Íslendingaþættir Tímans - 23.10.1976, Page 8

Guðmundur Kr.
Guðmundsson
fyrrv. skrifstofustjóri
F. 20.7.1890
D. 29.9. 1976
Guðmundur Kristinn var hann
jafnan nefndur, bæöi af þeim er honum
höfðu kynnzt og einnig þeim sem
þekktu hann ekki, en hann hafði lengi
verið svo þjóökunnur maður, aö flestir
landsmenn voru ekki i vafa um við
hvern var átt, er nafnið var nefnt, svo
háan sess haföi hann i hugum þjóðar-
innar. Aldurinn var aö visu orðinn hár,
86 ár full, en ástæðan var þó ekki ald-
urinn, heldur störfin og kynnin, og
verður hans lengi minnzt og saknaö
vegna starfa hans og afreka og fram-
komu allrar. Hann var innan við
tvitugsaldur orðinn einn fremsti af
frumherjum ungmennafélaganna i
landinu og vann óslitið að áhuga- og
hugsjónamálum þeirra: ég held að
hann til hinztu stundar hafi haftr jafn-
brennandi áhuga fyrir baráttumálum
þeirra og þegar þau hófu störf sin fyrir
nærri sjö tugum ára. Hann mun hafa
verið einn af stofnendum Ungmenna-
félags Reykjavikur 1907, eða gerzt
félagsmaður á fyrstu fundum þess, en
starfsemi þess var á þeim næstu árum
svo mikil og áhuginn svo sterkur, að
áhrifin frá því náöu aö segja mátti til
landsins alls, enda er ekki ofsagt, aö
fórnarlund forystumannanna og þrek
vekti athygli ungra manna um landiö
og fyrirmyndin svo hrifandi að fjar-
lægð einstakra héraða frá höfuö-
stöðvum félaganna nægði ekki til þess
að menn þar gætu verið áhorfendur
aðeins. Þeir uröu aö gerast þátttak-
endur. Starf frumherjanna varð eins
og skært ljós, er lýsti um land allt, og
þeir sem á horfðu hlutu aö hefjast
handa. Og fyrir þá, sem áttu þess kost
aö kynnast starfi UMFR, koma þar og
spjalla við jafnaldra sina þar, þeir
uröu eins og allt aörir við þau kynni.
Þaö haföi allt önnur áhrif en deyfandi
að hafa rætt við þá Guömund Kr.,
Guöbrand Magnússon, Jakob óskar
Lárusson og Tryggva Þórhallsson
ummálefni og störf ungmenna-
félaganna og fyrirætlanir.
Ungmennafélögin náðu næstu árin
fótfestu i flestum byggöum landsins og
hófu störf samstundis. Það var vaknað
sterkt afl i þjóðfélaginu, sem lét til sin
taka og sumra álit er að áhrifa þeirra
hafi gætt svo um munaöi i alþingis-
kosningunum 1908.
A þessum fyrstu árum félaganna
var fánamálið mikið baráttumál, sem
félögin tóku á arma sina og áttu þau
mikinn þátt i úrslitum þess. Baráttan
fyrir bláhvita fánanum var einbeitt og
hörö um aö hann yrði þjóðfáni íslend-
inga, en við öflugt afl var við að etja
og leiddi til þess að við fengum þrilita
fánann en ekki þann bláhvita og voru
það mörgum mikil vonbrigði og
hryggðarefni.
Við útför Guömundar Kr. i Dóm-
kirkjunni var kista hans sveipuð blá-
hvita fánanum og einn heiðursvörður-
inn hafði hann i hendi en annar þann
þrilita. Var þetta mörgum ánægjuefni,
einkum þeim sem söguna þekktu og
vissu fyrr og siðar um hug þess sem
kvaddur var og einlægni hans og
áhuga um fánann á meðan hann var
enn meðal okkar.
Eins og margir i hópi ungmenna-
félaganna geröist Guðmundur Kr.
ákveöinn fylgismaöur samvinu-
hreyfingarinnar i landinu þótt aöal-
starf hans væru á öðrum sviðum.
Hugur hans var engu að siöur fast
fylgjandi þvi hlutverki sem þau inntu
af hendi, og lagði hann ætið það til
málanna er þeirri starfsemi og
félögum samvinnunnar varð til frama
og farsældar.
Hin sameiginlega starfsemi þeirra
hófst meö rekstri Sambands isl.
samvinnufélaga. Um þaö leyti, þá er
Guðmundur var enn á ungum aldri,
gerðist hann starfsmaöur Landsverzl-
unarinnar á seinni árum fyrri heims-
styrjaldarinnar undir stjórn þriggja
þjóðkunnra forystumanna, þeirra
Agústs Flygenrings alþingismanns,
Hallgrims Kristinssonar og Magnúsar
Krist jánssonar alþingismanns.
Skrifstofustjóri þar var Héöinn
Valdimarsson alþingismaður. Þegar
Landsverzlunin hætt störfum gerðist
Guöm. skrifstofustjóri hjá Oliuverzlun
Islands hf. og seinna hjá Oliufélaginu
hf. Hann var þá og i stjórn þess og
hafði á hendi mikilsverð störf hjá
báöum. Hann var og lengi i stjórn
Raftækjaverksmiöjunnar Rafha i
Hafnarfirði. Landsverzlunin og
Sambandiö áttu aö sjálfsögöu mikið
saman að sælda, og mun Guðmundur
KR. hafá kynnzt samvinnustarf-
seminni og hún orðið honum þá hug-
fangin. Um sömu mundir urðu tima-
mót i islenzkum stjórnmálum. Fram-
sóknarflokkurinn var stofnaður og
náði skjótt miklum áhrifum um land
allt, en sérstaklega meðal bænda og
annarra þeirra er i sveitum bjuggu og
ungir voru. Meö blaöi flokksins,
Timanum, undir stjórn hinna ágætu
forstjóra hans, Jónasar Jónssonar og
Tryggva Þórhallssonar, varð Fram-
sóknarflokkurinn næstfjölmennasti
flokkur landsins viö fyrstu alþingis-
kosningar á eftir og náði miklum
áhrifum á Alþingi og landsstjórn eins
og jafnan siðan.
Þessi landsmálastarfsemi var Guö-
mundi Kr. aö skapi og lagði hann henni
skjótt öruggt lið til framgangs málum
þeim er barizt var fyrir eöa stefnt var
að, og hélzt svo ævina alla. Hann var
engu að siður svo sjálfstæður i hugsun,
að hann hvikaði ekki við aö gera
forystumönnunum kunnugt hvað sér
ekki félli jafnframt þvi er honum
likaði, en hann hafði ætið vald á
8 íslendingaþættir