Lesbók Morgunblaðsins - 03.01.2004, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. JANÚAR 2004
RITHÖFUNDURINN Achmat
Dongor gerir eftirleik aðskiln-
aðarstefnunnar í Suður-Afríku
að umfjöll-
unarefni sínu
í skáldsög-
unni Bitter
Fruit, eða
Bitrir ávext-
ir. Sagan ger-
ist í Jóhann-
esarborg á
síðustu mán-
uðum Nelsons
Mandela í
forsetastóli og rekur opin sár
og hverfandi samskipti fjöl-
skyldu blökkumanna sem lend-
ir mitt í hrossakaupum rík-
isstjórnarinnar sem semur og
miðlar málum þar til ekkert er
lengur eftir til að semja um.
Bitter Fruit er að mati gagn-
rýnanda Guardian full sárs-
auka, auk þess að koma les-
endum sínum verulega á óvart
hvað varðar varanleika kyn-
þáttadeilna í Suður-Afríku.
Ísland með augum
útlendinga
ÍSLENSK saga og náttúra
kemur við sögu í a.m.k. þrem-
ur dönskum bókum sem út
hafa komið
undanfarið.
Þannig gerir
Jens Riise
Kristensen
sér mat úr
Tyrkjaráninu
í bók sinni
Barbariet tur
retur og rek-
ur þar sögu
prestsins
Olufs Eigilssens, og er sagan
ítarlega myndskreytt. Keld
Zeruneith Kedelhat hefur þá
sent frá sér óhefðbundna
ferðabók um Ísland, en bókin
sem nefnist På rejse i sagaern-
es land, eða Á ferð í landi Ís-
lendingasagnanna, og leiðir
Kedelhat þar lesendur sínar í
gegnum sagnaslóðir á leið
sinni um landið. Að lokum má
svo nefna minningar Bent A.
Koch Min tid, eða Minn tími,
þar sem höfundurinn fjallar
m.a. um sitt hlutverk í baráttu
Íslendinga fyrir að fá handritin
heim frá Danmörku, en Koch
var ötull stuðningsmaður þess.
Eldsvoðinn mikli
NÝJASTA skáldsaga Shirley
Hazzard The Great Fire, eða
Eldsvoðinn mikli, þykir óvenju
vel skrifuð að mati gagnrýn-
anda Guardian. Bókin er sögð
sem saga Adrian Leith, breskr-
ar stríðshetju sem dvelur í Jap-
an eftir heimsstyrjöldina síðari
til að fjalla um nýlegt ferðalag
sitt um Kína, sem nú er við
það að falla í hendur Maós.
Sundruð Asía í sárum eftir
stríðsátök setur mikinn svip á
bókina sem og lýsingar Hazz-
ards á gjánni sem myndast
milli kommúnista og andstæð-
inga þeirra.
Verðir laganna
Spennusagnahöfundurinn Alex
Kava sendi nýlega frá sér sína
fjórðu bók um réttarlækninn
Maggie
O’Dell. Bókin
nefnist At the
Stroke of
Madness en
þar tekst al-
ríkislögreglu-
starfsmað-
urinn og
réttarlækn-
irinn O’Dell
að vanda á
við spennandi mál sem halda
lesandanum föstum.
ERLENDAR
BÆKUR
Bitrir ávextir
Alex Kava
Achmat
Dangor
Bent A. Koch
Í
FYRIRLESTRI um lífið í Reykjavík seint
á nítjándu öld sagði Gestur skáld Pálsson
að þarfasti maðurinn fyrir íslenskt þjóðlíf
væri „kómedíuskáld, sem gæti sýnt okkur
vel og greinilega, hvernig við lítum út í
spegli. Ég er hræddur um, að harla margir
af okkur sæju þá, að þeir væru bara hlægi-
legir Svörtupétrar í öllu þessu spili, sem
spilað er á þessu landi. Háðið, nógu napurt og
nógu biturt, hefur um allan aldur heimsins verið
bezti læknirinn fyrir mannkynið.“
Á síðasta áratug tuttugustu aldar og fyrstu ár-
um þeirrar tuttugustu og fyrstu hefur Ríkisút-
varpið verið vettvangur fyrir kómedíuskáld af
þeim toga sem Gestur lýsir eftir. Annars vegar
hafa félagarnir í Spaugstofunni haldið hinum
sjónræna spéspegli upp að andliti þjóðarinnar í
Sjónvarpinu og jafnan tekist best upp þegar þörf-
in hefur verið brýnust. Hins vegar hefur Hjálmar
Hjálmarsson í hlutverki Hauks Haukssonar
dregið Svörtupétrana í þjóðfélaginu sundur og
saman í háði í óborganlegum Ekkifréttatímum á
Rás 2.
Undanfarnar vikur hafa Spaugstofumenn sýnt
snilldartakta enda efniviður nægur; kaupréttar-
samningar bankastjórnenda Kaupþings-Búnað-
arbanka, eftirlaun stjórnmálaskörunga, bóta-
greiðslur til öryrkja, deilur um gögn og ævisögu
Halldórs Laxness og sviptingar á fjölmiðlamark-
aði, svo fáein dæmi séu nefnd. Meðal gullkorna úr
síðustu Spaugstofuþáttum má nefna sviðsetningu
á málverki Leonardos da Vinci, Síðustu kvöld-
máltíðinni, þar sem forsætisráðherra messar yfir
svikulum lærisveinum (einkum tilteknum stjórn-
endum banka og fyrirtækja) og hvetur þá til að
ganga út og hengja sig. Ekki var síðri endurritun
Spaugstofumanna á jólaguðspjallinu þar sem var
engillinn boðaði mikinn fögnuð „sem mun veitast
ráðherrum, formönnum stjórnmálaflokka“ og fá-
einum öðrum. Til að kóróna allt grínið er það
Kaupþing-Búnaðarbanki sem „kostar“ Spaug-
stofuþættina, eins og rækilega er kynnt í upphafi
og lok hvers þáttar.
En nú ber svo við að fréttahaukurinn Haukur
Hauksson er fjarri góðu gamni. Ekkifréttir hafa
ekki komist á dagskrá Rásar 2 á þessu hausti.
Þrátt fyrir vilja Hjálmars Hjálmarssonar leikara
og Jóhanns Haukssonar dagskrárstjóra Rásar 2
náðust ekki samningar um að sá fyrrnefndi héldi
áfram því góða starfi sem hann hefur rækt með
hléum fyrir rásina undanfarin 12 ár. Í umfjöllun í
Fréttablaðinu 13. desember segir Jóhann ástæð-
una vera samstarfsörðugleika og ósamkomulag
um kjaramál, Hjálmar segir ástæðuna þá að
stofnunin hafi ekki viljað gera við sig launasamn-
ing heldur greiða sér áfram sem verktaka, en á
svörum beggja má jafnframt skilja að æðstu yf-
irmenn Ríkisútvarpsins hefðu mátt sýna ein-
dregnari vilja til að halda í Ekkifréttir Hauks
Haukssonar. Hann þarf nú að finna sér annan (og
öruggari?) stað til að vera á.
Hjálmar Árnason alþingismaður harmar þetta
brottflug Hauksins í blaðagrein 17. desember og
kennir um úreltum stjórnunarstíl innan Ríkisút-
varpsins, því að dagskrárstjórinn gat ekki lokið
málinu sjálfur. „Svo virðist sem stjórnun og vald-
dreifing RÚV sé ekki í takt við tímann ... Fyrir
vikið spretta þar reglulega upp deilur og það sem
verra er slys í dagskránni eiga sér stað ... Þarf
ekki að stokka stjórnkerfi stofnunarinnar upp
þannig að ekki fljúgi fleiri fuglar úr hreiðrinu?“
Enda þótt ég geti tekið undir með þingmann-
inum um að það hafi verið slæm mistök hjá Rík-
istútvarpinu að missa Ekkifréttir Hauks úr dag-
skránni efast ég um að uppstokkun á
stjórnkerfinu sé lausnin. Um árabil hafa stjórn-
endur og stjórnmálamenn haldið því fram að
lausn á „vanda“ Ríkisútvarpsins felist í skipulags-
breytingum og eru ófá dæmi um allskyns æfingar
á því sviði, jafnvel fram og til baka, án þess að þær
hafi nokkru breytt. Vandinn er sá að Ríkisútvarp-
ið heldur áfram að vera pólitískt bitbein; stjórn-
málamenn sjá stöðugt til þess að starfsfólkið fái
sem minnst næði til að vinna vinnuna sína.
Nýjasta dæmið um þetta „skipulagsæði“ er
samþykkt útvarpsráðs um að yfirmenn Ríkisút-
varpsins móti reglur um að „fréttir og fréttatengt
efni í dagskrá útvarps og sjónvarps verði undir
stjórn fréttasviðs“. Tilefni þessarar samþykktar
er heimskulegt þras sem sprottið hefur um þátt-
inn Spegilinn í útvarpinu. Fróðlegt verður að
fylgjast með framhaldi þessarar skipulagsvinnu,
ekki síst því hvernig menn muni skilgreina hvað
séu fréttir og fréttatengt efni og hvað ekki. Hvað
til dæmis um menningarfréttaþátt á borð við
Víðsjá á Rás 1? Mun hann lúta yfirstjórn Boga
Ágústssonar eða verður starfsfólki þáttarins
bannað að færa hlustendum fréttir af vettvangi
menningar og lista? Hvað um Samfélagið í nær-
mynd, Í vikulokin, Mósaík og Dægurmálaútvarp
Rásar 2? Niðurstaða þessarar skipulagsvinnu
hlýtur að birtast í lista yfir tvenns konar þætti í
dagskrá Ríkisútvarpsins: Fréttir og Ekkifréttir.
Ég bíð spenntur eftir því að kómedíuskáldin í
Spaugstofunni geri þessum farsa skil en harma
um leið að Haukur Hauksson sé ekki lengur þátt-
takandi í gleðinni.
FJÖLMIÐLAR
FRÉTTIR OG EKKIFRÉTTIR
Ég bíð spenntur eftir því að
kómedíuskáldin í Spaugstof-
unni geri þessum farsa skil en
harma um leið að Haukur
Hauksson sé ekki lengur þátt-
takandi í gleðinni.
J Ó N K A R L H E L G A S O N
ITimes Literary Supplement hefur haldið þeimgóða sið í lok hvers árs að fá nokkurn fjölda rit-
höfunda héðan og þaðan í heiminum til þess að
segja frá bestu bókunum sem þeir hafa lesið á
árinu. Að þessu sinni segja 36 höfundar frá þeim
bókum sem þeim þóttu áhugaverðastar á árinu.
Athygli vekur að margir þeirra liggja í sagn-
fræðilegum ritum, ekki síst um tuttugustu öldina,
og einnig virðast þýðingar eiga mjög upp á pall-
borðið hjá höfundunum sem er væntanlega til
marks um að þeir leggi sig eftir því að kynnast
bókmenntum frá öðrum málsvæðum. Athygli vek-
ur að aðeins tveir norrænir höfundar komast á
blað og báðir norskir, Per Petterson og ensk þýðing
á bók hans In the Wake og Lars Saabye Christen-
sen og þýðing á bókinni Hálfbróðurnum sem einn-
ig kom út í íslenskri þýðingu á síðasta ári. Það er
Paul Binding sem nefnir báðar þessar bækur.
IIBreska skáldkonan A.S. Byatt segir að mestáhrif á sig hafi haft þýðing á fyrstu skáldsögu
japanska rithöfundarins Saiichi Maruya er nefnist
Grass for My Pillow en Haruki Murakami hefur
sagt hana eina af uppáhaldsbókum sínum. Byatt
nefnir einnig úrval austurrísks skáldskapar frá
síðustu öld og á sviði fræða segist hún hafa notið
best Menzel’s Realism eftir Michael Fried og The
Coming of the Third Reich eftir Richard Evans en
þá bók segir hún lýsa með skýrasta hætti sem hún
hefur lesið þýsku þjóðlífi fyrir tíma nasista og á
meðan þeir voru við völd. Af breskum skáldsögum
nefnir Byatt The Cryptographer eftir Tobias Hill,
The Whole Story eftir Ali Smith og Landing Light
eftir Don Paterson.
IIIBreski bókmenntafræðingurinn Terry Eagle-ton nefnir bókina The Puppet and the Dwarf
eftir Slavoj Žižek en hún inniheldur greiningu á
aðskiljanlegustu hlutum og forvitnilega bók eftir
Angus Calder sem nefnist Gods, Mongrels and
Demons sem fjallar um 101 sérkennilegan mann
allt frá Billy the Kid til Ludwig Wittgenstein. Nad-
ine Gordimer nefnir Crabwalk eftir Grass og
spænski rithöfundurinn Juan Goytisolo nefnir
skáldsöguna Nembrot eftir landa sinn José María
Pérez Álvarez. Joyce Carol Oates nefnir enska þýð-
ingu Edith Grossman á Don Kíkóta og Susan Son-
tag nefnir The Book of Disquiet eftir portúgalann
Fernando Pessoa. Sontag nefnir einnig bókina Al
Qaeda and What It Means To Be Modern eftir
John Gray og aðra bók sem tengist stríði, Une Sai-
son des machettes eftir Jean Hatzfeld en hún inni-
heldur viðtöl við tíu rúandíska menn af Hutuætt-
bálknum sem tóku þátt í morðunum á 800.000
Tútsum á sex vikum árið 1994. Mennirnir sátu í
fangelsi þegar viðtölin fóru fram en þeir lýsa hug-
arástandi sínu meðan á morðunum stóð og reyna
að svara þeirri spurningu hvort þeim ætti að
verða fyrirgefið. Sontag segir bókina skyldulesn-
ingu.
IVFleiri áhugaverðar bækur eru nefndar í TLSen það er athyglisvert að fáar bækur eru
nefndar oftar en einu sinni en þeirra á meðal eru
æviminningar Paul Baileys A Dog’s Life og ævi-
saga W.B. Yeates eftir Roy Foster, The Arch Poet.
NEÐANMÁLS
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
„Það bera allir hrísvönd í bálköstinn sinn.“
EN aftur að gagnrýni Helgu: Það er
auðvitað hárrétt mat hjá Helgu, að
gera verður lágmarkskröfur til fræði-
mennsku þegar skrifuð er bók um Hall-
dór Laxness. Hann er ekki aðeins bók-
menntajöfur Íslands á 20. öldinni,
heldur sú persóna sem hafði mest fé-
lagsleg og pólitísk áhrif á Íslandi á 20.
öld.
Það er ekki nóg að draga gamlar
og dauðar kanínur upp úr hattinum og
bæta við nokkrum kjaftasögum um
kvennafar, slík ritun dæmir sig sjálf. Ef
Hannes hefði skrifað ævisögu Lindu P.
hefði enginn gert athugasemdir. En slík
vinnubrögð ganga ekki þegar Nób-
elsskáldið Halldór Laxness er til um-
ræðu. Það er einnig lágmarksvirðing
sem sýna ber skáldinu sama hvaða álit
menn hafa á stjórnmálaskoðunum
hans eða meintum kvennamálum. Það
er nóg að gera eins og Hannes hefur
gert; mært og lofað Halldór í sjón-
varpsviðtölum svo manni verður bumb-
ult.
Síðasti stórsjónvarpsþáttur Hannesar
um Halldór, sendur út í hinu vinstri-
sinnaða Ríkissjónvarpi, hæfilega mörg-
um söludögum fyrir jól, afhjúpaði líka
grynningarnar í skilningi Hannesar á
lífi og verkum skáldsins. Þar skorti alla
fræðimennsku; skilning, túlkun, tilvís-
anir og heimildir, einkum var skortur á
frumheimildum áberandi, en eins og
allir fræðimenn vita, og prófessor
Hannes ætti að vita, þá rýrir skortur á
frumheimildum mjög endanlega út-
komu sérhvers verks. Þátturinn moraði
hins vegar af misgóðum sagna- og
vottarheimildum, oft sagðar af Hannesi
sjálfum, sem byggðu mun meira á
huglægum skoðunum og sögum en
staðreyndum. Fyrir mörgum árum las
ég bækling Peter Hallbergs um Halldór
Laxness. Það fannst mér þunn lesning.
Sé það rétt hjá Helgu Kress, að bók
Hannesar byggi á þeim yfirborðslega
bæklingi, er Hannes í döprum málum.
En allir hafa rétt á andsvörum og
við verðum að bíða eftir grein Hann-
esar Hólmsteins áður en endanlegur
dómur fellur. Það yrði einnig áhuga-
vert að lesa dóm um bókina
Halldór sem skrifaður yrði af virtum
sagnfræðingi og birtist þá væntanlega
í tímaritinu Saga eða Skírnir. Bókin á
skilið faglega umfjöllun. Við lesendur
eigum einnig skilið fræðimannslega út-
tekt af sagnfræðingi.
Ingólfur Margeirsson
Kreml
www.kreml.is
DAUÐAR KANÍNUR