Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.2003, Blaðsíða 14

GLUNDROÐI Momoyama-
tímabilsins (1573–1615) í Japan
er bakgrunnur sýningarinnar
Turning Point:
Oribe and the
Arts of
16th-Century
Japan eða
Vendipunktur:
Oribe og listirnar
í Japan á 16. öld,
sem nú má finna í
Metropolitan-
safninu í New
York. Áherslur
sýningarinnar eru vandlega
úthugsaðar, en Momoy-
ama-tíminn var tímabil þar sem
stríðsherrar brenndu borgir
jafnframt því að stunda blóma-
skreytingar og keisarar áttu
samneyti við nýríka kaupmenn.
Hættulegir og metnaðarfullir
sveimhugar reikuðu um stræti og
vestrænir siðir og varningur
voru boðnir velkomnir, m.a.
biblíur, byssur og gull.
Hvað listina varðar hafði þetta
í för með sér að það sem áður var
talið til lágmenningar hækkaði í
metum, hið ljóta varð fallegt og
nýjungar voru metnar umfram
allt annað. Japan nútímans leit
dagsins ljós.
Þessum glundroða ná
skipuleggjendur sýningarinnar
vel fram og er athygli
sýningargesta m.a. sérstaklega
beint að meðalstórum munum.
Það fer lítið fyrir
geðshræringunni sem öllum
þessum breytingum hefur fylgt á
yfirborði munanna, líkt og búast
má við af japanskri list, en engu
að síður er hana að finna undir
yfirborði skreyttra
keramikskála, málverka og
textílverka.
Shakespeare að
hætti Shakespeares
ÚTSETNING Globe-leikhússins í
London á Þrettánda kvöldi
Williams Shakespeares er nú á
leikferð um Bandaríkin, en
leikhúsið hefur í uppfærslum
sínum leitast við að endurgera
verk skáldsins eins og þau hefðu
komið áhorfendum
Elísabetartímans fyrir augu.
Útsetningar Globe-leikhússins
hafa verið umdeildar allt frá því
leikhúsið var opnað 1997. Þannig
hefur flest er leikhúsinu við
kemur verið dregið í efa, allt frá
réttum stærðarhlutföllum þessa
þaklausa leikhúss, stærð og
staðsetningu súlnanna og sú
almúgalega stemning sem reynt
er að kalla fram meðal
áhorfenda.
Þrettándakvöld er hins vegar
vel þess virði að gera sér ferð í
leikhús að mati gagnrýnanda
New York Times sem segir fáa
geta staðist töfra stykkisins í
meðförum leikhópsins.
Áhorfendum kunni að bregða í
fyrstu að virða fyrir sér
uppfærslu sem eingöngu er leikin
af karlmönnum. Uppfærslan
undir stjórn Tim Carroll, þar sem
minnstu smáatriðum í
búningagerð er m.a. fylgt
nákvæmlega eftir, búi hins vegar
yfir sönnum töfrum Shakespeare
þar sem leikararnir njóti þess að
leyfa hrynjandi texta skáldsins
að njóta sín án þess svo mikið sem
að reyna að herma eftir samtíma
samræðum.
ERLENT
Globe-leikhúsið í London.
Japan
nútímans
Brot úr jap-
önskum skermi.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. NÓVEMBER 2003
„VERÐANDI rými“ var heiti á ráðstefnu
sem haldin var í ráðstefnusal höfuðstöðva Orku-
veitu Reykjavíkur síðastliðinn laugardag á veg-
um Nýlistasafnsins og Reykjavíkurakademí-
unnar. Til umræðu var listrýmið, þ.e. hlutverk
eða samspil rýmis, myndlistar og samfélags.
Síðan á 18. öld hafa verið hönnuð rými til að
hýsa myndlist. Í erindi sínu talaði Ólafur Gísla-
son listfræðingur um þessi rými sem „gervi“
rými sem væru aðskilinð frá almenningi og jafn-
vel sjálfum raunveruleikanum. Nefndi hann hof
Forn-Grikkja til viðmiðunar þar sem guðirnir,
náttúran og manneskjan voru álitin óaðskilj-
anleg frá hvoru öðru. Athyglisverður rökstuðn-
ingur hjá Ólafi var dæmi um Madonnumynd
sem hafði hangið í kirkju um aldir og fólk til-
beðið á hnjánum. Þegar myndin var svo sett á
safn eða í hannað listrými þá varð sá ritúal fyrir
bí og myndin glataði sínu upprunarlega gildi
sökum þess eins að hafa verið færð úr einum
stað til annars, eða úr einu rými til annars.
Eyja í rými
Hin móderníska hugmynd um listrými er
„hlutlaust“ rými, hvítmálaðir veggir og „tómir“
salir sem myndlistin fyllir upp í. Þessi rými eru
þó alls ekki hlutlaus heldur gefa þau okkur for-
skrift af því hvernig við eigum að nálgast listina
og er forskriftin jafnvel ólík eftir því hvaða list-
rými maður heimsækir. Það væri t.d. einkenni-
legt að sjá sýningu á kitsch málverkum í Ný-
listasafninu sem manni þykir sjálfsagt að sjá í
Gallerí Fold. Að sama skapi væri einkennilegt
að sjá „trash“ list í Fold sem eðlilegt er að sjá í
Nýlistasafninu.
Um sýningu Bryndísar Snæbjörnsdóttur og
Marks Wilsons, „Vögguvísur“, í Listasafni
Reykjavíkur, Hafnarhúsi, má einmitt segja að
rýmið gefi manni nálgun við verkið, ekki aðeins
vegna þess að þau vinna inn í rýmið heldur líka
vegna þess að þótt innsetningin sé að hluta
áþekk og við sjáum í náttúrgripasöfnum eða
sögusöfnum þá má gera ráð fyrir því að hún
hafi aðra meiningu en sýning í þess háttar hús-
um. Þungamiðja sýningarinnar er uppstilling á
grasbala, þar er lokað hengirúm sem gefur til
kynna að einhver liggi þar og hvílist og um-
hverfis hengirúmið eru uppstoppuð dýr, s.s. ref-
ur, hagamús, hrafn o.s.frv. Að auki eru tvær
ljósmyndir í ljósaboxi, myndband og á einum
veggnum birtast dagbókatextar. Manni verður
fljótt ljóst að um ferðalag sé að ræða sem lista-
mennirnir vilja miðla til sýningargestsins. Þessi
„náttúru“-uppstilling verður samt óhjákvæmi-
lega óraunveruleg í sýningarsalnum og virkar
frekar sem sviðsetning en innsetning. Það má
þó vel lesa í verkið og vissulega hefur það áhrif
þannig, en sem innsetning er rýmið ekki tekið
fyllilega með í leikinn og uppstillingin eða svið-
setningin verður sem eyja í rýminu. Þannig
upplifði ég allavega sýninguna, eða réttara sagt
sjálfan mig með verkinu í rýminu. Og svo ég
vitni nú í erindi Halldórs Gíslasonar arkítekts
þá er það ég, maðurinn, sem skapa til rýmið
sem ég gengi í.
Rýmið sem fór út fyrir sig
Í sínu erindi gekk Halldór, líkt og Ólafur
Gíslason, út frá þeim kenningum Heideggers að
rými sé ekki til fyrr en maðurinn kemur inn í
það. Halldór fjallaði annars vegar um hið af-
markaða klassíska rými og hins vegar um at-
burðar-rými (Event Space) þar sem listamað-
urinn sjálfur tekur sér opinbert eða almennt
rými og gerir það að listrými.
Listakonurnar Anna Hallin og Ósk Vilhjálms-
dóttir voru einnig með framsögu á ráðstefnunni
og kynntu verkefni sitt „Inn og út um
gluggann“ sem um þessar mundir er til sýnis í
Listasafni ASÍ. Hafa þær tekið „hlutlaust“ list-
rými Ásmundarsalarins og fært það í atburðar-
rými með því að smíða módel af salnum,
smækkaða eftirlíkingu, og komið því fyrir á
ólíkum stöðum, s.s. kaffihúsi, súpermarkaði,
spítala, húsdýragarðinum o.s.frv. Það má með
sanni segja að listakonurnar vinni vel með rým-
ið og kanni möguleika þess ítarlega. Tóku þær
ferðalagið upp á myndband út frá sjónarhorni
listrýmisins og þess á milli stilltu þær ýmsum
hlutum inn í rýmið og mynduðu. Smáir hlutir
urðu því stórir í samanburði við smækkað rými.
Til þess að sýna svo myndskeiðið hafa þær
Ósk og Anna smíðað annað rými í miðjum Ás-
mundarsalnum sem er bæði P-hús fyrir módelið
og sýningarrými sem tekur tvo í sæti. Hér er
því komið „hlutlaust“ listrými inni í Ásmund-
arsal sem ekki getur talist hlutlaus lengur þar
sem hann er sjálfur kominn í aðalhlutverk, lif-
andi að skoða sig um í samfélaginu.
Rýmið sem sást ekki
Jonathan Dronsfield, heimspekingur og sýn-
ingarstjóri, sem flutti síðasta erindið á ráðstefn-
unni talaði einmitt um hið „hlutlausa“ rými sem
fer út fyrir sig, eins og Ásmundarsalur gerir
með hjálp Óskar og Önnu, til þess að varpa nýju
ljósi á raunveruleikann. Til samlíkingar notaði
hann abstraktlistina sem skilgreind er „hlut-
laus“ og er það sú for-
skrift sem okkur er gef-
in þegar við skoðum
abstraktlistaverk. Sam-
kvæmt Dronsfield blind-
ar abstraktlistamaður-
inn sig fyrir því sem
hann sér í þeim tilgangi
að geta svo séð á nýjan
máta. Erindi hans var
því í mótsögn við erindi
Ólafs Gíslasonar og gekk
hann út frá því að allt
rými væri það sama, að
ekkert væri meira gervi
en annað og að listrými
væri alls ekki skilið frá
raunveruleikanum.
Tilviljunarkenndur
stuðningur við framsögu
Dronsfields var uppá-
koma Ragnars Jónsson-
ar, myndlistarnema á
þriðja ári LHÍ, sem
framdi gjörning í Orkuveitunni skömmu áður
en fyrirlesarinn fór í púlt. Ragnar blindaði sig í
bókstaflegri merkingu með því að loka sig inni í
hvítum kassa sem hafði gat á öllum hliðum þar
sem hann gat troðið höndunum út og málað ab-
straktmynd á kassann að utanverðu. Einungis
áhorfendur sáu því myndsköpunina en ekki
sjálfur myndlistarmaðurinn. Þetta var vel út-
færður gjörningur hjá þessum unga listamanni,
einfaldur og í góðu samræmi við umræðuna sem
var í gangi.
Gulrótarrýmið
Hápunktur þessara vangaveltna um rými var
þó gjörningur Hannesar Lárussonar sem stóð
yfir frá upphafi til enda ráðstefnunnar. Eins og
Ragnar þá var Hannes blindur á það sem var
fyrir utan rýmið. Hann lokaði sig af í litlu rými,
opnu að ofan, sem var hannað við innganginn í
ráðstefnusalinn. Ráðstefnugestir gátu gengið
undir þessa litlu byggingu og horft upp þar sem
listamaðurinn gekk fram og til baka á gegnsæju
gólfi. Undir iljunum hafði hann myndir af gul-
rótum málaðuðum á svampa, en táknmynd gul-
rótar segir sig sjálft, það sem lokkar eða hvetur
áfram. Á höfðinu bar listamaðurinn upptökuvél,
umvafða taui eins og túrban, sem hann þurfti að
rétta af í tíma og ótíma. Skammt frá var svo
sjónvarp sem sýndi „live“ upptökuna af arkí-
tektúr eða hönnuðu rými höfuðstöðva orkuveit-
unnar og hljóðið við myndbandið var fótatökin
og marrið sem glumdi oft nokkuð hátt inn í ráð-
stefnusalinn og fór því aldrei framhjá ráð-
stefnugestum að gerningurinn ætti sér stað
þótt þeir væru uppteknir við annað. Maður vissi
allan tímann af Hannesi innilokuðum í lítilli
kytru, fann jafnvel til með honum eða pirraðist
út í hann eftir að hafa hlustað á hann þramma
fram og til baka í 7 klst. Allan tímann var lista-
maðurinn samt að vísa á rýmið fyrir utan, þ.e.
rýmið sem ráðstefnugestirnir voru í, með hljóði,
mynd og auðvitað athöfn.
Fyrir mitt leyti þá var gjörningur Hannesar
Lárussonar það eftirminnilegasta á ráðstefn-
unni. Hann gaf engin svör um listrýmið en opn-
aði möguleika þess og fyllti mann af spurn-
ingum. Sama má reyndar segja um sýningu
Óskar og Önnu og svo ég vitni aftur í Jonathan
Dronsfield, sem sagði „List getur aldrei svarað
eigin spurningum, hún heldur áfram að vera
spurning“. Má segja að sú hafi líka verið nið-
urstaðan á ráðstefnunni hvað viðkemur listrým-
inu.
Rýmið eins og það leggur sig
Vögguvísur Bryndísar Snæbjörnsdóttur og Marks Wilsons í Hafnarhúsinu.
Frá sýningu Óskar Vilhjálmsdóttur og Önnu Hallin.
Frá gjörningi Hannesar Lárussonar.
Jón B.K. Ransu
MYNDLIST
Listasafn ASÍ
RÝMISINNSETNING
ANNA HALLIN OG ÓSK VILHJÁLMSDÓTTIR
Opið alla daga nema mánudaga frá kl. 13–17.
Sýningu lýkur 2. nóvember.
Listasafn Reykjavíkur – Hafnarhús
RÝMISINNSETNING
BRYNDÍS SNÆBJÖRNSDÓTTIR OG MARK WILSON
Opið alla daga frá 10–17. Sýningu lýkur 2. nóvember.
Höfuðstöðvar Orkuveitu Reykjavíkur
GJÖRNINGAR
HANNES LÁRUSSON
RAGNAR JÓNSSON
Framdir 25. október