Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.2004, Qupperneq 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. MAÍ 2004
VINSÆLDIR Da Vinci lykilsins
eftir Dan Brown hefur kallað á
margvísleg viðbrögð og er nú
komin út bók sem leitast við að
gera enn betur hvað varðar dul-
málslestur, orðavísanir og leynd-
ar orðmyndanir. Bókin nefnist
The Rule of Four og er eftir þá
Ian Caldwell og Dustin Thom-
ason og fjallar um 15. aldar texta
sem aðeins fáir þekkja til, Hypn-
erotomachia Poliphili – sem út-
leggja má sem erfiða ástarleit í
draumi Poliphilis nokkurs, en
textinn sá er m.a. skrifaður á
samblandi latínu, grísku, hebr-
esku og arabísku og hafa fræði-
menn öldum saman reynt að lesa
úr þessu flókna dulmáli. Í Rule
of Four leitast háskólaneminn
Paul, ásamt þremur vina sinna,
við að leysa textann fyrir loka-
ritgerð sína og valda hugmyndir
hans því að líkin fara brátt að
hrannast upp. Að mati New York
Times er bókin áhugaverð lesn-
ing og ekki hvað síst fyrir fersk-
ar hugmyndir á túlkun textans.
Maðurinn Kerry
JOHN Kerry, forsetaframbjóð-
andi Demókrataflokksins í vænt-
anlegum forsetakosninum í
Bandaríkj-
unum í haust,
er viðfangs-
efni nýrrar
ævisögu þar
sem blaða-
menn Boston
Globe leitast
við að varpa
ljósi á per-
sónuleika
Kerrys. Bókin nefnist John F.
Kerry: The Complete Biography
by the Boston Globe Reporters
Who Know Him Best og er eftir
þau Michael Kranish, Brian C.
Mooney og Nina J. Easton og er
textinn að stórum hluta byggður
á ítarlegri greinaröð sem birt
var í blaðinu í júní sl. Þykja
skrifin öllu gagnrýnni í garð
Kerrys en svipaður greinaflokk-
ur sem Washington Post birti um
Bill Clinton 1992.
Að gleypa sólina
NÝJASTA skáldsaga David
Parks, Swallowing the Sun eða
Að gleypa sólina eins og heiti
hennar gæti útlagst á íslensku,
er einkar minnisstæð lesning að
mati gagnrýnanda breska dag-
blaðsins Guardian. Bókin segir
frá Martin Waring, tilfinn-
ingalega heftum manni, sem
starfar við varðveislu í safni í
Belfast á Írlandi og finnur fyrir
dýpri tengslum við múmíurnar
sem hann gætir en fólkið í kring-
um sig. Guardian segir Swallow-
ing the Sun ekki auðveldan lest-
ur, en viðfangsefnið, frásagnar-
gáfan, gallar sögunnar og kostir
geri hana engu að síður að
einkar fagurri lesningu.
Smáfólkssögur
FYRSTA bókin í flokki heildar-
safns teiknimyndasagna Charles
M. Schulz Peanuts, eða Smáfólk-
ið, kemur út í
Bandaríkjun-
um í næstu
viku. Það er
ekkja Schulz,
sem lést 2000,
sem stendur
að útgáfunni,
en teiknimyndirnar eru af mörg-
um taldar menningargersemi og
eru víða enn birtar í blöðum og
tímaritum þótt engar nýjar
teikningar hafi verið unnar frá
því Schulz greindist með krabba-
mein 1999. Fyrsta bókin nær yfir
árin 1950–52, en til stendur að
gefa út tvær bækur á ári og mun
verkefnið því taka á þrettánda
ár í vinnslu.
ERLENDAR
BÆKUR
Reglan
um fjóra
John F. Kerry
Þ
egar franski félagsfræðingurinn
Jean Baudrillard sendi frá sér rit-
gerðasafn undir yfirskriftinni
„Persaflóastríðið átti sér ekki stað
árið 1991“, þótti mörgum að nú
væri þessi forkólfur póstmódern-
ískrar samfélagsgreiningar endan-
lega búinn að týna sér í eigin hjá-
veruleikapælingum. Vitanlega átti stríðið sér
stað, það sáu allir með eigin augum, í beinni út-
sendingu í sjónvarpinu heima hjá sér! Stríðið
markaði vissulega tímamót hvað umfangsmikla
og beina fjölmiðlaumfjöllun varðaði, en það sem
Baudrillard setti spurningarmerki við, er hvort
það Persaflóastríð sem Vesturlandabúar fylgdust
svo grannt með hafi nokkuð átt sér stað annars
staðar en á sjónvarpsskjánum. Ímyndin, sem lifir
af átökunum, er ímynd hins dauðhreinsaða og há-
tæknivædda stríðs, undanfara þess sem koma
skyldi í mannúðlegum og hnitmiðuðum stríðs-
rekstri. Myndir af skilvirkri eyðingu mannauðra
hernaðarmannvirkja úr lofti studdu og staðfestu
þessa hugmynd, sem átti lítið skylt við þau átök
sem áttu sér í raun stað og kostuðu bæði mannslíf
og þjáningar, líkt og í öðrum stríðum. En þá hlið
málsins fengu Vesturlandabúar ekki að sjá, að-
eins þá dauðhreinsuðu.
Bandarískum stjórnvöldum gengur nokkuð
verr að halda þessari jákvæðu ímynd nútíma-
stríðsrekstrar á lofti í Íraksstríðinu sem nú stend-
ur yfir, og staðfesta atburðir undanfarinna daga
ef til vill þau ummæli einhvers fréttaskýrandans,
að Bush sé að tapa ímyndastríðinu, bæði gagnvart
umheiminum og bandarískum almenningi. Birt-
ing mynda í fjölmiðlum um allan heim af pynt-
ingum og niðurlægingu bandarískra hermanna á
íröskum föngum hefur því e.t.v. öðru fremur vakið
Vesturlandabúa upp af draumnum um hið mann-
úðlega stríð, stríð án ofbeldis og grimmdar. Í til-
felli íbúa Mið-Austurlanda er hætt við að þetta
verði kornið sem fyllir mælinn, en þeir hafa hing-
að til fengið að sjá allt aðra mynd af Íraksstríðinu
en við á Vesturlöndum, þar sem arabískar sjón-
varpsstöðvar hafa verið iðnar við að birta myndir
af myrkari hliðum stríðsins, þjáningu og dauða.
Myndirnar, sem komið hafa fram og sýna lík-
amlega niðurlægingu nakinna og hettuklæddra
fanganna, afhjúpa í raun þætti sem Dave Grossm-
an greindi sem grunnforsendu þess að hægt væri
að etja mönnum í stríð og fá þá til þess að taka
þátt í því af skilyrðislausri hlýðni og heilum hug.
Grossmann, sem var höfuðsmaður í bandaríska
hernum og er nú prófessor í hernaðarfræðum við
háskólann í Arkansas, bendir á í bók sinni Um
dráp (On killing) að þrír þættir séu árangursrík-
astir til tryggja að hermaður láti verða af því að
skjóta annan mann þegar til kastanna kemur. Að
þjálfa með hermanninum ósjálfráð skotviðbrögð,
að skapa sem mesta fjarlægð við óvininn og að
draga ímynd óvinarins niður á ómennskt plan, þ.e.
að leggja hann að jöfnu við skepnu. Að sögn
Grossmanns er þessum aðferðum markvisst beitt
í nútímaherþjálfun og lítið hugað að því hvaða sál-
rænu áhrif þessi viðhorf geti haft í þeim sam-
skiptum sem ekki lúta að beinum átökum og síðar
meir á ævi hermannsins.
Myndirnar sem sýndar voru á CBS-sjónvarps-
stöðinni fyrir rúmri viku, sem og ljósmyndir sem
Washington Post komst yfir og fjallaði um í grein
í vikunni, sýna grimmilega afmennskun her-
manna á óvini, sem þeir hafa myndað menning-
arlega og hugmyndalega fjarlægð við. Wash-
ington Post kjarnaði það í hvassri forystugrein á
fimmtudag, hvar fordæmi slíkrar hegðunar er að
finna. Þar er bent á að Rumsfeld, varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna, hafi í raun tekið þá ákvörð-
un að virða að vettugi grundvallarmannréttindi
með því að hafna ákvæðum Genfarsáttmálans í
aðgerðum gegn hryðjuverkamönnum í kjölfar 11.
september. Með þessu er óvinurinn skilgreindur
sem eitthvað óæðra en maður, hann afmennsk-
aður, sem er hál braut þegar erfitt er að vita hver
er óvinurinn og hver ekki, hver á að njóta mann-
réttinda og hver ekki.
FJÖLMIÐLAR
STRÍÐ ÚR FJARLÆGÐ
Washington Post kjarnaði það í
hvassri forystugrein á fimmtu-
dag, hvar fordæmi slíkrar hegð-
unar er að finna. Þar er bent á
að Rumsfeld hafi í raun tekið
þá ákvörðun að virða að vett-
ugi grundvallarmannréttindi
með því að hafna ákvæðum
Genfarsáttmálans …
H E I Ð A J Ó H A N N S D Ó T T I R
Ég rakst nýlega á einstakan hóp af
litlum hringlaga fyrirbærum sem ég
get ekki gleymt. Ljósar klessur af
þessu tagi sjást víða en ekki svo
fagrar sem þarna. Mér fannst þessi
einstaki klasi af einskonar skít á
götu í Grjótaþorpi nógu merkilegur
til að eyða tíma í að hugsa um, og
vil að fólk þrengi sjónhring sinn og
líti niður með mér. Ég er að tala um
nútímalegar þjóðsagna-skófir og
heilaslettur á steyptu grjóti. Við
komumst ekki hjá því að sjá þær
og lifa með þeim. Góðu fólki finnst
þær af hinu illa, þær eru and-
félagslegar, tilheyra ruslaheimi og
eru óvelkomnar. Þær flokkast undir
skemmd á eigum borgarinnar. Ég
er að tala um – tyggjóklessur.
Grunur liggur á að Íslendingar
eigi met í tyggjóklessum á gang-
stéttum. Þetta eru blettir á þjóðinni,
löngu orðnir fleiri en fuglar í
Reykjavík.
Tyggjóklessur neyðumst við til að
umbera eins og önnur undur borg-
arinnar, náttúrunnar og heimsins
sem stöðugt streyma inn í vitund-
ina. Þessi orð eru skrifuð til að
hjálpa sjálfri mér og öðrum að
taka óumflýjanlega bletti á tilver-
unni í sátt og sjá á þeim ljóðræna
vinkla. Live and let live. Þær eru
komnar til að vera eins og vesp-
urnar og býflugurnar. Gangstéttir
eldast hratt nú til dags, þær fá elli-
bletti eins og fólk sem hættir að
vera ungt fær á handarbökin og
víðar þó ekki sjáist. Blettir gang-
stéttarinnar minna á blettina sem
koma á okkur þegar við erum út-
spýtt lífdaga. [...]
Einhver hefur gefið sér tíma til að
tyggja og tyggja, og búið til
tyggjó-listaverk: hjarta úr tygg-
jóklessum hefur verið sett á gang-
stétt ofarlega í Bröttugötu í Grjóta-
þorpi. Menn ættu að fara á
vettvang að skoða. Maður hrekkur
í kút, þetta er svo fallegt og ósvífið
um leið, og kemur svo á óvart. Hér
hefur stigið niður guð og farið að
skapa. Nýjar víddir opnast.
Tyggjóhjartað myndi sóma sér vel í
Nýlistasafninu nema hvað verkið á
ekki heima þar. Þetta er vel heppn-
að verk á götu úti gert úr efnivið
götunnar, engin höfundarlaun,
enginn verðmiði, ekkert höfund-
arnafn. Þetta minnir á vel heppnað
veggjakrot. Ný listgrein hefur verið
sköpuð: tyggjó-list.
Þórunn Valdimarsdóttir
www.jpv.isMorgunblaðið/Heiðar Þór
Tákn hreinleikans!
TYGGJÓ-LIST
IÍ bráðskemmtilegri bók eftir breska heimspeking-inn Alain de Botton, er nefnist Status Anxiety
(2004), er fjallað um þær kröfur sem samfélagið
gerir til einstaklingsins ef hann vill vera maður
með mönnum og tilvistarangistina sem það kostar
að standast þessar kröfur (ekki). Í kafla sem nefnist
Pólitík rekur de Botton til dæmis hvernig vestræn
samfélög hafa á ýmsum tímum þróað með sér
smekk fyrir ákveðnum manngerðum. En ef fólk er
ekki af tiltekinni manngerð á tilteknum tíma þá er
það nánast útskúfað úr samfélaginu eða að
minnsta kosti ekki talið til æðri borgara. Þetta vit-
um við auðvitað.
IITil að vera meðal hinna vel metnu í gríska borg-ríkinu Spörtu 400 f. Kr. þurfti fólk í fyrsta lagi að
vera karlmaður og þó einkum bardagamaður, árás-
argjarn með stóra vöðva, mikla kyngetu, lítinn
áhuga á fjölskyldulífi og viðskiptum en mikinn
áhuga á drápum, einkum á Aþeningum. Í Vestur-
Evrópu á tímabilinu 476 til 1096 voru hinir vel
metnu einkum sannkristnir menn, dýrlingar, eins
og kirkjan kallaði þá, sem aldrei gripu til vopna,
vógu ekki mann og annan og reyndu líka að komast
hjá því að drepa dýr. Dýrlingar fyrirlitu veraldlegan
auð, áttu hvorki hús né hross og lifðu á grösum. Á
síðmiðöldum, eða frá 1096 til 1500, kom tími ridd-
aranna í Vestur-Evrópu. Þeir voru undantekning-
arlítið af auðugu fólki, áttu heima í köstulum,
sváfu í rúmum, borðuðu kjöt og þótti sjálfsagt að
drepa fólk sem ekki var kristið eins og þeir sjálfir,
einkum þó múslima. Tímanum sem þeir höfðu af-
lögu frá manndrápum vörðu þeir til að drepa dýr
eða tæla konur við hirðina, oft með dýrt kveðnum
vísum. Á Englandi frá 1750 til 1890 þótti dans-
kunnátta meira virði en vígaferli. Hinir vel metnu
voru herramenn fram í fingurgóma, auðugir en
gerðu fátt annað en að stýra eignum sínum, hugs-
anlega gutluðu þeir við iðnað eða viðskipti en vör-
uðu sig þó á að láta ekki rugla sér saman við iðn-
aðar- og verslunarmenn. Þeim átti að þykja vænt
um fjölskyldur sínar og þeir áttu að forðast að bera
börn sín út, en samt máttu þeir eiga hjákonu í bæn-
um. Að síðustu tekur de Botton dæmi af Cubeo-
ættbálkinum í Brasilíu á tímabilinu frá 1600 til
1960. Hinir vel metnu meðal hans voru karlmenn
sem töluðu fátt, dönsuðu ekki, tóku ekki þátt í
barnauppeldi og voru fyrst og fremst góðir í að
drepa jagúara. Sá sem drap flesta jagúara átti
mesta möguleika á því að verða höfuð ættbálksins.
IIIEn hverjir skyldu vera aðalmennirnir í vest-rænum samfélögum nú um stundir, árið 2004.
Að mati de Botton eru bæði karlar og konur meðal
hinna vel metnu um þessar mundir en þau þurfa
að hafa góðar tekjur, mikil völd og hafa öðlast frægð
og virðingu fyrir störf sín (frekar en ættartengsl) á
einhverju af helstu sviðum viðskiptalífsins svo sem
íþróttum, listum eða vísindarannsóknum. Við trú-
um því að sá sem auðgast eigi það skilið vegna þess
að við treystum því að samfélagið verðlauni verð-
leika. Sköpunargáfa, hugrekki, gáfur og úthald eru
verðmætustu eiginleikarnir en lítið er gefið fyrir
hógværð og heilagleika. Menn ná ekki árangri með
því að treysta á guð og lukkuna heldur með því að
hafa trú á sjálfum sér. Sá sem auðgast er því dyggð-
um prýddur maður. Sá sem engist í fátækt er það
ekki. Hann getur aðeins sjálfum sér um kennt. Ef
þetta er rétt greining hjá de Botton erum við senni-
lega lítið betur stödd nú en mennirnir voru á tím-
um Spartverja, riddara og jagúardrápara í Bras-
ilíu, og það er augljóst að við erum engir dýrlingar.
NEÐANMÁLS