Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.2003, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. NÓVEMBER 2003
Það er ákveðið baksvið í þessari bók sem er
veikindi þín undanfarin misseri, þú fékkst blóð-
tappa í heila og greindist stuttu seinna með
krabbamein. Veikindin hafa greinilega sett
mark á skáldskapinn.
Þ
að eru nokkur ljóð fremst í bók-
inni ort fyrir veikindin en síðan
kemur strax í þriðja hluta hennar
ljóðið Ferð sem er ort af manni
sem hefur fengið heilaáfall eða
blóðtappa í heila. Hann freistar
þess að lýsa þeirri reynslu í ljóð-
inu. Framarlega í því er talað um
sjúkrahúsvist og maðurinn er að skrifa niður
hugsanir sínar þar. Fyrst í stað hafði hann ekki
getað skrifað. Áfallið var það mikið að hann
hafði gleymt ýmsu sem gerðist. Það sem hann
man kemur fram í ljóðinu.“
Ljóðið lýsir undarlegu ferðalagi, ljóðmæland-
inn siglir um mörg höf á voldugu en reikulu
skipi, hann stefnir á nýjan og nýjan áfangastað,
alltaf ókunnan og vaknar síðan hér á venjuleg-
um morgni, á raunverulegum degi; og skýringin
sem býr að baki: „Þú slóst í för lifenda / með höf-
uð sem sneri niður / og fætur í skýjum.“
„Já, fyrst eftir áfallið þóttist ég vera staddur
um borð í skipi, spítalinn var skip og ég ávarp-
aði starfsfólk hans eins og það væri í áhöfn
þess,“ segir Jóhann og hlær. „Mér fannst ég
vera á ferðalagi. Læknar hafa nefnt það við mig
að ég muni furðulega mikið frá þessum tíma.
Um leið og ég fór að braggast skrifaði ég fyrsta
uppkast að þessu ljóði en fátt stendur eftir af
því nú. Þegar ég gat farið að lesa það sem ég
hafði skrifað var það að mestu ónýtt nema fáein-
ar línur. Það var mjög erfitt að yrkja um þessa
reynslu, það var ekki hlaupið að því að fanga
hana í orð.“
Þú yrkir um þessa reynslu í fleiri ljóðum, til
dæmis talar þú um heilann sem „breytist“ sífellt
í ljóðinu Hér (Sjúkrahús), það lýsir þér í lok-
uðum heimi, þú ert sambandslaus.
„Já, það má segja að heimur áfallsins sé ein-
mitt mjög lokaður. Sjúklingurinn er að berjast
við að ná sambandi við annað fólk sem er mjög
erfitt. Það er flókið að lýsa þessu með orðum.
Það var meira um hugsanir en tjáningu.
En ég náði mér furðufljótt eftir þetta. Ég
misti málið um stund og lamaðist að hluta en
þetta kom allt saman aftur. En það er sann-
arlega ólíkur heimur sem blasir við manni eftir
þessa reynslu en áður, allt annar heimur. Og
maður lifir það líka að þeir sem þekkja mann sjá
mann eins og í allt öðru ljósi, það er komin viss
fjarlægð.“
En það er svo sem ekkert nýtt að þú fjallir
um persónulega reynslu í ljóðum þínum með
svo afgerandi hætti. Þú hefur alltaf verið per-
sónulegur í yrkingum þínum; hversdagsleikinn
hefur verið eitt af þínum helstu umfjöllunar-
efnum; skáldskapurinn ævinlega bundinn dag-
lega lífinu. Það má minna á Dagbók borgaralegs
skálds og aðrar bækur þínar með opna ljóðinu á
áttunda áratugnum.
„Það er raunverulega þetta sem skáldið get-
ur ort um, sitt eigið líf og sitt eigið umhverfi. Ég
á mjög erfitt með að yrkja eftir einhverri ákveð-
inni uppskrift. Ég sé hjá öðrum skáldum að slíkt
getur orðið tilgerðarlegt. Lífið og umhverfi
manns, hið daglega umhverfi, það kallar á
skáldskap. Í Dagbók borgaralegs skálds og öðr-
um bókum opna ljóðsins er beinlínis verið að
skrifa eins konar dagbók.“
Ein þessara bóka, og raunar sú síðasta á átt-
unda áratugnum, heitir Lífið er skáldlegt.
„Þess er freistað að hið venjulega líf hafi
skáldlegt gildi, að það sé ekki einhver uppskrift
að hinu skáldlega, að það þurfi ekki endilega að
sækja upp í efstu hæðir til þess að fá innblástur
í skáldskap. Skáld geta líka ort um það sem þau
þekkja af eigin raun, þau geta speglað það og
túlkað.“
Var það þetta umfjöllunarefni sem kallaði á
opna ljóðið á áttunda áratugnum, hið lausamáls-
lega form og hversagslegan stílinn?
„Það má segja að það hafi verið lífið sjálft sem
kallaði á það. Eins má segja að á þessu tímabili
hafi þetta verið eins konar uppreist gegn mód-
ernismanum, hinu mjög torræða ljóði. Þarna
var gerð tilraun til að yrkja skiljanlega, frá-
sögnin kom til sögunnar. Og þetta voru að mínu
mati að miklum hluta ljóð fyrir þá sem ekki lesa
ljóð. Uppreistin fólst í skiljanleikanum.“
Þú hlaust æði misjafnar viðtökur við þessum
tilraunum. Hvernig lagðist það í þig?
„Ég satt að segja bjóst við öðrum viðtökum.
Þær voru að hluta góðar en einnig var talsverð
andstaða. Án þess að ætla mér það var ég kom-
inn í hlutverk byltingarmanns.“
Þú hefur skáldaferilinn undir öðrum for-
merkjum, þú yrkir torræð ljóð undir áhrifum
frá súrrealisma og þegar þriðja bókin þín kom
út 1961, Malbikuð hjörtu, báðu útgefendurnir
þig um að skrifa skýringar með ljóðunum sem
þú gerðir.
„Já, súrrealisminn náði aldrei verulegri fót-
festu hér. Á þessum tíma var algengt að halda
því fram gegn ljóðum ungra skálda að þau væru
algjörlega óskiljanleg. Ég held að forráðamenn
þess forlags sem gaf Malbikuð hjörtu út hafi
verið með það í huga. Þarna væri bók sem eng-
inn mundi skilja. Þeir vildu að ég hyggi á þenn-
an þráð.
En í þessari bók voru reyndar ljóð sem átti
ekki að útskýra. Þau voru ætluð skynjuninni
fremur en skilningnum. Þau áttu að vera ljóð
sem ákveðin bygging en ekki endilega til þess
að skiljast.
Vissulega hef ég ort fleiri ljóð af þessu tagi en
með opna ljóðinu verða straumhvörf, ég var að
reyna að ná til fleiri. Að sumu leyti varð ég fyrir
vonbrigðum með viðtökurnar því þessi ljóð
náðu til takmarkaðri hóps en ég reiknaði með.“
Hefurðu einhverja skýringu á því?
DJÖFULGANGUR
SAMTÍMANS OG
ÓSIGUR MANNSINS
„Meðan maðurinn lendir
í lífsháska hefur ljóðið
hlutverk,“ segir Jóhann
Hjálmarsson í samtali
við ÞRÖST HELGASON
um nýja ljóðabók sína,
Vetrarmegn, en hún er sú
síðasta í svoköll-
uðum Eyrbyggju-
þríleik skáldsins.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
„Maðurinn lendir í göldrum í
Marlíðendum. Í Hljóðleikum
verður hann orðlaus, hann lif-
ir eitthvað eða sér eitthvað
sem veldur því að hann verð-
ur algerlega orðlaus. Í Vetr-
armegni leggur firði, menn
komast ekki leiða sinna, þeir
eru stöðvaðir af, þeir eru lok-
aðir inni, sambandslausir.
Og þar er ekki aðeins verið
að lýsa íslenskum vetri
heldur og veikindavetri.“