Lesbók Morgunblaðsins - 15.05.2004, Page 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. MAÍ 2004 3
Áfangar
nefnist verk eftir bandaríska listamanninn
Richard Serra og er það úti í Viðey. Krist-
inn E. Hrafnsson fjallar um verkið, sem
hann telur stórmerkilegt en hafa mætt tóm-
læti hjá Íslendingum, og listamanninn á bak
við það.
Listahátíð í Reykjavík
var sett í gær. Sagt er frá dagskrá hátíð-
arinnar næstu viku í máli og myndum.
Íslensk
alþýðu-
menning
var til umræðu í síðustu Lesbók er Sigurður
Gylfi Magnússon gagnrýndi nýútkomið rit á
þessu fræðasviði. Ritstjórar þess, Ingi Sig-
urðsson og Loftur Guttormsson, svara
gagnrýni Sigurðar Gylfa nú og segja hann
hafa rangtúlkað ritið.
Goya og bandarísk
samtímalist
eru meðal þess sem boðið er upp á á
Listahátíð í Reykjavík. Listasafnið á Ak-
ureyri sýnir Kenjarnar eftir spænska meist-
arann Goya og í Listasafni Íslands hefur
verið sett upp yfirlitssýning á bandarískri
samtímalist. Fjallað er ýtarlega um þessar
sýningar í Lesbók í dag.
FORSÍÐUMYNDIN
er úr Kenjunum eftir Francisco Goya og nefnist Ætli nemandinn viti meira.
B
andaríkin hafa breytzt. Fyrir
tuttugu árum heyrðist þarna
fyrir vestan í einni og einni
trúarstöð á stangli, þar sem
innblásnir guðsmenn þuldu
upp úr ritningunni á öldum
ljósvakans eins og þeir ættu
lífið að leysa og lýstu í leið-
inni skoðun sinni á mönnum og málefnum.
Útlendingar, sem villtust inn á þessar
bylgjulengdir í útvarpinu, og einnig flestir
heimamenn, héldu yfirleitt, að þetta guðs-
orðastagl um stjórnmál – með byssum í
guðs nafni, móti fóstureyðingum o.s.frv. –
hlyti að vera einangrað fyrirbæri og gæti
því varla gert nokkrum manni mein. En nú
er þó svo komið, að álitlegur hluti Banda-
ríkjamanna sækir sjónvarpsfréttir sínar til
stöðvar, sem er í rauninni sprottin úr sama
jarðvegi og trúarútvarpið: ég er að tala um
Fox News, þar sem fréttaþulirnir tala eins
og norskir sveitaprestar af vondri tegund
og lýsa andstæðingum Bush forseta í frétta-
tímum sem áhangendum Ósama bin Ladens
og þannig áfram. Trúmenn yzt til hægri á
vettvangi stjórnmálanna (þeir kalla sig The
Religious Right án þess að blikna) hafa náð
styrkri stöðu innan Repúblíkanaflokksins
og leggja flokknum línurnar með því m.a. að
reka ofan nefnda sjónvarpsfréttastöð og
ótaldar útvarpsstöðvar til að breiða út boð-
skapinn og rægja andstæðinga sína, og
guðs. Hvernig gat þetta gerzt?
Skoðum baksviðið. Bandaríkjamenn hafa
vanrækt menntamál á neðri skólastigum,
einkum þá skóla marga, sem almannavaldið
heldur úti og skammtar naumt. Þessir skól-
ar eru sumir svo ofboðslega lélegir, að for-
eldrar hafa í stórum stíl talið sig nauð-
beygða til að leita annarra úrræða handa
börnum sínum. Af þessu ástandi leiddi
smám saman ýmiss konar einkaskóla – og
trúarskóla, sem hefur smám saman farið
fjölgandi og eftir því vaxið ásmegin. Millj-
ónir bandarískra barna og unglinga hafa
sótt menntun sína í skóla, þar sem Biblían
er ofarlega á námsskránni og annað náms-
efni er yfirleitt sett í samhengi við hana. Og
nú er þetta fólk með þessa skólagöngu að
baki farið að láta til sín taka svo að um mun-
ar á þjóðmálavettvangi. Við þetta bætist sí-
aukin heimakennsla, sem foreldrar geta
fengið leyfi til að stunda þrátt fyrir lög um
skólaskyldu, og er þá tilgangurinn stundum
– en ekki alltaf – sá að forða börnunum frá
því að fræðast um þróunarkenningu Darw-
ins o.fl. Þegar þetta allt er haft í huga, verð-
ur hún e.t.v. skiljanleg herferð repúblíkana
hér um árið gegn Clinton forseta, sem þeim
tókst nærri því – það munaði ekki nema
hársbreidd! – að hrekja úr embætti út af til-
tölulega hversdagslegu kvennastússi. Yf-
irburði Clintons umfram andstæðinga sína
má að minni hyggju ráða af því, að þeir
höfðu ekkert á hann annað en kvennafarið
og lítils háttar ósannsögli í kringum það. Og
þannig verður það e.t.v. einnig skiljanlegt,
hvers vegna Bush forseti ákallar guð á
skrifstofu sinni í Hvíta húsinu, svo sem við-
skiptaráðherrann í stjórn hans hefur skýrt
frá. Bush hefur nýlega staðfest þetta sjálfur
í samtölum við Bob Woodward blaðamann.
Og þannig verður það einnig skiljanlegt,
hvers vegna bandaríska þjóðin er nú þver-
klofin í tvær nokkurn veginn jafnstórar
fylkingar, sem hafa ört þverrandi þol-
inmæði hvor gagnvart annarri. Þessi klofn-
ingur kom berlega í ljós í forsetakosning-
unum árið 2000, þegar Al Gore,
frambjóðandi demókrata, fékk hálfri millj-
ón atkvæða fleira á landsvísu en George
Bush, frambjóðandi repúblíkana, en varð þó
frá að hverfa, því að Bush var dæmdur sig-
ur í Hæstarétti með fimm atkvæðum gegn
fjórum, eftir flokkslínum að heita má. Veru-
legur hluti bandarísku þjóðarinnar lítur svo
á, að repúblíkanar hafi beinlínis rænt Hvíta
húsinu og búist nú til að verja illan feng með
öllum tiltækum ráðum, einkum rógi. Einna
stórtækastur í herferðinni er leiðtogi repú-
blíkana í fulltrúadeild þingsins, Tom DeLay
frá Texas, en hann er meindýraeyðir að
mennt og heldur uppi heiðri stéttarinnar á
þingi. Demókratar svara í sömu mynt, segj-
ast neyðast til þess: engir silkihanskar þar
heldur. Óvildin og ofstækið eru meiri en áð-
ur, miklu meiri, svo að fjöldanum öllum af
siðuðu fólki ofbýður. Sumir óttast, að þetta
sé allt með ráðum gert til að vekja andúð á
stjórnmálum meðal almennings og fæla
með því móti sem flesta kjósendur frá því að
neyta atkvæðisréttar síns, svo að ofstæk-
ismennirnir geti þá frekar ráðið ferðinni
áfram. Repúblíkanar eru yfirleitt taldir
hagnast á því frekar en demókratar, að ekki
nema röskur helmingur atkvæðisbærra
manna hefur hingað til hirt um að neyta at-
kvæðisréttar síns í kosningum í Bandaríkj-
unum. Af því má ráða, hvers vegna mönnum
forsetans þykir það hentugra að reyna að
gera andstæðinginn tortryggilegan á alla
lund og draga hollustu hans við föðurlandið
í efa og annað eftir því frekar en reyna að
skýra og verja stefnu forsetans. Sjaldan
veldur einn þá tveir deila, segir máltækið,
en það á ekki við hér. Repúblíkanar hófu
leikinn og bera höfuðsök á þeirri úlfúð, sem
nú einkennir bandarískt þjóðlíf með illum
afleiðingum um allan heim. Og ein undirrót
meinsemdarinnar er vondir skólar, eða svo
sýnist mér. Eigi að síður eru margir prýði-
legir skólar reknir af kirkjunnar mönnum
vestan hafs; Landakotsskólinn í Reykjavík
er með líku lagi til fyrirmyndar að mörgu
leyti.
Bandaríkin eru ekki einsdæmi í þessu
viðfangi. Gróf vanræksla menntamálanna í
Pakistan hefur leitt til þess, að þar eru nú
starfræktir einir tíu þúsund trúarskólar,
þar sem Kóraninn er helzta námsefnið:
keppikeflið er að læra hann utanbókar.
Líku máli gegnir um Sádi-Arabíu, konungs-
fjölskyldan þar styrkir trúarskóla í öðrum
löndum í stórum stíl, og einnig um nokkur
önnur lönd í Arabaheiminum. Þessir trúar-
skólar eru gróðrarstíur hryðjuverka. Nærri
má geta um allt námsefnið, sem blessað
fólkið fer á mis við, úr því að það þarf að
eyða öllum þessum tíma í eina bók. Tyrkir
sneiddu hjá þessu vandamáli með stjórn-
arskránni 1928, en þá var múslímatrú lögð
niður sem ríkistrú í Tyrklandi, enda þótt
99% Tyrkja séu múslímar. Þar með var
skólunum bjargað. Með því að draga skörp
skil á milli trúmála, stjórnmála og mennta-
mála hafa Tyrkir reynt að vísa veginn að
umburðarlyndi og lýðræði í múslím-
aheiminum, en fáir þar hafa hlýtt kallinu
enn sem komið er. Og á sama tíma og Tyrk-
ir eru að reyna að koma vitinu fyrir aðra
múslíma og fá þá til að skilja á milli trúar,
stjórnmála og menntunar eru Bandaríkja-
menn að færa sig upp á skaftið – í öfuga átt.
Trúarkennsla í skólum og fánahylling o.fl. í
þeim dúr eru ofarlega á stefnuskrá repú-
blíkana.
Andblærinn frá Bandaríkjunum teygir
sig hingað heim. Kirkjumálaráðherrann
okkar sagði í ræðu sinni á prestastefnu um
daginn (27. apríl): ,,Mér er spurn: Hver er
sá hér meðal okkar að hann telji sig þess
umkominn að taka allar stærstu ákvarðanir
lífsins án þess að eiga nokkra stund með
Drottni sér til hjálpar? Er nokkur hér sem
telur sig svo viðbúinn að mæta hverju sem
vera skal, að Drottinn hefði þar engu við að
bæta sem máli skipti og því til lítils að ráðs-
lagast sérstaklega við hann umfram aðra?“
Það hlýtur að teljast stór ákvörðun að saka
mann um að bjóða mútur án þess að leggja
fram sönnunargögn. Var guð e.t.v. hafður
með í ráðum, þegar ráðherrann skrifaði
þetta í Morgunblaðið 8. marz 2003: ,,Davíð
flutti mál sitt beint til allra hlustenda og
skýrði þeim frá einstæðri reynslu af sam-
skiptum við mann, sem áður hafði verið ná-
inn samstarfsmaður, en var gerður út af
örkinni sem stjórnarformaður Baugs til að
viðra ákveðna hugmynd með hagsmuni fyr-
irtækisins í huga.“ Mér er spurn: hvað
fannst guði? Og hvað um aðrar stórar
ákvarðanir kirkjumálaráðherrans eins og
t.d. ákvörðun hans um að tefla fram hug-
myndum um, að Íslendingar vígbúist, eða
stuðning hans við aðild Íslands að innrás-
inni í Írak á upplognum forsendum? Hvað
fannst guði um það?
BREYTTIR
TÍMAR
RABB
Þ O R V A L D U R G Y L F A S O N
gylfason@hi.is
STEFÁN ÓLAFSSON
EG VEIT EINA BAUGALÍNU
Eg veit
eina baugalínu,
af henni tendrast vann
eldheit
ást í hjarta mínu,
allur svo ég brann;
bjartleit
burtu hvarf úr rann.
Nú er ei hugurinn heima,
því hana ei öðlast kann.
– – –
Hún stóð
hýr í fögrum ranni,
hugði’ eg að henni best,
svipgóð,
sú kann bæta manni
sorg og hugarins brest,
þýtt fljóð
þarflegt kunni flest.
Nú er ei hugurinn heima,
því hefur ei til hennar frést.
– – –
Stefán Ólafsson (1619–1688) var skáld og fornfræðingur.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
2 0 . T Ö L U B L A Ð - 7 9 . Á R G A N G U R | U M S J Ó N Þ R Ö S T U R H E L G A S O N | T H R O S T U R @ M B L . I S
EFNI