Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.2003, Page 2

Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.2003, Page 2
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. NÓVEMBER 2003 BÓK Pauls Burrells, fyrrum bryta Díönu prinsessu, vakti mikla athygli í breskum fjöl- miðlum fyrir útgáfuna. Bókin sem nefnist A Roy- al Duty, eða Í konunglegri þjónustu er að mati Daily Telegraph sér- lega grípandi lesning sem erfitt er að leggja frá sér. Þar segir Burrell frá lífi þjónustufólks í Buck- ingham-höll og líflegu skemmt- anahaldi þess án vitundar hús- bændanna. Reiðiköstum og skapsveiflum Karls Bretaprins er einnig lýst sem og tengslum Burrells og prinsessunnar, sem hafði hann ekki síður fyrir félaga og vin en starfskraft. Dauðasyndirnar sjö GLUTTONY: The Seven Deadly Sins, eða Matgræðgi: Dauðasynd- irnar sjö eins og heiti hennar gæti útlagst á íslensku, er nýjasta bók Francine Prose. Bókin er hluti af rit- röð sem al- mennings- bókasafn New York-borgar og Oxford- bókaforlagið gefa út, en þar er hópi mikilsmet- inna einstaklinga í lista- og bók- menntaheiminum veitt tækifæri til að setja frá sér hugleiðingar um eina dauðasyndanna. Í skrif- um sínum leitar Prose í smiðju bæði Dantes og Chaucers um leið og hún gerir grín að þráhyggju- legu viðhorfi nútímannsins til fæðu sinnar, jafnt megrunarkúra sem sælkerafæðu. Meðferðamenning FÉLAGSFRÆÐINGURINN Frank Furedi tekur meðferða- menningu samtímamans fyrir í nýjustu bók sinni Therapy Cult- ure: Cultivating Vulnerability in an Uncertain Age, eða Meðferða- menning: Alið á viðkvæmni á óvissutímum. Furedi kannar hér þetta sérstaka fyrirbæri og bend- ir á að á árum áður hafi fólk gjarnan leitað til vina, ættingja eða trúar sinnar eftir aðstoð í erf- iðleikum og auk þess sem menn hafi almennt trúað á dyggð æðru- leysisins. Með breyttum tímum hafi fólk hins vegar tekið að líta á sveiflur tilfinningalífs síns sem einn mikilvægasta þátt tilveru sinnar og með þeim breytingum hafi vinsældir meðferða við öllum mögulegum og ómögulegum hlutum aukist, en að mati Furedi er sú þróun langt frá því að vera hættulaus. Nútíma Gilgameskviða JOAN London notar Gilgames- kviðu í sinni nýjustu bók, Gilgam- esh. Gilgameskviða, er elsta kvæði sem vitað er um, og segir sögu súmersks konungs sem á allt sem hugur girnist utan ódauðleika. Saga London er í raun eins konar nútímaend- urvinnsla á kvæðinu og hefur hlotið góðar viðtökur bæði í Ástr- alíu og Bandaríkjunum, en að mati breska dagblaðsins Guardi- an er frásögnin beitt og lifandi með vel mótuðum setningum er hæfa viðfangsefninu. ERLENDAR BÆKUR Í þjónustu hennar hátignar Paul Burrell Francine Prose U NDANFARNA mánuði hafa ís- lenskir fjölmiðlar veitt hverjir öðrum ýmis tilefni til frétta- flutnings. Mig langar til að rifja upp þrjú þeirra. Í vor gerðu yfirmenn Skjás eins athugasemdir við pólitíska slagsíðu í þættinum Silfur Eg- ils sem þar var á dagskrá. Um hríð virtist óljóst hvort þátturinn yrði tekinn af dagskrá eða rit- stjórn Egils Helgasonar yfir honum skert en nið- urstaðan var sú að Egill hélt sínu striki fram yfir kosningar. Samningurinn við hann var hins vegar ekki framlengdur og var ein ástæðan sögð sú að vissum auglýsendum hefði hugnast þáttur Egils svo illa að þeir hefðu ekki viljað auglýsa á Skjá ein- um. Stöð 2 hefur nú hafið útsendingar á þætti Silfri Egils, góðu heilli. Dag einn í sumar gerði stór hluthafi Norður- ljósa athugasemd við að fréttastofa Stöðvar 2 hefði í hyggju að birta frétt um að íslenskur banki – helsti lánardrottinn stöðvarinnar – hefði boðið ein- um ráðherra í laxveiði. Fréttastjóri fréttastofunn- ar ákvað að sleppa boðaðri frétt, fréttamenn mót- mæltu því harðlega og varð niðurstaðan sú að fréttin var sýnd nokkrum kvöldum síðar. Hins vegar leið ekki á löngu þar til Árna Snævarr, sem var einn þeirra fréttamanna sem harðast gengu fram í mótmælum, var sagt upp störfum. Sagðist Árni telja ástæðuna fyrir brottvikningunni helst vera ágreining sem hefði verið á milli fréttamanna Stöðvar 2 og eigenda og stjórnar Norðurljósa um sjálfstæði fréttastofunnar. Er Árni nú horfinn í bili af íslenskum fjölmiðlavettvangi, illu heilli. Í liðnum mánuði var því slegið upp sem forsíðu- frétt í Fréttablaðinu að útvarpsstjóri hefði sent nokkrum nánustu yfirmönnum sínum bréf þar sem hann tók m.a. undir gagnrýni dómsmálaráð- herra á útvarpsþáttinn Spegilinn á Rás 1, þess efn- is að erlend umfjöllun í þættinum einkenndist „fyrst og fremst af krónískum pirringi út í banda- rísk stjórnvöld eða anitpatí á Bandaríkjunum og því sem amerískt er, almennt talað“, svo vitnað sé í bréfið. Markús tók ennfremur undir það viðhorf að á þættinum væri vinstri slagsíða; sagðist raunar kalla þáttinn gjarnan „Hljóðviljann“ í samtölum við kunningja sína og nána samstarfsmenn. Um- sjónarmenn Spegilsins, þau Friðrik Páll Jónsson, Hjálmar Sveinsson og Helga Vala Helgadóttir, ganga þó enn að störfum sínum með sama hætti og fyrr, góðu heilli. Þessi mál og fleiri sambærileg hafa vakið mig til umhugsunar um framtíð íslenskra fjölmiðla. Sjálf- ur er ég þeirrar skoðunar að fjölmiðlar eigi að taka alvarlega hlutverk sitt sem „fjórða valdið“; að eitt hlutverk þeirra sé að veita hinu opinbera og öðrum valdastofnunum – þar með talið fyrirtækjum og viðskiptablokkum – viðnám og aðhald. Góður fjöl- miðlamaður, að mínu viti, hefur gagnrýna afstöðu til sérhvers viðfangsefnis. Hann er alltaf í „stjórn- arandstöðu“, sama hverjir sitja við stjórnvölinn og hvar. Það er þessi gagnrýna afstaða sem veldur því að mér finnst Spegillinn einhver besti útvarps- þáttur á Íslandi og ég tel víst að það sé hún sem hafi tryggt þeim Agli Helgasyni og Árna Snævarr Edduverðlaun. Sömu gagnrýnu afstöðu finn ég líka hjá ýmsum blaðamönnunum prentmiðlanna – ég leyfi mér að nefna sérstaklega umfjöllun Reyn- is Traustasonar og Agnesar Bragadóttur um viss hitamál í íslensku samfélagi á síðustu árum. Það er ekki þar með sagt að ég sé alltaf sammála öllu sem frá þessu fólki kemur en ég met þá snerpu sem einkennir störf þess. Vissulega mun slíkt fjölmiðlafólk vera beitt þrýstingi, sitja undir ámæli, vakna upp við óþægi- legar símhringingar um miðjar nætur, vera sakað um að ganga erinda pólitískra andstæðinga eða samkeppnisaðila í viðskiptum. Það er líka vel hugsanlegt að hluthafar einstakra fjölmiðla reyni að hafa áhrif á frétta- og dagskrárstjórn með bein- um hætti þegar þeirra eigin hagsmundir eða fjár- hagslegir hagsmunir fyrirtækisins eru í húfi. En þá er það hlutverk ritstjóra og fréttastjóra að standa með sínu fólki; það er lykilatriði að traust og einhugur ríki milli þeirra og starfsmanna. Þetta er því brýnna eftir því sem íslenskir fjölmiðlar safnast á færri eða einhæfari hendur. Ríkisútvarpið stendur að því leyti betur að vígi að það er hvorki í eigu einstakra stjórnmálaflokka eða fyrirtækja heldur íslensku þjóðarinnar. Það á í senn að vera sá vettvangur þar sem öll sjónarmið eiga að njóta sín og öruggasta griðland hinnar gagnrýnu afstöðu. Hlutverk útvarpsstjóra er ekki aðeins að tryggja hið fyrrnefnda – að gæta þess að sannarlega öll sjónarmið fái að njóta sín – heldur einnig og ekki síður að skapa jarðveg fyrir hið síð- arnefnda – spyrna kröftuglega á móti utanaðkom- andi þrýstingi á stofnunina og starfsmenn hennar. Það á ekki að spyrjast að útvarpsstjóri sé að upp- nefna þætti starfsmanna sinna og afar óheppilegt ef hann hnerrar í hvert skipti sem ráðherra fær kvef. FJÖLMIÐLAR UM KVEFPESTIR Góður fjölmiðlamaður, að mínu viti, hefur gagnrýna afstöðu til sérhvers viðfangsefnis. Hann er alltaf í „stjórnarandstöðu“. J Ó N K A R L H E L G A S O N I Viðfangsefnið er að orða einhvern veruleika, enað endingu standa þau öll innan í gríðarlegum babelsturni með engum gluggum, og þau sjá ekkert nema veggina sem teygja sig hátt, hátt upp og svo þakið eins og asklok. Þau vona og trúa því að þessi turn muni standa til eilífðar, en þau vita ekki – nema þá löngu seinna, þegar mesti byggingarmóð- urinn er runninn af þeim – að allt í kring rísa aðrir turnar sem hver hefur sinn innilokaða bygging- armeistara. Þessir turnar standa svo lengi sem von og trú leyfa. Síðan hrynja þeir til grunna eins og all- ir turnar gerðir af babli. II Eru þetta fræðin? Tímabundin eins og alltstreð. Eða eigum við frekar að líta svo á að tím- inn vinni ekki á hugmyndum okkar heldur með þeim? Að með tímanum þróist eitthvað, verði eitt- hvað nýtt til á grunni einhvers sem áður var hugs- að? Og að endingu komumst við þá að einhverri niðurstöðu um manninn og heiminn og lífið? End- anlegri niðurstöðu? III Við gætum hugsanlega sæst á það að gluggarværu mikilvægir. Það þarf að vera einhver samræða á milli hugmynda, menn verða að sjá úr einni byggingunni yfir í aðra, það þýðir ekki að múra sig inni. IV En hvenær og hvers vegna múrar fólk siginni? Er það ekki þegar það telur sig hafa fundið einhverja endanlega lausn, eitthvert svar sem virðist leysa allar gátur mannlífsins? Jú, og slík svör eru stórbyggingar steyptar á altækum, alræð- um grunni – og þær eru algerlega gluggalausar. Inni í stórbyggingum eru auðvitað sagðar stórsögur og vegna þess að þykkur múrinn umlykur hlust- endur dag og nótt þá skortir þá útsýn til þess að geta dregið þær í efa. V Það er alltaf ákveðin hætta á einangrun þegarfólk sest niður til að hugsa. Fólk einangrast í eigin hugarheimi, í eigin fagi, í kreðsunni sinni. Einangrun er ágæt upp að vissu marki en þegar hún er orðin að gluggalausu virki þá er hún vond. VINýlega sagði maður úr heimi tískunnar viðneðanmálsritara að ekkert hefði gerst í þeim heimi síðan á níunda áratugnum. Þá voru mjög af- gerandi línur dregnar, sítt að aftan, útvíðar buxur urðu þröngar og það var pönk og það var diskó. Það fór hrollur um skrifarann. Á tíunda áratugnum og allt fram til þessa dags hafi afskaplega lítið gerst, sagði maðurinn, að minnsta kosti hafi ekki verið neinar afgerandi línur, í raun sé allt leyfilegt og frekar lögð áhersla á persónulegan smekk, ein- staklingsbundið útlit. Þessum manni þótti hin per- sónulega áhersla greinilega ágæt, fjölbreytnin væri vissulega góð en það hefði samt verið meira spenn- andi að lifa tískulífi á níunda áratugnum, það var einhver háski fólginn í því að vera annað hvort inni eða úti, að þræða einstigið. VII Svo virðist sem þessi leiði yfir fjölbreytninnisæki á fleiri en tískufólk. Menningin öll saknar hinna skýru lína, listirnar sakna hinna skýru lína, pólitíkin saknar hinna skýru lína, fjöl- miðlarnir sakna hinna skýru lína, fræðin sakna hinna skýru lína – fólk saknar hinna „stóru“ hug- mynda til að sameinast um eða rífast um. Á meðan fólk er bara að ræða saman virðist ekkert gerast. En turnar eru alltaf að rísa og turnar eru alltaf að hrynja. NEÐANMÁLS VETRARDAGSKRÁR sjónvarpsstöðvanna eru nú óðum að hellast inn í stofur lands- manna. Það vekur einkum athygli mína hve Ríkissjónvarpið er með staðlaða og gam- aldags dagskrá. Það er eins og Sjónvarpið hafi ekki áttað sig á hvað nútímasjónvarp gengur út á. Jafnvel hið uppsoðna amer- íska sjónvarp, Stöð 2 hefur stungið Sjón- varpið af hvað þetta varðar. Pop Idol, skyggnilýsingar, Ísland í dag, morg- unsjónvarp er meðal efnis sem margur menningarvitinn myndi hrista höfuðið yfir en er þó nútímalegt sjónvarp sem hefur sópað áhorfendum að stöðinni. Ríkissjónvarpið vaggar hins vegar áfram á olíuöldum ríkisúthafsins í öruggri vissu þess að ekki geti komist leki að bátnum, hvað þá að hann geti sokkið. Gamlir þætt- ir Sjónvarpsins þreytast óðum. Spaugstofan rembist en finnur ekki ferskleika enda erfitt fyrir hóp miðaldra karlmanna að vera fyndnir einu sinni í viku án þess að vera dálítið búralegir. Þessi fréttastofuuppstilling þeirra virkar ekki heldur. Var ekki einhvern tímann verið að tala um að Sjónvarpið byrjaði á kvennaspaugstofu í stíl við Smack the pony? Það væri svolítið nútímalegt og skemmtilegt. Eða mun Stöð 2 kippa þeirri hugmynd um borð líkt og þeir drógu Egil hrákaldan upp úr íshröngli Skjás eins? Ekki var ég hrifinn af skiptingu silfursins milli tveggja daga, en Stöð 2 er þó búin að innbyrða Egil og við vitum öll hvað Egill getur á góðum degi. Ég vil þó að hann haldi sig við langan þátt einu sinni í viku. Okkur vantar gáfumannaþætti, langa og djúpa eins og maður sér í frönsku og bresku sjónvarpi. Hvað er eiginlega að gerast með Kast- ljós Sjónvarpsins? Þessi þáttur náði aldrei flugi sem skilgreiningaþáttur úr samtím- anum eins og Newsnight hjá þeim á BBC2, heldur varð fljótlega að eins konar Spaug- stofu fréttastofunnar. Þá voru stjórnendur í góðu skapi. Nú er eins og stjórnendur séu allir í líkfylgd og vilji alls ekki vera lengur með í þessum þætti. Nema Kristján sem ber af í sjarma og gáfum – og þar af leið- andi í spurningum. Ingólfur Margeirsson Kreml www.kreml.is SJÓNVARP RÍKISÚTHAFSINS Morgunblaðið/Ásdís Andkristur!?

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.