Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.2003, Blaðsíða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. OKTÓBER 2003
H
ILDIGUNNUR Rúnarsdóttir
hefur verið umvafin söng frá
blautu barnsbeini. Fædd í
tónlistarfjölskyldu – söng í
kór hjá mömmu sinni – í tríói
með frænkum sínum – í
Hljómeyki með fjölskyldu
sinni, frændfólki og vinum;
lærði svo sjálf að syngja – eftir að hafa lært á fiðlu
í mörg ár og lokið prófi úr tónfræðadeild Tónlist-
arskólans í Reykjavík. Hún er tónskáld, en söng-
urinn á sterka taug í henni.
Ég hef fylgst með henni alveg frá því hún var
lítil, og söng klingjandi skærri sópranröddu í
kórnum hjá mömmu sinni. Slíkir stjörnusópranar
voru og eru vandfundnir – og drottinn minn – hún
gat sungið upp úr öllu valdi sindrandi hreint.
Mörgum, mörgum árum síðar, eftir að við vorum
báðar komnar til landsins eftir útivist, barst mér í
hendur geisladiskur frá danska útvarpinu, þar
sem gat að heyra tónlist frá kóramótinu Europa
Cantat. Þar söng Hamrahlíðarkórinn eitt lag;
Syngur sumarregn, – og viti menn, lagið var eftir
Hildigunni, ljóðið eftir ömmu hennar, Hildigunni
Halldórsdóttur, og Hallveig systir hennar söng
einsöng með kórnum. Ég vissi samstundis að nú
væri Hildigunnur komin á rétta hillu í lífinu.
Syngur sumarregn hlýtur að vera eitt besta kór-
verk okkar, – ljóðrænt og litríkt – rétt eins og ís-
lenska sumarregnið.
Alin upp á Bach og Britten
„Það var mikil áhersla á tónlist í uppeldi mínu.
Móðir mín, Guðfinna Dóra Ólafsdóttir, og faðir
minn, Rúnar Einarsson, sungu bæði í Pólýfón-
kórnum, þar sem þau kynntust, og síðar í Hljóm-
eyki. Við krakkarnir erum alin upp við það frá
upphafi að hafa tónlist í eyrunum. Við erum fjög-
ur systkinin, öll söngvarar, Ólafur og Þorbjörn
tenórar og við Hallveig sópranar. Mamma stjórn-
aði Skólakór Garðabæjar og við vorum öll í kórn-
um hjá henni. Að mínu viti var kórinn einn af
þremur bestu barnakórum landsins á sínum tíma.
Við fengum líka öll tækifæri til að læra á hljóðfæri
þótt ekkert okkar yrði hljóðfæraleikari. Það er nú
kannski af okkar eðlislægu leti, frekar en að ekki
hafi verið stutt við okkur á allan hátt heima. Það
var líka mikið hlustað á tónlist heima. Britten og
Bach – við vorum alin upp á Jólaóratoríunni og
passíunum, við hlustuðum mikið á alls konar tón-
list, ekki síst söngtónlist. Með árunum fór ég sjálf
að sanka að mér tónlist, – datt í poppið á tímabili
eins og flestir gera, og óx ekkert upp úr því, ég
hlusta enn á popp. Það kom líka margt músíkfólk
heim. Halldór Vilhelmsson söngvari er kvæntur
Áslaugu móðursystur minni og sú fjölskylda er
líka öll í tónlist; þau eru foreldrar Sigurðar selló-
leikara, Hildigunnar fiðluleikara og Mörtu söng-
konu. Jón Þorsteinsson tenórsöngvari var líka
góðvinur pabba og mömmu. Það sést kannski best
á okkur systkinunum og frændsystkinunum hvað
uppeldið í tónlistinni skiptir miklu máli. Stelpurn-
ar mínar báðar eru að læra á hljóðfæri og syngja í
kór og börn systkina minna og frændsystkina
líka.“
Öll systkinin einsöngvarar
Þrátt fyrir mikla rækt við músíkina lá það ekk-
ert beint við að tónlistin yrði ævistarf Hildigunn-
ar. Eftir stúdentspróf fór hún í íslensku í Háskól-
anum, en var líka á kafi í tónlistarnámi. Þorbjörn
bróðir hennar ákvað að verða jarðfræðingur, er
áfangastjóri í Menntaskólanum á Egilsstöðum, en
er líka í söngnum, hefur sungið með Óperustúdíói
Austurlands og kemur iðulega til Reykjavíkur
og syngur tenórhlutverk með stóru kórunum.
Ætli íslenskan og jarðfræðin séu ekki það lengsta
sem Hildigunnur og systkini hennar hafa komist
frá tónlistinni. „Við erum öll söngvarar, þótt Þor-
björn sé ekki söngvari að fyrstu atvinnu. Ég fann
að það var of mikið að vera bæði í bóknámi í Há-
skólanum og í tónlistinni, ég varð að velja og tímdi
ekki að sleppa músíkinni.“
Hildigunnur lagði þó fiðluna á hilluna til þess að
fara í tónfræðadeildina í Tónlistarskólanum í
Reykjavík. Þá var hún búin að vera í samfloti með
Hildigunni frænku sinni, en lenti sjálf hjá „allt of“
mörgum fiðlukennurum og fannst erfitt að þurfa
að semja sig að háttum nýs kennara svo að segja á
hverju hausti. „Ætli ég hafi ekki verið með um
fjórtán fiðlukennara alls. Undir lokin var það orð-
ið þannig að þeir fluttu burt á hverju ári – ég veit
ekki hvort ég var svona hræðilegur nemandi, en
þannig var þetta, og að vera alltaf að byrja upp á
nýtt hjálpaði ekki til. En hljóðfæranámið gagn-
aðist vel í tónfræðadeildinni. Þó hefði ég viljað
vera búin að læra meira á píanó, – en ég var líka
búin að ljúka nokkrum stigum á það.“
Hefði viljað meiri kontrapunkt
Hildigunnur segist ekki hafa verið búin að
ákveða hvað hún ætlaði sér með tónsmíðanámið
þegar hún byrjaði í tónfræðadeildinni. Hún vildi
bara ekki sleppa tónlistinni og námið í deildinni
gagnlegt á margan veg. „Ég var alls ekkert viss
um að ég ætlaði mér að verða tónskáld, – en
fannst í lagi að prófa það. Ég fór ekki í tónfræða-
deildina til að læra tónsmíðar. Það er hægt að út-
skrifast úr deildinni með ritgerð alveg jafnt og
tónsmíð, og ég hefði alveg eins getað hugsað mér
að leggja fyrir mig einhvers konar fræðistörf í
tónlistinni. Ég hafði samið nokkur lítil lög ein-
hvern tíma á árum áður, en þegar ég var byrjuð í
deildinni uppgötvaði ég að það átti vel við mig.
Sennilega hefur sköpunarþörfin verið þar að
verki. Fyrsta árið var ég hjá Atla Heimi Sveins-
syni. Hann var mjög fínn og kennslan mjög opin,
en ég komst ekki alveg í gang fyrr en ég fór til
Þorkels Sigurbjörnssonar á öðru ári í deildinni.
Þorkell kenndi mér tónsmíðatækni og það var það
sem mig vantaði. Þorkell er gott tónskáld og mjög
flinkur tæknikennari og ég lærði mjög mikið af
honum. Það var mikil formfræði í náminu, – ekki
mikill kontrapunktur, ég hefði viljað læra meira í
kontrapunkti og mér skilst að það sé meiri
kennsla í honum í dag.“
Fyrsta verk Hildigunnar eftir að hún byrjaði að
læra tónsmíðar er einhvers staðar á góðum stað –
það var tríó.
„Við Hildigunnur og Marta sungum mikið sam-
an – höfðum verið hver í sinni rödd í kórnum hjá
mömmu – og fengum talsvert að gera við að
syngja. Það lá beint við – úr því ég hafði þann mið-
il hjá mér – að semja fyrir hann söngtríó. Þetta
var vókalísa – mjög flæðandi. Ég áttaði mig ekki á
því fyrr en við fórum að æfa hana að hún var mjög
erfið. Það er oft þegar fólk semur fyrir söngradd-
ir, að það heldur að það sé ekkert mál. Það getur
verið mjög snúið; söngvarinn hefur enga takka
sem ýtt er á og þarf að finna þetta allt á eigin
skinni. Það eru fáir sem hafa absolút heyrn og
ekki margir íslenskir söngvarar sem hafa hana.
Það er mjög erfitt að vaða úr einum hljómi í annan
eins og hægt er þegar samið er fyrir hljóðfæri –
mannsröddin lýtur svolítið öðrum lögmálum. Ég
samdi næst dúett fyrir klarinettu og fagott – líka
svolítið fljótandi í forminu. Ég fann að það er auð-
veldara fyrir mig að vera búin að setja niður fyrir
mér hvers konar rytma ég ætla að hafa áður en ég
byrja að setja niður nóturnar, það virkar vel fyrir
mig.“
Hildigunnur kynntist manni sínum, Jóni Lárusi
Stefánssyni, meðan hún var í námi í tónfræða-
deild. Hann átti ár eftir í verkfræðinámi þegar
hún lauk sínu námi. Því ári eyddi Hildigunnur í að
vinna hjá Rafmagnsveitu Reykjavíkur. Þegar Jón
Lárus útskrifaðist var stefnan tekin á Danmörku.
„Ég var búin að finna mér tónsmíðakennara í
Hamborg, en Jón Lárus fór í DTU – Dansk Tekn-
isk Universitet í Kaupmannahöfn. Ég fór á
þriggja vikna fresti í tíma í formfræði og tón-
smíðum til Hamborgar og gisti þá hjá Hilmari
Erni Agnarssyni og fjölskyldu hans, en Hilmar er
nú organisti í Skálholti. Þessi kennari hét Günter
Friedrichs, en ég var ekki alveg ánægð með hann.
Ég kom með verkefnin mín til hans og hann hrós-
aði mér fyrir það sem honum fannst gott, en ann-
ars sagði hann bara: Þetta er bara yðar stíll – ef
honum mislíkaði. Ég fékk hann aldrei til að leið-
beina mér um það sem mátti fara betur. Seinna
árið mitt úti ákvað ég því að skipta um kennara og
fann ungt tónskáld í Kaupmannahöfn, Svend
Hvidtfelt Nielsen, sem reyndist mjög góður.
Hann var betri kennari og oft spunnust góðar um-
ræður milli okkar um það sem ég var að gera. Það
líkaði mér mjög vel.
Ég vil semja fallega tónlist
Það er ekki hægt að kenna inspírasjón. Það
sem gagnaðist mér best var að læra góða tón-
smíðatækni og að geta rætt hugmyndir við kenn-
arann minn – hvað músík væri, hvað maður gæti
leyft sér – eða ekki leyft sér. Sjálf vil ég semja fal-
lega tónlist, þótt ég sé engan veginn á því að öll
tónlist þurfi að vera falleg – alls ekki. Ljótir hlutir
geta verið alveg jafn áhrifamiklir og þarfir í tón-
list. Ég hef þó aldrei viljað sætta mig við það að
tónlist megi ekki vera falleg og að það megi ekki
nota hefðbundna dúr- og mollhljóma.“
Syngur sumarregn er einmitt þannig lag, – það
er fallegt og þar eru dúrhljómar, – nokkuð sem
hefði verið nánast óhugsandi fyrir örfáum áratug-
um, þegar módernisminn krafðist allt annars kon-
ar hljóða, ómstríðra og óhefðbundinna, og leitin
að hinum nýja hljómi reyndi talsvert á hugmyndir
hlustenda um hvað tónlist væri.
„Hallveig systir mín var að útskrifast stúdent
úr Hamrahlíðinni. Eins og gerist og gengur var
hún í áfanga sem hún var ekki viss um hvort hún
myndi ná. Ég var búin að hugsa mér að gefa henni
lag í útskriftargjöf, – hún söng líka með Kór
Menntaskólans við Hamrahlíð, og mér fannst
þetta alveg upplagt. Ég vissi ekki hvort hún
myndi ná því að útskrifast þarna, eða hvort hún
myndi bíða til haustsins. Svo verður það ljóst að
hún mun útskrifast, og þá eru ekki nema örfáir
dagar í útskrift. Ég fann þennan texta eftir móð-
urömmu mína og settist niður við að semja. Lagið
er einfalt. Undirleikurinn, sem kórinn syngur, er
þrástef, – stef sem endurtekið er aftur og aftur, þó
ekki allan tímann. Ég vissi að þetta mátti ekki
verða erfitt, – kórinn hefði aldrei náð því að æfa
upp eitthvert þrælsnúið verk á svo skömmum
tíma. Ég var ekki nema um klukkutíma að semja
þetta lag – það tók mig lengri tíma að tölvusetja
það. Ég fór með lagið til Þorgerðar [Ingólfsdótt-
ur, kórstjóra]. Hún sagðist ekki lofa neinu, en
vildi samt kíkja á það. Það varð úr, að kórinn náði
þessu á einni æfingu, – enda frábær kór og alvan-
ur því að syngja alls konar erfiða músík. Þetta
tókst – og lagið var flutt við útskrift, sem var mjög
gaman.
En svo gerðist það að Hamrahlíðarkórinn var á
leið á kóramótið Europa Cantat – Evrópa syngur
– í Danmörku og þau taka þetta lag með. Þarna
hittast um 60–70 kórar og halda ótal tónleika. Af
öllum lögum allra þessara kóra var lagið mitt valið
til að vera með á geisladiski hátíðarinnar og ég
var afskaplega stolt. Sumir segja að þetta sé mitt
greatest hit. En sagan er ekki alveg búin, því
þremur árum seinna var Ólafur bróðir minn að
syngja með kórnum og þau enn á leiðinni á Eur-
opa Cantat, nú í Linz, í Austurríki.. Þorgerður
hringdi í mig og sagðist mjög gjarnan vilja að
Ólafur syngi eitthvert sóló, og spurði hvort hægt
væri að breyta Syngur sumarregn þannig að það
hentaði honum. Mig langaði ekki til þess, og sagð-
ist bara myndu semja nýtt lag. Ég valdi aftur
texta eftir ömmu mína, Andvökunótt, og samdi
nýtt lag, – heldur snúnara, en ekki þó mjög erfitt.
Þau syngja lagið í Austurríki, og þá gerðist það að
lag mitt var aftur valið á disk hátíðarinnar. Þetta
var mjög skemmtilegt, – ég ætlaði ekki að trúa
mínum eigin eyrum þegar ég frétti að það stæði
til.“
Hlíft við tónfræði og tónheyrn
Þótt Hildigunnur hafi sungið frá því hún fór að
tala, og sungið mikið allar götur síðan, var hún
síðust sinna systkina til að hefja formlegt söng-
nám.
„Það eru fimm ár nú í haust frá því ég byrjaði
að læra að syngja – á „gamals aldri“. Þá voru
systkini mín ýmist búin eða langt komin í söng-
námi og farið að gera svolítið grín að því í fjöl-
skyldunni hvenær ég ætlaði að byrja. Ég hef lengi
sungið með Hljómeyki, og geri enn, en var farið
að finnast ég þurfa að læra meiri söngtækni – ná
betri þindarstuðningi og það allt saman. Ég vildi
geta sungið betur í kórnum. Ég fór til Þórunnar
Guðmundsdóttur í Tónlistarskóla Hafnarfjarðar,
– var reyndar byrjuð aðeins úti í Danmörku. Þór-
unn er alveg frábær kennari, og ég er búin að
ákveða það að dóttir mín, sem syngur í barna-
kórnum Graduale futuri hjá Ólöfu Kolbrúnu og
Hörpu Harðardætrum, fari í tíma til Þórunnar, ef
hún vill læra meira – ég ætla að ráða þessu, og
með því er ég ekki að lasta aðra. Þórunn hefur
góða söngtækni og á gott með að koma henni frá
sér til nemenda sinna, og það geta ekki allir. Góðir
söngvarar eru ekki endilega góðir kennarar.
En ég var með ágætan grunn, og strax í Skóla-
ÉG VERÐ AÐ SEMJA EITTHV
Hildigunnur Rúnarsdóttir er fjölmenntuð tónlistarkona;
fiðluleikari, söngkona og tónskáld, sem „þorir“ að byggja
verk sín á laglínum. BERGÞÓRA JÓNSDÓTTIR tók hús á
Hildigunni og spjallaði við hana um tónlistina og tón-
smíðar hennar, sem hafa vakið verðskuldaða athygli.
Hildigunnur Rúnarsdóttir tónskáld: „Það hefði getað orðið