Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.2003, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. OKTÓBER 2003 3
A
FHENDING friðar-
verðlauna Nóbels hefur
verið gagnrýnd en verð-
launin hlaut lögfræðing-
urinn Shirin Ebadi fyrir
áratuga baráttu sína fyr-
ir lýðræði og mannrétt-
indum í Íran. Áður en
Nóbelsnefndin tilkynnti val sitt var talið af
mörgum að Jóhannes Páll II páfi ætti góð-
ar líkur á því að hljóta verðlaunin. Lech
Walesa, fyrrverandi friðarverðlaunahafi og
forseti Póllands, fer fremstur í flokki þeirra
sem gagnrýna nefndina fyrir að veita páfa
ekki verðlaunin. Walesa telur að páfi eigi
að fá Nóbelsverðlaunin fyrir baráttu sína
fyrir friði og bættum heimi.
Í gagnrýni stuðningsmanna páfa skín í
gegn skilningsleysi á því mikilvæga starfi
sem Ebadi hefur innt af hendi í Íran þar
sem hún hefur einkum barist fyrir mann-
réttindum kvenna og barna. Hún hefur
sýnt pólitíska snilld í því að tengja mann-
réttindi við Kóraninn og íslam og þannig
tekist að koma mannréttindaákvæðum í
gegnum íranska þingið. Stóra spurningin
er hvort Jóhannes Páll II eigi verðlaunin
frekar skilið en Ebadi.
Ef farið er yfir feril páfa þá vakti barátta
hans gegn ógnarstjórn kommúnista í Aust-
ur-Evrópu á 9. áratugnum verulega at-
hygli. Stuðningur hans við Samstöðu, bar-
áttuhreyfingu fyrir lýðræðislegum
umbótum í Póllandi skipti verulegu máli
fyrir hreyfinguna. Hún öðlaðist pólitískt og
siðferðislegt lögmæti með stuðningi páfa
enda páfi pólskur og þjóðin kaþólsk. Marg-
ir borgarar fyrrum kommúnistaríkja fundu
huggun í trúnni og í sumum ríkjunum
skapaði kirkjan skjól fyrir andspyrnuhópa
þó að verulegar hömlur væru lagðar á
starfsemi hennar.
Páfi hefur einnig verið ötull talsmaður
friðar. Ræður hans fjalla oft um frið, mik-
ilvægi þess að finna friðsamlegar lausnir í
deilumálum og að undir engum kringum-
stæðum eigi að grípa til vopna. Jóhannes
Páll II hefur verið óþreytandi að boða
þennan boðskap um allan heim allt frá því
að hann tók við embætti og hefur haldið því
áfram þó að hann sé löngu farinn af heilsu.
Hann hefur verið talsmaður friðsamlegrar
lausnar í deilum Ísraelsmanna og Palest-
ínumanna og reynt að miðla málum í fjöl-
mörgum stríðsátökum í heiminum. Það
vekur því nokkra umhugsun hvers vegna
Nóbelsnefndin veitir páfa ekki heiðurinn
og verðlaunar hann fyrir frammistöðu sína
fyrir friði í heiminum. Hvers vegna er það?
Ástæðan er einföld. Þegar grannt er
skoðað ber Jóhannes Páll II páfi mjög tak-
markaða virðingu fyrir grundvallarmann-
réttindum. Páfi fer fremst í flokki þeirra
innan kaþólsku kirkjunnar sem vilja endur-
vekja hið íhaldssama miðaldasamfélag þar
sem mannréttindi voru mjög takmörkuð.
Páfi talar til dæmis ítrekað gegn auknum
mannréttindum kvenna og samkyn-
hneigðra og hefur með stefnu sinni gegn
notkun getnaðarvarna stuðlað að því að al-
næmi er stærsta ógnin sem mörg þróunar-
ríki standa frammi fyrir í dag.
Afstaða páfa í garð kvenna er umhugs-
unarefni. Hann hefur ítrekað lýst andstöðu
sinni gegn því að konur ráði yfir líkama sín-
um og geti farið í fóstureyðingu. Fulltrúar
kaþólsku kirkjunnar í mörgum ríkjum
ganga jafnvel svo langt að meina konum
um fóstureyðingu þó að getnaðurinn komi
til vegna nauðgunar. Páfi er alfarið á móti
hjónaskilnuðum en skilnaðarrétturinn er
einkar mikilvægur konum sem þurfa að
brjótast undan ofbeldisfullum eigin-
mönnum. Jóhannes Páll II er einnig óþrjót-
andi við að tala gegn notkun getnaðarvarna
en aukið frelsi kvenna á síðustu áratugum
byggist m.a. á getu þeirra til að stjórna
barneignum sínum. Páfagarður gerir allt
hvað hann getur til að koma í veg fyrir
fræðslu um kynlíf, getnað og barneignir í
þróunarríkjunum og hefur með því komið í
veg fyrir að fólk í þessum ríkjum hafi að-
gang að upplýsingum sem okkur á Vestur-
löndum þykir sjálfsagt. Páfi er alfarið á
móti því að konur verði prestar og það þarf
ekki að hafa mörg orð um viðhorf hans
gagnvart þeim konum sem eru lesbíur.
Páfi hefur ítrekað lagst gegn því að sam-
kynhneigðir njóti grundvallarmannrétt-
inda. Páfi hefur gengið svo langt að for-
dæma samkynheigð og samkynhneigða og
stefna hans gengur út á að hommar og
lesbíur skuli ekki vera viðurkennd af sam-
félaginu. Samkynhneigð er synd að mati
páfa og þess vegna skulu þeir sem telja sig
vera samkynhneigða leita sér lækninga. Jó-
hannes Páll II tekur með þessu undir þá
vitlausu hugmynd að hægt sé að afhomma
eða aflesbía samkynhneigða. Athafnir
fylgja orðum páfa í þessu sem og öðru. Páfi
hefur ekki látið nægja að fordæma sam-
kynhneigða heldur hefur Páfagarður undir
hans forystu ítrekað blásið til herferða
gegn auknum réttindum samkynhneigðra.
Þessa dagana stendur Páfagarður fyrir
herferð gegn rétti samkynhneigðra til að
ganga í hjónaband.
Stefna Jóhannesar Páls II páfa gagnvart
alnæmi er þó einna alvarlegust. Páfi talar
ítrekað gegn notkun hvers konar getnaðar-
varna, þar á meðal notkun smokksins. Kaþ-
ólskum prestum er skylt að fylgja þessum
boðskap páfa með hrikalegum afleiðingum
í mörgum þróunarríkjum. Páfi hafnar öllu
tali um að smokkurinn geti komið í veg fyr-
ir alnæmissmit og þvertekur fyrir það að
láta af andstöðu sinni við notkun hans. Af-
leiðingarnar eru vægast sagt skelfilegar,
sérstaklega í þeim ríkjum Afríku sem
fylgja boðskap páfa. Stefna Páfagarðs ger-
ir það að verkum að erfitt er að uppfræða
almenning í þessum ríkjum um smitleiðir
alnæmis og ómögulegt er á mörgum stöð-
um að tala fyrir notkun smokksins og þann-
ig að koma í veg fyrir alnæmissmit. Þessu
ræður helst tepruskapur páfa gagnvart
kynlífi utan hjónabands. Páfagarður leggst
jafnvel gegn notkun smokksins í sambandi
hjóna þar sem annar aðilinn er smitaður af
alnæmi en hinn ekki. Andstaða páfa við
notkun smokksins hefur leitt til þess að
milljónir manna eru í dag smitaðir af al-
næmi. Flestir þeir sem smitaðir eru í þriðja
heiminum deyja þar sem viðeigandi lækn-
isaðstoð og lyf fást ekki. Heilu samfélögin
eru í rúst þar sem stór hluti ungs fólks í
þeim er smitaður af alnæmi og bíður fátt
annað en veikindi og dauði.
Við nánari athugun er því boðskapur
páfa ekki einn allsherjar heilagur friðar-
boðskaður. Í honum kristallast fyrirlitning
á tilteknum þjóðfélagshópum, andstaða við
mannréttindi og algert skeytingarleysi um
afdrif fólks. Það er því nokkuð augljóst að
mínu mati hvers vegna Jóhannes Páll II
páfi fékk ekki friðarverðlaun Nóbels að
þessu sinni. Ég vona að sænska Nóbels-
nefndin beri gæfu til þess að veita honum
ekki friðarverðlaunin svo lengi sem hann
heldur uppteknum hætti að berjast gegn
grundvallarmannréttindum og réttindum
fólks til að verja sig gegn alnæmissmiti.
Á PÁFINN AÐ FÁ
FRIÐARVERÐ-
LAUN NÓBELS?
RABB
B A L D U R Þ Ó R H A L L S S O N
baldurt@hi.is
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
4 3 . T Ö L U B L A Ð - 7 8 . Á R G A N G U R
EFNI
JÓHANN HJÁLMARSSON
VIÐ ÍSA BROT
Seiður var efldur.
Þú, Arinbjörn, bargst ljóðinu,
sast við glugginn
og bandaðir svölunni frá.
Dró eg eik á flot
við ísa brot.
Jafnsnemma skal okkur mæta báðum.
Alvopnuð sveit þín inni og úti fyrir dyrum.
Hamhleypa flogin af húsi.
Hlóð skip mitt
hlut ljóðs.
Jóhann Hjálmarsson (f. 1939) á að baki sautján ljóðabækur.
Ljóðið Við ísa brot er úr nýjustu bók hans Vetrarmegn (2003).
FORSÍÐUMYNDIN
er af Ahmed Yehyia sem var 22 ára meðlimur í palestínskri sjálfsmorðssveit.
Myndin var tekin 8. júlí síðastliðinn. Reuters.
Og hvað
á líkið
að heita?
spyr Hermann Stefánsson yfir leiði
spænska nóbelskáldsins Camilo José Cela
en frá láti Cela hafa verið skrifaðar tvær
umdeildar ævisögur um hann, deilt um póli-
tíska fortíð hans og rifist um eignarhaldið á
honum; um margt er það kunnugleg saga
hér uppi á Fróni.
Hildi-
gunnur
Rúnars-
dóttir
tónskáld segist fegin að hafa ekki
verið uppi á þeim tíma þegar tónlist
var almennt ekki lagræn. Bergþóra
Jónsdóttir ræðir við Hildigunni.
Múslímsk menning
geymir svarið við því hvers vegna ungt fólk
er tilbúið til þess að sprengja sig í loft upp
fyrir trú sína, segir marokkóski rithöfund-
urinn Tahar Ben Jelloun. Í sömu opnu skrif-
ar Þröstur Helgason um hefndarþorstann í
kvikmyndunum Kill Bill og Dogville.
Einar Már
Guðmundsson
segir að sér hafi oft fundist að Fær-
eyingar ættu norðurljósin í fyrstu
grein af þremur um kynni sín af þessari
nágrannaþjóð okkar.