rithöfundurinn
Alasdair Grey, sem stundum er
nefndur rithöfundur rithöfund-
anna, sendi nýlega frá sér smá-
sagnasafnið The Ends of Our
Tethers. Alls eru 13 sögur í
bókinni, sem að mati gagnrýn-
anda Guardian einkennist af
sömu skerpu og sérkennileg-
heitum og fyrri verk höfundar,
auk þess að vekja lesandann til
umhugsunar um hinar ýmsu
heimspekilegu vangaveltur.
Viðfangsefni Greys í bókinni er
fólk sem er á lokastigi lík-
amlegrar, siðferðilegrar eða fé-
lagslegrar hrörnunar og út-
skýrir það íhugulan en
jafnframt stundum þungan tón
sagnanna.
Guardian telur ekki við hæfi
að líkja bókinni við hin frábæru
en tilraunakenndu skrif Greys í
Unlikely Stories Mostly og Ten
Tales Tall and True, en segir
The Ends of Our Tethers engu
að síður á sinn sérstaka og
hljóðláta hátt vera með hans
ánægjulegustu verkum.
Náð Ullmanns
á tíu tungum
UNNIÐ er nú að því að þýða
þriðju skáldsögu norska rithöf-
undarins Linn Ullmann á tíu
tungumál að því
er greint var frá
á netmiðli
norska ríkis-
útvarpsins NRK
á dögunum.
Nåde, eða Náð
eins og heiti
bókarinnar gæti
útlagst á ís-
lensku, mun
þannig á næst-
unni koma út á þýsku, frönsku,
ensku, íslensku, dönsku,
sænsku, finnsku, ítölsku,
spænsku og katalónsku.
Bandaríska forlagið Knopf er
meðal þeirra sem sýnt hafa Ull-
mann athygli og keypti forlagið
útgáfuréttinn að bókinni þar í
landi. Nåde er þó ekki eina bók
Ullmann sem Knopf hefur sýnt
áhuga því forlagið gaf út aðra
skáldsögu hennar Når jeg er
hos deg, eða Stella Descending
eins og hún heitir á ensku.
Sú bók hefur fengið lofsam-
lega dóma í bandarískum fjöl-
miðlum. Þannig sagði New
York Times söguna ná fram
„dáleiðandi þrá“ en Washington
Post líkti henni við „hillingar í
ágústhita“.
ERLENDAR
BÆKUR
Lifað til að
segja frá
Gabriel Garcia
Màrquez
Linn
Ullmann
Þ
JÓÐIR og þjóðlönd öðlast orðspor
með ýmsum hætti og sumar fá jafn-
vel lífseig viðurnefni. Það er talað
um auðug lönd og fátæk lönd, fisk-
veiðiþjóðir, lýðræðisríki, menning-
arþjóðir, þróunarríki, iðnveldi, her-
veldi o.s.frv. Við höfum stundum
nefnt okkur fiskveiðiþjóð og landið
jafnvel verstöð. Í annan tíma þykir okkur notalegt
að punta okkur með nafngiftum á borð við bóka-
þjóð og jafnvel bókmenntaþjóð, þó stundum heyr-
ist að við eigum naumast innistæðu fyrir slíku.
Ég fæ ekki betur séð en við höfum öðlast rétt til
að fá enn eitt viðurnefnið, en það er auraþjóð,
jafnvel auðveldi. Auðveldið Ísland!
Þetta hvarflaði að mér þegar ég fletti 15 ára af-
mælishefti tísku- og lífsstílstímaritsins Marie
Claire frá því í september sl. sem dyggur lesandi
þess benti mér á. Þar mátti sjá forvitnilegan en
óvísindalegan samanburð á kjörum 15 ára stúlkna
í ýmsum heimshornum, sem byggðist á stuttum
viðtölum við sjö stúlkur frá jafnmörgum löndum.
Ein þessara stúlkna var íslensk, bjó í Reykjavík
og virtist skynsöm, vel gefin og ágætlega upplýst,
ekki síður en hinar stúlkurnar. Það sem ég hjó eft-
ir voru vasapeningarnir. Hún kvaðst hafa 50.000
krónur á mánuði, en að vísu hjálpaði hún til á
heimilinu. Það gerir 12.500 krónur á viku. Blaða-
maðurinn spyr vitaskuld í hvað hún eyði pening-
unum og segist hún hafa gaman af að kaupa föt en
mest fari í að kaupa geisladiska. Stúlkan kveðst
hafa andstyggð á reykingum og drykkjuskap.
Eðlilega hrökk ég við þegar ég las upphæðina
og flýtti mér að athuga hvað stúlkurnar í hinum
löndunum hefðu milli handa. Í viðtalinu við Hellen
sem býr í Naíróbí í Kenía er ekki minnst á pen-
inga og virðist reyndar ekki mikill tími aflögu hjá
henni til þess að eyða þeim ef hún ætti. Asma Abu
Ward sem býr í Gaza í Palestínu kveðst ekki fá
vasapeninga, en foreldrar hennar gefi henni
stundum svolitla peninga ef hún vill hitta vini sína
eða systur. Elise í Denver, Colorado í Bandaríkj-
unum, rekur eigið fyrirtæki ásamt bróður sínum
og gefur ekki upp tekjur, en kveðst eyða innan við
50 dölum (3.800 kr.) í sjálfa sig á mánuði. Hin jap-
anska Haruno sem býr í Tókíó eyðir um það bil
8.000 jenum (rúmlega 5.000 kr.) á mánuði í að
skemmta sér, en fær aukreitis ef hún þarf að
kaupa föt. Argentíska stúlkan Pricilla í Búenos
Aires starfar sem fyrirsæta, en eyðir þó ekki
nema 150 dollurum á mánuði, sem mun vera lið-
lega 4.000 krónur.
Ég á reyndar ákaflega bágt með að trúa því að
íslenskir unglingar hafi almennt 50.000 krónur til
einkaneyslu í hverjum mánuði ársins og hef aldrei
heyrt aðra eins tölu í þessu sambandi. Upphæð
vasapeninganna og miklir yfirburðir stúlkunnar í
einkaneyslu eru þó aldeilis ágætlega í stíl við hið
sjálfumglaða og vellauðuga íslenska samfélag,
sem þykir sæma að stæra sig af auði sínum á
sama tíma og það tímir ekki að gefa framlög við
hæfi til þróunarríkjanna. Enda hefur það orð
löngum farið af okkur að í utanríkismálum viljum
við fá sem allra mest fyrir sem allra minnst. Auð-
veldið fer auðveldu leiðina.
Vitaskuld er verðlag allt snöggtum hærra hér
en í öðrum löndum auk þess sem hér þarf að
borga fyrir ótrúlegustu hluti vegna verðsamráðs
þeirra stóru. Þannig má naumast bjóða banka-
starfsmanni góðan dag án þess að því fylgi óskilj-
anlegur kostnaður. Það breytir þó ekki því að um-
heimurinn botnar ekkert í því hvað 15 ára
unglingar á Íslandi hafi að gera við 50.000 krónur í
vasapeninga á mánuði, en skilur væntanlega bet-
ur hvers vegna við erum svona naum á aurana
þegar kemur að meðlíðan með náunganum í
þriðja heiminum og samhjálp þjóðanna.
Á R N I I B S E N
FJÖLMIÐLAR
AUÐVELDIÐ ÍSLAND!
Ég fæ ekki betur séð en við höf-
um öðlast rétt til að fá enn eitt
viðurnefnið, en það er aura-
þjóð, jafnvel auðveldi. Auð-
veldið Ísland! Þetta hvarflaði
að mér þegar ég fletti 15 ára
afmælishefti tísku- og lífsstíls-
tímaritsins Marie Claire frá
því í september sl.
MENNTUN samtímans á ekki bara
að gera menn hæfa til að ryðja flest-
um ásteytingarsteinum úr vegi held-
ur gera menn ríka, fræga, granna
og ánægða. Í þokkabót á hún að
geta gert alla lipra við að fara með
hagtölur, gera línurit, taka þátt í
skoðanakönnunum, birta nið-
urstöður úr þeim og trúa þeim eins
og vísindalegum sannleika. Og þess
vegna étur hver upp eftir öðrum:
Aukin menntun gerir menn sam-
keppnishæfa á alþjóðavettvangi!
Fólk trúir þessu auðvitað eins og
nýju neti af ótta við að annars væri
það flokkað með þorskhausum.
Allar framfarir eiga að vera
byggðar á menntun. Menntunin á
að frelsa mannkynið með góðgerð-
um sem eru framkvæmdar ýmist
með valdi, hörku eða hreinu for-
varnarstarfi gegn heimsku, grimmd
og óréttlæti. Auðvitað eru vísindin
fremst í flokki á þessum góðgerð-
arsviðum.
Vísindin efla alla dáð. Menn trúa
því líka auðvitað eins og nýju neti.
Og ekki má hindra hina vitru, ekki
er hægt að koma vitinu fyrir þá í
neinu máli. Þeir eru of vitrir og rök-
fastir til þess að venjulegt mannsvit
bíti á heilann í þeim. Annað væri
glæpur gegn gáfnafarinu, móðgun
við skóla og vanþakklæti í garð
kennara, kannski kvenna því konur
eru kynið sem hefur sigrað í næstum
öllum skólastofum. Það er einrátt við
töflurnar, á göngunum sem ganga-
verðir, á klósettum sem klósettverðir,
í skólaeldhúsinu og við skúringar
sem ræstingarfræðingar. En
auðvitað er skólastjórinn karlkyns.
[...]
Það er engu líkara en allir séu
sammála um að ekkert megi hindra
vísindin þótt þau kunni að fara sjálf-
um sér og öðrum að voða.
Er þá æðri menntun komin á loka-
stig, þannig að hún falli um sjálfa
sig og vitið, að hvorttveggja eyði sér
með villuráfandi gerðum og enginn
þori að horfast í augu við eyðing-
armáttinn vegna upprunalegu goð-
sögunnar um menntunina?
Þorir enginn að vera ókurteis og
segja: „Varið ykkur á menntuninni“?
Guðbergur Bergsson
www.jpv.is
Morgunblaðið/RAX
Eru þeir ráðvilltir í Færeyjum?
VARIST
MENNTUNINA
I Fjölskylda hafði fylgst með vopnaðri lögreglusveitumkringja hús nágrannans en inni var vopnaður
maður. Fjölskyldunni var tilkynnt að hún gæti verið
í lífshættu og hún ætti því að halda sig til hlés í húsi
sínu. Fjölmiðlar voru mættir á staðinn og tóku at-
burðarásina upp.
Eftir að hættuástandi er aflýst er tekið viðtal við
fjölskylduna sem er greinilega slegin yfir því sem
gerst hafði. Fréttamaðurinn beinir spurningu til
móðurinnar um það hvort fjölskyldan hafi séð það
sem fram fór og hún svarar ábúðarfull: Já, við
sáum þetta bara í beinni útsendingu hérna út um
gluggann.
Raunveruleikinn hefur vikið fyrir beinu útsend-
ingunni. Við komum ekki einu sinni auga á hann
þegar hann ryðst með ofbeldi inn á heimili okkar.
II Í dagblaðsfrétt um mikil flóð í Evrópu er lýstöngþveiti. Rætt er við íslenskan mann í fréttinni
sem er íþróttahetja og hann segist í óðaönn að flytja
húsgögn og annað innbú upp á efri hæðir húss síns.
Blaðamaður bætir því við að í bakgrunni megi
heyra sírenuvæl og bílflaut. Íþróttamaðurinn segir
algjöra ringulreið ríkjandi og bætir síðan við: Þetta
er allt afskaplega óraunverulegt og minnir mest á
kvikmynd.
Jafnvel þegar fólk horfir fram á að hús þess muni
sökkva í vatn finnst því atburðir ekki raunverulegir.
Slíkir atburðir gerast einungis í stórslysamyndum
og því geta þeir ekki verið raunverulegir. Við lifum
undir öruggri ábreiðu kvikmyndanna.
III Ungur maður segir frá því hvernig hann fjöl-faldar sjálfan sig á Netinu. Líkami hans situr
á stól en andi hans afholdgast um leið og hann slær
sig inn á vefinn og tekur að margfalda sig. Hann á í
samræðum við ýmsa á tölvupóstinum og spjallrás-
unum. Og hann er aldrei sá sami, í hvert sinn sem
hann kynnist einhverjum nýjum á Netinu endurnýj-
ast hann, hann verður sá sem við á hverju sinni.
Þegar hann aftengir sig segist hann ekki viss um
hver hann sé. Honum þykir þó mikilvægt að gleyma
því ekki að hann er fyrst og fremst líkamleg vera.
Hann horfir í spegil og fær staðfestingu á því að út-
lit hans er enn hið sama og að hann er enn hér í
þessum heimi.
IV Sjónvarpsstöðin var í mesta lagi þriggja áragömul. Hún hafði lagt áherslu á að sýna inn-
lent efni en einnig sýnt talsvert af amerískum sjón-
varpsþáttum af ýmsu tagi.
Innlenda efnið hafði umfram allt verið spjall-
þættir og sjaldnast spjallað um annað en dæg-
urflugur. Uppskriftin hafði ekki gengið nægilega vel
og nú átti þessi stöð í rekstrarerfiðleikum. Hún
hafði því brugðið á það ráð að endursýna spjall-
þætti sína á besta útsendingartíma, kl. 9 á laug-
ardagskvöldum. Dagskrárliðurinn gekk undir
nafninu „Klassíski klukkutíminn“.
Tíminn hefur aldrei beinlínis numið staðar þótt
við hafi legið á dimmum vetrarkvöldum og ekkert
annað í boði en dagskrá gufunnar. En tíminn hefur
aftur á móti aldrei farið jafn hratt og nú þegar
hraði rafboðanna og magn stafrænu leiðanna hafa
rúið hugtök á borð við klassík og hefð inntaki sínu.
V Karlmaður í danskri kvikmynd segir að konurhorfi á sápur vegna þess að þær geti ekki kvatt.
En, hugsar áhorfandinn með sér, þær hafa þegar
kvatt, þær hafa kvatt veruleikann.
NEÐANMÁLS