Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.2003, Blaðsíða 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. NÓVEMBER 2003
E
INS og fram hefur komið bendir
allt til þess að Jessica Morgan
verði sýningarstjóri á Listahátíð
vorið 2005, þar sem megin-
áherslan verður lögð á myndlist
samtímans. Þó að hún væri önn-
um kafin við uppsetningu á viða-
mikilli sýningu í Tate Modern
þegar blaðamaður leitaði hennar gaf hún sér
tíma til að setjast niður og reifa hugmyndir
sínar um hugsanlegt vægi slíkrar hátíðar á Ís-
landi og hvernig hægt væri að standa að henni.
„Það er stutt síðan ég fór að vinna hér við
Tate Modern, ég byrjaði í desember á síðasta
ári,“ segir Jessica þegar hún er spurð um feril
sinn. „Og þessi sýning sem ég er að setja upp
hér núna, undir yfirskriftinni Common
Wealth, er fyrsta stóra verkefnið mitt í þessu
safni. Áður en ég kom hingað bjó ég um tólf
ára skeið í Bandaríkjunum. Þar starfaði ég síð-
ast sem yfirsýningarstjóri við Samtímalista-
safnið í Boston, en sýningarstefnan þar var
mjög ólík því sem við eigum að
venjast hér á Tate; safnið mun
minna og megináherslan á sam-
tímalist, frekar en nútímalist. Við
vorum með átta til tíu sýningar á
ári og alla þróunarvinnu þurfti því
að vinna mjög hratt. Við einbeitt-
um okkur sérstaklega að því að
koma þeirri alþjóðlegu samtíma-
list á framfæri sem ekki hafði enn
náð augum fjöldans, og stóðum
t.d. fyrir fyrstu stóru sýningunni
fram að þeim tíma á verkum Ólafs
Elíassonar í Bandaríkjunum. Aðr-
ir listamenn sem við sýndum í
Boston voru á áþekkum stað í ferli
sínum og hann var þá; vel þekktir
innan listheimsins en ekki endi-
lega meðal hins almenna safn-
gests.
Áður en ég varð yfirsýningar-
stjóri í Boston vann ég hjá Sam-
tímlistasafninu í Chicago, sem
stærðar sinnar vegna er líklega
líkara Tate Modern, auk þess sem
það á mikla safneign. Ég hef því
unnið á þeim nótum líka – sem
listfræðingur með tengingu við
arfleifðina – þó að megnið af vinnu
minni þar hafi reyndar tengst al-
þjóðlegri samtímalist. Ég vann
t.d. með listamönnum á borð við
Monu Hatoum, sem býr í Bretlandi en er frá
Palestínu, og japanska listamanninum Mariku
Mori, svo einhverjir séu nefndir. Og enn áður
vann ég í Fogg-listasafninu í Harvard sem á
safneign er spannar allt frá fornöld að samtím-
anum, svo það er enn eitt sjónarhorn sem ég
hef lært á að glíma við. Einnig vann ég um
skeið í MoMa, nútímalistasafninu í New York,
svo ég hef vissulega komið víða við,“ segir
Jessica hlæjandi.
Hún hefur einnig skrifað töluvert um sam-
tímalist, bæði í blöð og listtímarit, og segist
hafa notað það sem leið til að halda sambandi
við breskan listheim og Evrópu, en það telur
hún mikilvægt þegar maður starfar í Banda-
ríkjunum.
Virkjar listamennina sjálfa
til samstarfs
„Það sem er óvenjulegt við starfið hérna í
Tate er fyrst og fremst það að störfum sýning-
arstjóra er ekki skipt upp með tilliti til tímabila
eða þeirra miðla sem listaverkin eru unnin í.
Við vinnum einfaldlega saman að því sem ligg-
ur fyrir. Hér ríkir þó skilningur á því að ég hef
mest sinnt samtímanum á mínum ferli og það
er því sviði sem til mín eru gerðar kröfur. Þeg-
ar ég kom hingað til starfa hafði enn ekki verið
sett saman yfirlitssýning á samtímalist – svo
undarlega sem það hljómar – Tate Britain hef-
ur hins vegar sinnt því þannig að eftir hefur
verið tekið. Það sem gerist í túrbínusalnum til-
heyrir auðvitað samtímanum en þar eru engar
yfirlitssýningar.
Þegar Tate Modern var opnað beindust allra
augu að byggingunni og þeim grunni er bygg-
ist á nútímalist. Nefna má Warhol-sýninguna,
Matisse-Picasso-sýninguna og aðrar risavaxn-
ar yfirlitssýningar af stórkostlegum tímabilum
nútímalistar sem ekki hafði verið hægt að
sinna í Tate Britain vegna plássleysis. Það má
heldur ekki gleyma því að Tate Modern hefur
markvisst reynt að hasla sér völl sem hlið-
stæða við söfn á borð við MoMa í New York, og
þurfti til þess ákveðinn tíma og svigrúm. Eftir
fyrstu þrjú árin stóð safnið frammi fyrir því að
vega og meta hlutverk sitt og beina sjónum
sínum í auknum mæli að samtímalist. Hér
höfðu verið unnar sýningar er hverfðust um
einstaka listamenn en litlar tilraunir gerðar til
að ná yfirsýn yfir það sem er ferskast og nýj-
ast. Ég var því mjög ánægð að fá tækifæri til
að setja saman sýningu eins og Common
Wealth, því það er ekki oft sem manni gefst
tækifæri til að sýna sneið af samtímalistum í
sýningu sem er ekki of stór, en býr þó yfir
samhengi. Yfirleitt er reynt að sýna verk þrjá-
tíu til fjörutíu listamanna á samsýningum af
þessu tagi og mér finnst þær oft þynnast mjög
mikið út fyrir vikið. Ýmist týnist þema sýning-
arinnar eða þá að hreinlega er reynt að finna
þema sem er nógu víðtækt til að spanna nánast
hvað sem er. Hin leiðin er að setja einn lista-
mann í brennipunkt sem afhjúpar þá auðvitað
aðeins eitt sjónarhorn.
Á þessari sýningu langaði mig fyrst og
fremst til að virkja listamennina sjálfa til sam-
starfs. Í stað þess að velja bara verk og stilla
þeim upp hlið við hlið langaði mig til þess að fá
listamennina til að vinna að verkefninu sem
heild. Sem betur fer voru þeir allir tilbúnir að
leggja sitt af mörkum í sameiginlegu verkefni.
Auðvitað voru ekki öll viðbrögð þeirra jákvæð
en mín skoðun er sú að það sé líka áhugavert
að vinna sig í gegnum neikvæða fleti í svona
ferli – finna út hvar skörun á sér stað og jafn-
framt hvar fólk er raunverulega á öndverðum
meiði.“
Merkingarleysan og
óttinn við hið sértæka
Nú virðist sem sýningin sem þú ert að vinna
að hér, stærð hennar og hugmyndir þínar um
tengsl einstaklinga og hópvinnu, geti að ein-
hverju leyti átt við um þá vinnu sem þú hefur
verið beðin um að sinna á Íslandi, í tengslum
við Listahátíð vorið 2005.
„Vissulega,“ svarar Jessica Morgan. „Það
blasir við öllum sem vinna á sviði samtímalista
að starf sýningarstjórans hefur breyst mjög
mikið á síðustu tuttugu árum. Ég held að þessi
knýjandi krafa um að finna nýjar leiðir til að
gæða sýningar lífi, sé í rauninni sjálf orðin eitt
af þeim viðfangsefnum sem sýningarstjórn
snýst um í dag. Við sem stundum þessi störf
verðum þó að gera okkur grein fyrir því að
þessi krafa getur orðið mjög þreytandi fyrir
alla aðra en okkur,“ segir hún alvarleg í bragði.
„Á einhvern hátt má því segja að ég falli í þá
gryfju að vilja forðast þessar dæmigerðu sýn-
ingar og það sem þær fela í sér – auðvitað
fylgir sami vandi öllum tvíæringum og öðrum
stórum sýningum – en sá vandi tengist líka
gagnrýni og heimspekilegum vangaveltum um
myndlist. Á síðustu tímum höfum við t.d. í
lengstu lög reynt að forðast notkun á skrifum
og öðrum hugmyndafræðilegum „tækjum“ er
miða að því að skapa einhvers konar frásagn-
arramma fyrir áhorfandann. Og það hefur í
rauninni haft það í för með sér að vægi sýning-
arstjórnar hefur minnkað til muna – eða
þynnst út. Þessi áhrif má rekja til 7. áratugar-
ins, þar sem sú stefna varð ofan á að ekkert
okkar gæti leyft sér að lýsa mjög ákveðinni
skoðun, það sem við hefðum ekki leyfi til að
yfirfæra vald okkar og þekkingu yfir á aðra.
Við erum ennþá að kljást við áhrif þessa ótta
sem birtist m.a. í mjög óljósum heildarhug-
myndum að baki sýninga. Jafnvel þó að
heildarhugmyndin eigi að vera opin og óljós –
eins og t.d. á Útópíustöðinni á Feneyjatvíær-
ingnum sem ég hafði mjög gaman af – þá má
færa rök fyrir því að hún sé svo almenn að það
nálgist merkingarleysu.
Þessi ótti við að vera sértækur og beina
sjónum sínum að því einstaka hefur að mínu
mati verið alltof ríkjandi á mínu starfssviði og
það er nokkuð sem mig langar til að brjóta mig
frá í vinnu minni. Auðvitað tengist það þeirri
tilfinningu minni að við höfum með einhverjum
hætti misst trúna á hugmyndafræði og þróun
„stórra“ hugmynda, sannleikurinn er auðvitað
sá að eins og heimurinn er í dag þurfum við
mjög mikið á þessum þáttum að halda,“ segir
Morgan hreinskilnislega.
„Listamenn hafa ekki endilega brugðist við
með þessum hætti, og því þurfum við sýning-
arstjórarnir að huga betur að okkar málum,
vera hugrakkari og þora að koma merkingu á
framfæri með vinnu okkar.“
Sérðu fyrir þér að slíkt væri hægt á Listahá-
tíð á Íslandi?
„Já, ég held það. Auðvitað væri auðveldast
að búa sér til dæmigert vítt hugtak sem spann-
aði „anda staðarins“ eða „landslags hans“ eða
eitthvað þess háttar,“ segir Morgan og hlær.
„En það væri algjörlega tilþrifalaust og ég
myndi vilja forðast slíkt í lengstu lög. Ætli það
megi ekki segja að mig langi til að gera eitt-
hvað sem hefur meira vægi. Ég vil ekki nota
orðið „ögrandi“ því það er ekki alltaf lausnin –
heldur reyna að finna kveikju sem hægt er að
vinna út frá sem einnig væri áhugaverð fyrir
listamennina. Það þarf að finna slíkri sýningu
verðugan brennipunkt, og marka henni þannig
sérstöðu, í staðinn fyrir að safna bara saman
aragrúa af verkum eins og þegar er gert úti
um allan heim. Ég spyr hvaða rök séu fyrir því
að endurtaka það sem allir eru að gera.“
Vinnur út frá listaverkunum sjálfum
En hverjir myndu taka þátt í svona mynd-
listarsýningu á Íslandi og á hvaða forsendum
myndir þú vilja velja fólk saman?
„Það sem mér finnst athyglisvert við Ísland
er ef til vill sú staðreynd að það er staður sem
allir vita af en fæstir hafa heimsótt. Landið er
nánast eins og myndhverfing sem fólk finnur
til mikillar samsömunar með – og það vekur
áhuga minn. Það hafa allir einhverja skoðun á
Íslandi,“ segir Morgan og hlær.
En auðvitað verð ég að skoða það sem er
verið að skapa þar. Þó að ég þekki
til verka íslenskra listamanna sem
ratað hafa inn í alþjóðlega list-
heiminn verð ég að tileinka mér
þá strauma sem eru til staðar í ís-
lenskum myndlistarheimi, rétt
eins og ég hef tileinkað mér það
sem er að gerast alþjóðlega. Von
mín er sú að bæði hugmyndir mín-
ar um það sem er að gerast á al-
þjóðasviðinu og rannsókn á ís-
lensku myndlistarlífi, muni verða
kveikja að góðri hugmynd. Ég hef
lagt það í vana minn sem sýning-
arstjóri að vinna út frá listaverk-
unum sjálfum þegar ég vinn að
sýningu, frekar en að vera með
fyrirfram mótaðan ramma sem
verkin eru síðan valin inn í.
Hvað framkvæmd slíkrar sýn-
ingar varðar er mér annars vegar
umhugað um að þetta verði ekki
óreiðukennd sýning með óljósum
markmiðum og hins vegar að
þetta verði ekki sýning þar sem
öllum er boðið að vera með – í
þeim einum tilgangi að engum
finnist hann vera útundan. Það má
aldrei gleyma því að stundum get-
ur ákveðið listaverk þjónað mjög
mikilvægum tilgangi fyrir sam-
hengi sýningar, burt séð frá hvort
til eru betri verk. Val á þeim nótum markast
ekki einungis af því hvernig verkið er og hver
hugmyndin að baki sýningarinnar er, heldur
einnig hvaða listamenn eru í hópnum sem
heild.
Auðvitað hef ég mikinn áhuga á að sýna ís-
lenska myndlist í samhengi við áhugverðustu
hræringar á alþjóðavettvangi en sýningin má
ekki verða að tilraun til að sýna öllum allt. Þar
af leiðandi verður valið úr hópi listamanna
bæði á Íslandi og erlendis með það að mark-
miði að hver og einn þeirra listamanna sem
taka þátt njóti sín til fullnustu. Ég vil ekki ýta
neinum hópi listamanna út í jaðar þessa verk-
efnis, myndi t.d. aldrei láta mér detta í hug að
sýna íslenska myndlist sér. Slíkt hefur gerst og
haft mjög afdrifaríkar afleiðingar. Mitt mark-
mið er að reyna að finna réttu verkin fyrir
heildarsamhengi þessa tiltekna viðburðar.“
Kynning á íslenskum listamönnum
Hvaða hugmyndir hefur þú um þá skörun
sem slík sýning gæti afhjúpað með tilliti til
stöðu íslenskrar myndlistar í hinum alþjóðlega
myndlistarheimi?
„Mér finnst mjög mikilvægt að afneita ekki
mikilvægi staðsetningar í listheiminum, sá
þáttur er heillandi að mínu mati. Burt séð frá
gæðum listaverks má fullyrða að þekking á
uppruna þess er nánast ætíð mjög upplýsandi
um verkið sjálft og ég myndi ekki vilja missa
sjónar á þeirri staðreynd. En þetta verkefni
Listahátíðar á að vera alþjóðlegur viðburður
og þess vegna verður það einnig að höfða til
umheimsins. Mín von er sú að slík sýning geti
einnig þjónað sem kynning á íslenskum mynd-
listarmönnum sem ekki hafa unnið í alþjóðlegu
samhengi og þannig orðið lyftistöng fyrir
myndlistarlífið á Íslandi. Þetta verkefni er til-
raun til að færa íslenskum myndlistarmönnum
sams konar tækifæri og kollegar þeirra njóta
erlendis, beina sams konar áhuga að framlagi
þeirra með því að sýna verk þeirra í samhengi
við það besta erlendis frá. Þannig skapast
ákveðið samspil, samræða og heild – eða
kannski rof,“ segir Jessica brosandi, „því það
gæti líka verið áhugavert. Leiðarljósið þarf að
vera upplýsing frekar en yfirlit.“
UPPLÝSING
FREKAR
EN YFIRLIT
Jessica Morgan, sýningarstjóri hjá Tate Modern, hefur unnið hjá mörgum helstu listasöfnum heims og sett
fram áhugaverðar hugmyndir um hlutverk sýningarstjóra. FRÍÐA BJÖRK INGVARSDÓTTIR hitti hana í London
og ræddi við hana um sýn hennar á alþjóðlega sýningu á samtímalist í tengslum við Listahátíð árið 2005.
Morgunblaðið/Fríða Björk
Jessica Morgan á tali við þýska listamanninn Pash Buzari, á ferðalagi um Austurland í sumar.
fbi@mbl.is