Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.2003, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. NÓVEMBER 2003
SEINNI hluti afmælissýningar Hafnarborgar
verður opnaður í Sverrissal og Apóteki kl. 15
í dag, laugardag. Sýndar verða gjafir (lista-
verk) sem safninu hafa borist með áherslu á
listaverkagjöf stofnenda Hafnarborgar,
þeirra Sverris Magnússonar (1909–1990) og
Ingibjargar Sigurjónsdóttur (1914–1986).
Sýningin er haldin í tilefni af því að 20 ár
eru liðin frá stofnun safnsins, en fyrri hluti
afmælissýningarinnar var í aðalsal Hafnar-
borgar frá 1. júní til 4. ágúst í ár.
Sýningin stendur til 22. desember.
Hið stóra og smáa sem hafið geymir
Þá verður opnuð í aðalsal sýningin Hafið.
Þar gefur að líta teikningar og málverk eftir
Jón Baldur Hlíðberg og höggmyndir eftir
John Th. Josefsen. Sýningin fjallar um hafið í
öllum sínum myndum og lífríki þess.
Jón Baldur er kunnur fyrir myndir sínar
úr íslenskri náttúru, þar sem hann túlkar líf-
verur á öllum stigum af vísindalegri ná-
kvæmni. Jón Baldur sýndi í október og nóv-
ember 1999 myndir af fuglum og fiskum í
Hafnarborg en í þetta sinn teiknar Jón Bald-
ur lífríkið í hafinu í öllum sínum fjölbreyti-
leika, frá því smæsta til þess stærsta.
Jón Baldur var ásamt Ævari Petersen
fuglafræðingi tilnefndur til Íslensku bók-
menntaverðlaunanna árið 1998 fyrir bókina
Íslenskir fuglar en að auki hefur hann fengið
verðlaun Hagþenkis og heiðursviðurkenn-
ingu úr Bókasafnssjóði höfunda.
John Th. Josefsen myndhöggvari er bú-
settur í Noregi og þar hlaut hann menntun
sína við Bergens Kunsthåndverkskole. Hann
hefur stóra vinnustofu í Sele þar sem hann
gerir bæði stórar og smáar höggmyndir.
Hann hefur haldið margar einkasýningar og
tekið þátt í samsýningum víða í Noregi frá
byrjun áttunda áratugarins og fram á þennan
dag. Á sýningunni í Hafnarborg er hafið við-
fangsefni hans, öldur þess og hafsbotninn.
Verk John Th. Josefsen prýða margar opin-
berar byggingar í Noregi.
Sýningin stendur til 24. nóvember. Safnið
er opið alla daga nema þriðjudaga frá kl. 11–
17.
Listaverkagjafir
og hafið
Jón Baldur Hlíðberg og John Th. Josefsen í Hafnarborg.
G
ÍSLI Sigurðsson var um
30 ára skeið ritstjóri
Lesbókar Morgun-
blaðsins en er einnig vel
þekktur sem listmálari
og ljósmyndari. Segja
má að hann sameini
kunnáttu sína og list-
fengi í bókunum þar sem þær eru fagurlega
myndskreyttar ljósmyndum Gísla auk þess
sem hann ritar textann af þekkingu og ást á
viðfangsefninu.
„Bókin er framhald bókar sem kom út í
fyrra með sömu yfirskrift, Seiður lands og
sagna, og fjallaði um svæði sunnan jökla, aust-
an úr Lóni og vestur undir Eyjafjöll. Þessi bók
fjallar hins vegar um söguslóðir austan úr
Fljótshlíð og vestur í Biskupstungur, þar sem
sannarlega er af miklu af taka,“ segir Gísli.
Stórfengleg náttúra
uppsveitanna
„Ég fjalla annars vegar um sögusviðið á
sjónrænan hátt með 350 ljósmyndum sem
teknar eru á öllum árstímum, en hins vegar er
textinn meira um atburði og fólk, alveg frá
landnámi þar sem landnámsmenn og söguper-
sónur Njálu koma við sögu. Hér er maður
sannarlega á Njáluslóðum, en síðar verða Ár-
nes- og Rangárþing yfirráðasvæði Haukdæla
og Oddaverja og Skálholt annar höfuðstaður
landsins í sjö aldir. Í meginatriðum stikla ég
stórt, kem við á höfuðbólum og öndvegisjörð-
um; byrja á Hlíðarenda og rek sögu jarðarinn-
ar allt frá landnámi til nútímans og bregð ljósi
á Fljótshlíðina. Keldur eru næsta viðfangsefni
og í framhaldi af því er fjallað um drottningu
fjalla á Suðurlandi, Heklu, og Heklubæina, síð-
an Skarð á Landi og Hruna og fleiri bæi í
Hreppum. Vestur í Biskupstungum er Skál-
holt sjálfsagður viðkomustaður en einnig
Bræðratunga, Úthlíð og Haukadalur.“ Þar er
Gísli sannarlega á heimaslóðum því hann er
sjálfur fæddur og uppalinn í Úthlíð.
„Sérstakt viðfangsefni bókarinnar er stór-
fengleg náttúra í uppsveitum Suðurlands og
þar er að mörgu að hyggja. Nægir að nefna
fegurð Fljótshlíðar, lindasvæði Keldna, um-
hverfi Heklu, Gjána og Háafoss í Þjórsárdal,
Brúarhlöð, Gullfossgljúfur og Gullfoss, hvera-
svæðið í Haukadal og raunar allt Úthlíðarland
en bókin endar á umfjöllun um Brúarárskörð,
eitt mesta náttúruundur á Suðurlandi.“
Byggingarafrek og merkisfólk
„Að langstærstum hluta fjallar texti bókar-
innar þó um fólk, allt frá sögupersónum úr
Njálu og hinum menntuðu heimsborgurum í
Haukadal til fólks sem býr á þessum stöðum í
byrjun 21. aldar,“ segir Gísli. „Sagan er við
hvert fótmál á þessum slóðum; hvergi þó eins
og í Skálholti. Þar væri efni í margar bækur,
en fyrir valinu varð að vekja athygli á því sem
mér finnst vera menningarsögulegt stórvirki
og um leið mesta byggingarafrek á Suðurlandi
síðan land byggðist. Þar á ég við Klængs-
kirkju, kirkjuna sem Klængur Þorsteinsson
biskup lét reisa í Skálholti árið 1153 og stóð
hún í 156 ár þar til hún brann. Hún var miklu
stærri og breiðari en núverandi Skálholts-
kirkja, öll úr timbri. Burðarviðanna aflaði
Klængur í Noregi; þeir voru fluttir hingað á
skipum, dregnir á ísum frá Eyrarbakka upp að
Skálholti og til þess notuð skaflajárnuð naut.
Timbrið að öðru leyti var tekið af rekafjörum
Skálholtsstóls. Klængur hélt svo 700 manna
veislu þegar byggingunni var lokið. Þrjár
næstu kirkjur í Skálholti voru að vísu jafn-
stórar en þetta var fyrsta byggingin af þessari
stærðargráðu og afrekið því einstakt á þeim
tíma. Ég vildi vekja athygli á Klængskirkju
vegna þess að ég minnist þess ekki úr skóla-
bókum eða Íslandssögukennslu að þar væri
minnst á þetta byggingarafrek.
Mér þótti líka verðugt að vekja athygli á
ýmsu merkisfólki, jafnvel afreksfólki, sem hef-
ur gleymst í tímans rás. Ég nefni til dæmis
hjónin Sigríði og Magnús í Skarfanesi, sem
eignuðust 21 barn og þurftu aldrei hjálp. Ann-
ar afreksmaður var Skúli Guðmundsson, bóndi
á Keldum, sem bjargaði jörðinni undan ágangi
sandsins, og Brynjólfur Jónsson, lögréttumað-
ur í Skarði á Landi, sem uppi var um 1600 og
telst fyrsti nafngreindi myndlistarmaður þjóð-
arinnar. Eftir hann eru til mikil dýrmæti í
myndum sem skornar eru í hvalbein og horn.
Samtímamaður Brynjólfs var Björn Grímsson,
sýslumaður í Árnesþingi. Hann er hins vegar
fyrsti nafngreindi listmálarinn, höfundur mál-
verka á predikunarstól Bræðratungukirkju frá
um 1600.
Meðal gleymdra merkismanna sem ég fjalla
um er Þorsteinn Þorsteinsson. Hann hafði lært
jarðrækt og matjurtarækt í Danmörku og
kenndi mönnum þessa ræktun eftir að heim
kom og í Úthlíð, þar sem hann bjó um 1850, rak
hann jarðræktarskóla. Hann kenndi mönnum
meðal annars að gera beðasléttur í túnum, en
þessi skóli gleymdist svo gersamlega að við
vissum ekki um hann þegar ég var að alast upp
í Úthlíð.“
Vopnabúnaður Gunnars á Hlíðarenda
Ég hef líka dustað rykið af Vísa-Gísla Magn-
ússyni sem bjó á Hlíðarenda í Fljótshlíð um
miðja 17. öld og er líklega einn lærðasti Íslend-
ingur fyrr og síðar. Hann nam í Hollandi og
Danmörku; lagði stund á læknisfræði, stærð-
fræði, tungumál, heimspeki, grasafræði,
landafræði og stjórnfræði. Hann giftist síðan
forríkri sýslumannsdóttur frá Hlíðarenda og
var sýslumaður þar frá 1653–1686.
Vísi-Gísli stundaði umfangsmiklar ræktun-
artilraunir sem virðast hafa mistekist nema
kúmenið lifði. Þessi brautryðjandi var greini-
lega alltof langt á undan sinni samtíð, en samt
barn síns tíma og vildi koma upp íslenskum
aðli.
Ég nefni einnig til sögunnar óþekktan fjöl-
miðlamann, Bjarna í Bolafæti í Hrunamanna-
hreppi. Hann bjó þar um og eftir 1800. Hann
var læs á dönsku og fékk dönsk dagblöð með
vor- og haustskipum. Þá hóaði hann saman ná-
grönnum sínum og las fyrir þá 6–8 mánaða
gamlar fréttir af Napóleónstyrjöldunum.
Hann var langalangafi minn og líklega hef ég
fengið fjölmiðlagenið frá honum. Sonarsonur
hans, Einar Jónsson, myndhöggvari frá Galta-
felli, erfði það ekki en vissi hins vegar frá því
að hann var smádrengur að hann ætlaði að
verða myndhöggvari og ekkert annað. Þessi
bók er ekki hliðstæð við árbækur Ferðafélags
Íslands að því leyti að fjallað sé um hvern ein-
asta blett á svæðinu. Hér hefur geðþótti og
áhugi höfundarins fengið að ráða ferðinni um
hvar gripið er niður. Þetta eru auðvitað slíkar
söguslóðir að margsinnis hefur verið fjallað um
þá sem komist hafa á „spjöld sögunnar“.
Ég velti fyrir mér ráðgátunni Gissuri jarli og
vopnabúnaði Gunnars á Hlíðarenda, kvenskör-
ungunum Steinvöru á Keldum og Valgerði
biskupsekkju í Skálholti, en virði líka fyrir mér
nútíma stórbúskap í Skarði og í Bræðratungu.
Í bókarlok er ég kominn vestur að Brúará;
enda á Rótarsandi innan við Brúarárskörð, þar
sem Brúará á upptök sín. Það er þó ekki mark-
mið mitt að skrifa slíkar bækur um allt landið,
til þess hefði ég þurft að byrja miklu fyrr.
Væntanlega kemur þó enn ein eftir ár sem
mun fjalla um svæðið sunnan af Reykjanesi og
upp að Húsafelli,“ segir Gísli Sigurðsson sem
hvergi nærri hefur sagt sitt síðasta orð.
LANDSLAG,
ATBURÐIR
OG FÓLK
Gísli Sigurðsson sendir í haust frá sér annað
bindi í bókaflokknum Seiður lands og sagna
og ber bókin titilinn Söguslóðir á Suðurlandi.
HÁVAR SIGURJÓNSSON ræddi við hann.
Morgunblaðið/Kristinn
„Sagan er við hvert fótmál á þessum slóðum,“ segir Gísli Sigurðsson.
havar@mbl.is