Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.2003, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. NÓVEMBER 2003 7
gjarnan hafa knappari stíl á fréttaskeytunum
og sleppa þar ýmsum smáorðum, sem kosti
peninga, en auðvelt sé að ráða í hver eigi að
vera.
Með von um áhrif gagnrýninnar og virðingu
er bréf bandalagsins undirritað.
Prívatskeyti eður ei
En vonin og virðingin hafa dregið skammt. Á
fundi í Blaðskeytasambandinu 30. september
1907 var samþykkt „að hætta við Ritzau og
segja honum upp frá nýári næsta.“
Þess í stað var formanni falið að freista þess
að fá séra Hafstein Pjetursson til „að senda
stórviðburði, er fyrir féllu, og íslenzkar fréttir
hinar helstu, gegn 100 kr. ársþóknun, auk blað-
anna sendra gefins.“ Hafsteinn gat ekki tekið
starfann að sér og sendi formaður Blaðskeyta-
bandalagsins þá dr. Valtý Guðmundssyni afrit
af bréfinu til séra Hafsteins og bað hann að ráða
mann með sömu kjörum til starfans upp á vænt-
anlegt samþykki félagsins. Dr. Jón Stefánsson
var þá ráðinn fréttaritari í Kaupmannahöfn til
reynslu, „en eigi þótti ástæða til að halda hon-
um áfram.“ Var þá enn leitað til Valtýs og hon-
um sérstaklega bent á Sigfús Blöndahl bóka-
vörð.
Svo virðist þó sem dr. Valtýr hafi sjálfur setið
uppi með fréttaritarastarfið öðru sinni.
Síðasta fundargerðin í bók Blaðskeytabanda-
lagsins er frá 18. maí 1908.
Á þeim fundi tekur formaðurinn, Björn Jóns-
son, upp ummæli úr Lögrjettu út af birtingu
„privatskeytis“ í Ísafold 13. maí, er Lögrjetta
vítti og eignaði dr. Valtý, er blaðinu þótti eiga
illa við, en hann væri símfregnriti allra blað-
anna í Blaðskeytabandalaginu.
Björn Jónsson vill að Lögrjetta leiðrétti um-
mæli sín um dr. Valtý, „enda væri það ekki
sannað, að dr. Valtýr hefði sent fréttasímskeyti
og sjálfur kvaðst formaðurinn ekki vilja eða
hafa heimild til að neita því eða játa, hvort dr.
Valtýr hefði sent skeytið, enda kvaðst hann
ekki hafa notað það fyr en útséð var um, að að-
alskeytið kom ekki að morgni 13. þ.m. Fulltrúi
„Lögréttu“ (Guðmundur Björnsson landlækn-
ir) lofaði að koma leiðréttingu í blaðið á þann
hátt að dr. Valtýr hefur ekki aðhafst neitt í
þessari skeytasendingu, er aðfinnsluvert væri,
en taldi hins vegar miður rétt af ritstjóra Ísa-
foldar að bjóða ekki þeim blöðum, er voru tilbú-
in til prentunar („Reykjavík og „Lögréttu“) að
birta skeytið samtímis svo því að taka hlutfalls-
lega þátt í kostnaðinum við sendingu þess.“
Þessi deila bindur endahnútinn á fundar-
gerðabók Blaðskeytasambandsins.
Fundarritarar eru Hannes Þorsteinsson og
Þórhallur Bjarnarson og formaðurinn Björn
Jónsson skrifar undir.
Aðeins einu sinni er getið um fundarmenn og
kemur þar fram, að Benedikt Sveinsson hefur
verið á fundinum 30. september 1907 og aðrir
fundarmenn Björn Jónsson, Hannes Þorsteins-
son, Þórhallur Bjarnarson og Davíð Östlund.
Deilan sem getið er um í síðustu fundargerð-
inni kann að hafa valdið því að eitthvað hafi sax-
ast á limi Blaðskeytabandalagsins. Guðjón
Friðriksson segir í bók sinni, að vorið 1909 hafi
félagsblöð Blaðskeytasambandsins verið orðin
jafnmörg og í upphafi; fjögur talsins: Ísafold,
Ingólfur, Þjóðólfur og Þjóðviljinn.
Heimsstríð og skeytastríð
Ekki er annað að sjá en værð hafi lagzt aftur
yfir fréttaflutning íslenzku blaðanna af erlend-
um vettvangi. Þau höfðu reyndar sem fyrr ís-
lenzka fréttaritara erlendis; í Kaupmannahöfn,
en fjárhagurinn stóð símskeytasendingum fyrir
þrifum, þannig að blöð, sem fengust um borð í
erlendum skipum, urðu aftur meginheimildir.
En heimsstyrjöldin breytti landslaginu held-
ur betur á nýjan leik og hleypti fjöri í sam-
keppnina um erlendar fréttir. Þegar hér er
komið, eru dagblöðin tvö talsins; Vísir og Morg-
unblaðið. Vilhjálmur Finsen var áhugasamur
og útsjónarsamur um að afla Morgunblaðinu
erlendra frétta og framtak hans sló líka í Vísi.
Morgunblaðið hafði ráðið fréttaritara í Kaup-
mannahöfn, Osló og London, og Vísir komst í
samband við fréttastofuna Central News í
London.
En Íslendingar fengu aldrei nóg af stríðs-
fréttunum og skeytastríð dagblaðanna leiddi til
þess að aftur komust á legg tvenn blaðskeyta-
bandalög í Reykjavík.
Í ágúst 1914 stofnuðu Morgunblaðið og Ísa-
fold Fréttafélag Reykjavíkur ásamt með ýms-
um kaupsýslumönnum og samdi félagið við
fréttastofu Reuters í London. Úti á landi voru
stofnuð félög til viðskipta við Fréttafélag
Reykjavíkur, m.a. á Akureyri, þar sem Dag-
blaðið nýtti sér fréttaskeyti Reuters.
Vísir brást við Fréttafélaginu með því að
stofna Fréttastofuna í Reykjavík, sem gerði
samning við Central News í London. Guðjón
Friðriksson segir, að svo virðist sem blöðin Ing-
ólfur, Lögrjetta og Þjóðviljinn hafi gerzt fé-
lagar í Fréttastofunni og einnig Norðurland á
Akureyri og Austri á Seyðisfirði.
Einhver samkeppni var á milli skeytafélag-
anna um nýja félaga, en í bók sinni rekur Guð-
jón Friðriksson, að landstjórnin hafi styrkt
skeytamóttökuna með 600 krónum, sem framan
af hafi farið til Morgunblaðsins og Ísafoldar, en
Vísir ekki komizt þar í, þrátt fyrir vilja land-
stjórnarinnar. Kom þar að ráðherra skipti
styrknum milli blaðanna.
Blöðin létu sér þó ekki brezku fréttirnar
nægja, heldur reyndu þau eftir mætti að hafa
fleiri járn í eldinum; m.a. taka þýzkar fréttir
upp úr norskum og dönskum blöðum og einnig
bárust blöðunum þýzk blöð beint.
En Morgunblaðið átti eftir að komast í feitt,
sem varð til þess að Reutersfréttum á síðum
þess fækkaði jafnt og þétt unz þær hurfu alveg.
Eric Cable hét maður og var sendur til Ís-
lands sem sérstakur brezkur ræðismaður.
Cable og Vilhjálmur Finsen, ritstjóri Morgun-
blaðsins, hittust skömmu eftir komu Bretans til
Íslands og segir Vilhjálmur frá því, að þar hafi
Cable umsvifalaust boðið Morgunblaðinu með
nokkurs konar einkarétti allar opinberar stríðs-
tilkynningar bandamanna. Morgunblaðið yrði
svo að veita hinum blöðunum aðgang að skeyt-
unum eftir að þau höfðu birzt í Morgunblaðinu.
Vilhjálmur segist vart hafa trúað því að Morg-
unblaðinu byðust fyrir ekki neitt slík „skúbb.“
Fyrsta tilkynningin birtist í Morgunblaðinu 2.
nóvember 1914.
Vísismenn brugðust við hart til þess að brjóta
einkarétt Morgunblaðsins á bak aftur, en gekk
illa, þótt Vísir fengi upp á vasann bréf frá
brezka utanríkisráðuneytinu, þar sem fram
kom að Cable hefði átt að láta öllum íslenzkum
blöðum tilkynningarnar í té.
Cable gat ekki þvælzt endalaust fyrir Vísi og
félögum hans.
Guðjón Friðriksson segir, að í kjölfar þessara
átaka hafi Vísismenn og bandamenn þeirra
ákveðið að endurreisa Blaðamannafélag Ís-
lands, en ritstjórar Morgunblaðsins og Ísafold-
ar tóku ekki þátt þar í, heldur sögðu félagið að-
eins vera skeytafélag nokkurra blaða.
Bretar hertu svo ritskoðunarskrúfuna og í
marz 1915 skýrði Morgunblaðið frá því að stofn-
að hefði verið skeytafélag um fréttir frá Central
News, en einum og hálfum mánuði síðar sagði
blaðið félag þetta dautt, þar sem Central News
hefði haft lítið sem ekkert annað fram að færa
en skeyti brezku stjórnarinnar.
Fréttastofa blaðamanna
Fréttastofa Blaðamannfélags Íslands var
rekin í Reykjavík 1924–38, fyrst undir stjórn
Skúla Skúlasonar og síðar Axels Thorsteins-
sonar.
Stofnaðilar voru Alþýðublaðið, Morgunblað-
ið, Lögrjetta, Tíminn og Vísir og síðar bættust
Ísafold og Vörður í hópinn. Fréttastofan þjón-
ustaði einnig blöð úti á landi með erlendar frétt-
ir og sendi innlendar fréttir til útlanda.
En einsleitnin í erlendu fréttunum var ekki
þolandi til lengdar og með aukinni sjálfstæðri
fréttaöflun blaðanna, fjaraði starfsemi frétta-
stofunnar út.
Þar með var settur punktur aftan við sögu
blaðskeytasambanda íslenzku blaðanna.
freysteinn@mbl.is
Fundargerðir frá fundum í Blaðskeytabandalaginu í lok 1907. Fundarritarar voru Þórhallur Bjarnason og Hannes Þorsteinsson og formaðurinn, Björn Jónsson, undirritar fundargerðirnar líka.
Niðurlag samnings um samnot blaðahrað-
skeyta, lágmark auglýsingagjalds o.fl. og á
hægri síðunni er bráðabirgðasamningur milli
Akureyrarblaðanna 2) og Blaðskeytasam-
lagsins í Reykjavík um blaðskeytaviðskipti.