Lesbók Morgunblaðsins - 25.10.2003, Blaðsíða 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. OKTÓBER 2003
H
ELVÍTI. Helvíti með lágan
og hvítan himin. Helvíti í
líkkistu sem börn bera.
Hér í Sidi Moumen, í út-
hverfi Casablanca, hefur
helvíti eitt andlit og mörg
nöfn. Hér eru engin gam-
almenni. Hér verður fólk
ekki gamalt. Líkkistan er ekki alvöru lík-
kista. Það er planki og á hann hefur líkið
verið lagt og yfir það hefur verið lagt snar-
götótt teppi. Grafreiturinn er hinum megin
við fátækrahverfið. Hann er jafngamall
borginni. Helvíti, það er líka svart ryk, ryk-
mekkir sem þyrlast yfir þakhellunum, þök-
um sem gerð eru úr pappaspjöldum sem
greinar hafa verið lagðar ofan á, plasti og
jafnvel nokkrum hellum til að standast vind-
inn, vind sem er vondur því hann ber með
sér óhreinindi, gerla, plasttætlur.
Við erum í hreysi. Þúsundir svartra plast-
poka eru festir með gamalli for á hauga af
rusli sem aldrei er hirt. Rusl af fátæku fólki.
Beinagrindur af hundum sem drápust í hit-
unum síðastliðið sumar. Appelsínubörkur,
múlasnaskítur, endalaust drasl. Asnar með
samfallinn maga leita að einhverju æti. Kett-
ir á stjákli allt um kring. Alls kyns viðbjóður
hefur verið étinn en enn eru eftir af honum
einhverjar leifar, sérstaklega ömurleg lykt
sem slær fyrir vitin, daunn af rotnun og
dauða.
Helvíti, það er líka stórt gat, stór gígur í
hundrað metra fjarlægð frá úthverfinu.
Hundrað hektara stórt gat. Einmitt þarna
stóð til að útbúa skemmtigarð til að gefa
Casablanca grænt belti. Rétt við hliðina
höfðu stjórnvöld áformað að reisa félagslegt
húsnæði á áttatíu hekturum. Stjórnvöld
höfðu verið rænd, þau blekkt. Ekkert var
byggt. Nú man enginn lengur eftir þessum
áformum um að útbúa skemmtigarð. Menn
græddu á tá og fingri og leiðin að fordyri
helvítis hafði verið opnuð. Það er einmitt
ekkert rennandi vatn til að þvo burtu óhrein-
indin sem hafði verið varpað yfir íbúa sem
þurrkurinn hafði dæmt til að þrauka í út-
hverfunum meðan þeir biðu betri tíma. Ein-
hvers staðar er brunnur sem ætlaður er til
almenningsnota. Hann þekkist á því að fólk
flykkist að honum, einkum konur og börn.
Hér fer fólk ekki í biðraðir. Það treður sér,
olnbogar sig áfram. Þarna er hægt að fá
vatn að drekka. Til að fara í bað fer fólk í
bæinn og í hamam. Það er munaður. Það eru
níu mánuðir frá því rafmagn var leitt í hverf-
ið. Stjórnvöld létu leggja það, ekki í húsin,
heldur í jaðar fátækrahverfisins. Dreifing-
arstöð var sett upp. Þeir heppnustu náðu að
setja í samband. Helvíti er örvandi fyrir
ímyndunaraflið. Þeir sem duglegastir eru að
bjarga sér hafa meira að segja komið sér
upp sjónvarpi og gervihnattamóttakara með
myndlykli og öllu tilheyrandi. Með fölsuðu
korti, sem hægt er að kaupa fyrir fimm evr-
ur, er hægt að horfa á einar fimm hundruð
rásir. Hann er grimmúðlegur, þessi skjár
sem veit út í afganginn á heiminum. Hann
sýnir lífið og jafnvel paradís. Þó væri þessi
paradís ekki svona óaðgengileg ef hægt væri
að komast til Tanger og þaðan yfir Gíbralt-
arsund. Það er vissulega nokkur áhætta, það
er hætta á því að maður drukkni; eins getur
maður lent í því að verða handtekinn og
gerður afturreka. En hugmyndir kvikna í
helvíti og á menn vaxa vængir sem blómstra
á haug af skít og drullu. Menn verða til í
tuskið.
Sá sem er tvítugur, skortir allt, býr í
hreysi sem er á stærð við eina og hálfa gröf,
hann fer á mis við lífið. Það er eins og hann
sé innan um dauða menn sem hreyfa sig
ennþá, nýir líkamar bætast sífellt við, lík-
amar sem aðrir líkamar smeygja sér inn í,
líkamar sem eru að kafna, slokknaðar sálir,
sálir sem standa á öndinni, verða að notast
við agnarlitla ljóstýru. Þá forðast maður að
koma heim í hreysið. Er sem minnst þar.
Hatrið er við völd. Það er á sveimi í kring-
um hvert einasta handtak, hvert einasta orð.
Þetta er reiði sem ekkert fær sefað. Hún er
fólgin í hverju einasta augnaráði. Hræðslan
er alfarið horfin. Hún er ekki á ferli á götum
sem þaktar eru sprungum og steinvölum.
Jafnvel lögreglan lætur ekki sjá sig þar.
Þetta er í miðju þess bölvaða hluta sem kall-
aður er „lunga Marokkó“. Casablanca er við-
skiptahöfuðborg landsins, borgin þar sem
ríkar stéttir, forríkar stéttir, búa í næsta ná-
grenni við aðrar stéttir sem eru alveg á
mörkum fátæktar. Þarna býr fólk ekki í sátt
og samlyndi, það lætur sem aðrir séu ekki
til, gleymir þar til þeir fátæku taka sig til
einn góðan veðurdag, fara niður í bæ og
brjóta allt og bramla. Allt þar til þess dags
að einhver treður inn á sig sprengiefni og
sprengir sig í loft upp á veitingastað eða í
anddyri lúxushótels. Þá átta menn sig
skyndilega á því hvað um er að vera, fá áfall;
menn eru forviða og skelfingu lostnir. Telja
þá dauðu og fara að mótmæla.
Þessi hryðjuverk eru þolraun fyrir kon-
unginn unga. Það er ljóst að þeir sem upp-
hugsuðu og skipulögðu drápin hinn 16. maí
ætluðu sér að raska því jafnvægi í stjórnun
landsins sem ríkt hefur, einangra landið,
brjóta niður efnahag þess með því að vekja
ótta í brjósti ferðamanna og fjárfesta. Þingið
setti lög um baráttu gegn hryðjuverkum.
Sú staðreynd að sjálfsmorðshryðjuverka-
mennirnir voru allir frá frátækrahverfinu
Sidi Moumen þýðir þó alls ekki að fátækt
leiði fólk beinlínins út í hryðjuverkastarf-
semi. En sá sem býr í helvíti miðju er til alls
vís.
Áður en ég fór til þessa svarta beltis, sem
nær um fjörutíu kílómetra milli Dar Bouazza
í austri og til Mohammadia í suðri, fór ég á
staðinn þar sem hryðjuverkin höfðu verið
framin. Á Avenue des Forces Armés Royal-
es er umferðin eins og venjulega, þétt og
jafnvel frekar öguð. Það má sjá nokkurs
konar sársauka á andlitum manna. Það er
færra fólk á kaffihúsunum en áður. Það er
ströng gæsla fyrir framan dýru hótelin. Fyr-
ir framan innganginn í hótel Farah eru járn-
grindur, þarna sem vörður að nafni Hassan
Quarib fórnaði lífi sínu til að koma í veg fyrir
að hryðjuverkamaður með sprengju færi þar
inn til að sprengja sjálfan sig í loft upp.
Þarna er spjald og á því stendur: „meðan
framkvæmdir standa yfir er gengið inn hér
til hliðar“. Nokkrir lögreglumenn eru þarna
á vakt. Þeir eru fleiri í Khalifagötu (áður
Lafayette), þar sem veitingastaðurinn og
klúbburinn Casa Espania er til húsa þar sem
sjálfsmorðshryðjuverkamönnunum hafði
tekist að slasa og drepa fleiri. Hundrað
metrum þaðan, á Karachitorgi, heldur lífið
áfram sinn vanagang. Lafayette-kaffihúsið
er troðfullt.
Leiðin til Sidi Moumen liggur um
Hay Mohammadi, fátækrahverfi,
það er farið yfir Moulay Hichham-
breiðgötuna og síðan ytri hraðbraut-
ina, Lalla Asma. Þetta er hverfi sem
hefur verið vanrækt. Það er skyndilega
farið frá blokkahverfi yfir í byggð sem
hefur verið hróflað einhvern veginn upp
og er ekki viðurkennd af stjórnvöldum.
Þegar komið er inn í Sidi Moumen er graf-
reiturinn til hægri, gígur í miðjunni og for-
smíðaður skóli á mörkum fátækrahverfisins
og breiðgötunnar. Börnin eru glöð, þau leika
sér, tuskast. Þetta finnst þeim vera lífið
sjálft. Þau þekkja ekki aðra hlið á því. Mér
er sagt að þau séu eitthvað um fimmtíu sam-
an í hverjum bekk.
Ég hef rölt um þessa byggð sem sögð er
„neðanjarðar og spunnin af fingrum fram“.
Ég hef séð unglinga hanga í þessu rykmett-
aða umhverfi í leit að hverju sem er. Líflaust
augnaráð, ofbeldi í höfðinu, þeir hafa ekkert
að gera. Sumir þeirra dæla í sig eiturlyfjum í
pilluformi sem valda þeim ofskynjunum,
kosta eina evru stykkið. Hvar fá þeir þessa
peninga? Fyrir ýmiskonar smáviðvik, jafnvel
léttavinnu niðri í bæ. En lögreglan vill helst
ekki hætta sér inn í þessi fátækrahverfi sem
bera nöfn sem segja sína sögu: Chichane
(Tsétsénía); Tqualia (innyflin); Douhar Lah-
ar (steinþorp); Jamaía (fundur); Toma (nafn
á franskri konu sem á að hafa rekið kaffihús
á þessum stað), nýverið var farið að kalla
staðinn Tommahawk með tilvísun í banda-
ríska flugskeytið sem sprakk í loft upp á
flugi. Það var talað um Sidi Moumen vegna
þess að mennirnir sem gerðu sjálfsmorðs-
árásina voru þaðan. Í Lalla Merieme-hverf-
inu, þar sem erfitt er að búa, fann lögreglan
sprengiefni í 10. mars-breiðgötunni.
Hvernig fara ráðningamenn dauðans að?
Hvaða töfraaðferðum beita þeir til að fá ung-
linga til að fremja sjálfsmorð og drepa sak-
laust fólk? Hvernig fer maður að því að fjar-
lægjast sjálfan sig svona mikið, fara út úr
eigin líkama og fleygja honum í blóðbað og í
vísan dauða í vímu og taka með sér sem
flesta á stað sem tilnefndur hefur verið af
grímuklæddum mönnum? Hvernig stendur á
því að lífsþráin víkur fyrir dauðaástríðunni?
Hvernig stendur á því að ungir Brasilíubúar
í fátækrahverfum þar í landi verða ekki að
sjálfsmorðingjum? Ástæðan er sú að þeir
eru ekki aldir upp við múslímska menningu,
en þeir fremja samt sem áður hryllileg of-
beldisverk.
Þeir sem ráða menn til illvirkja leggja allt
upp úr hugtakinu „djihad“, vopnaðri baráttu
gegn óvinum islam með því að fórna sjálfum
sér í því skyni að verða píslarvottur og verð-
skulda það að eignast stað í
paradís. Þetta er barnaleg
rök- semdafærsla, en
hún beinist að ungu
SÁ SEM BÝR Í HELVÍTI
MIÐJU ER TIL ALLS VÍS
Hvernig fara ráðningamenn dauðans að? Hvaða
töfraaðferðum beita þeir til að fá unglinga til að
fremja sjálfsmorð og drepa saklaust fólk? Í þessari
grein er reynt að svara þessum spurningum og
ýmsum öðrum um sjálfsmorðssprengingar. Höfundur
telur svörin felast í múslímskri menningu.
E F T I R TA H A R B E N J E L L O U N
strjúpanum hugsum við ekki um dauða eða
tortímingu, ómannlegt ofbeldi eða dýrslegt
fráhvarf í mannlegu samfélagi, heldur um
sturtuhaus sprautandi á röngum stað –
hlægilegt, í versta falli óþægilegt. Og það
væri beinlínis rangt að halda því fram að
myndin lýsti eðlilegu ástandi. Hvað á maður
þá eiginlega að halda um þessa mögnuðu
K
VIKMYNDIN Kill Bill eftir
Quentin Tarantínó setur alla
gagnrýni í uppnám. Sé óskap-
ast yfir ofbeldinu hlær hún
kuldalega og afhjúpandi. Sé
ofbeldið lofað sveiflar hún
samúrajasverðinu og maður
má heita heppinn að missa
ekki ¼ af toppstykkinu eins og kínversk-
japansk-ameríski blendingurinn og maf-
íuforingi Tókýóa, O-Ren Ishii.
Það er ekki hægt að saka myndina um
siðferðislega úrkynjun sem leyfir allt, af-
sakar allt, því að hún gengur svo langt að
hún yfirstígur mörk góðs og ills, öll viðmið
eru gerð ógild; þegar blóðið spýtist úr
KILL BILL OG DOGVILLE:
KULDALEGT OG
AFHJÚPANDI VIÐBRAGÐ Brúðurintilbúin að látahöfuðin fjúka.Uma Thurman
í Kill Bill.
Kill Bill eftir Tarantínó er annað og meira en sturtuhaus sprautandi á röngum stað. ÞRÖSTUR
HELGASON segir hana viðbragð við vondum heimi eins og Dogville Lars Von Triers.