Heimilistíminn - 19.04.1979, Blaðsíða 9

þessum málum, þó þaö yröi meö öörum
hætti, en hann haföi ætlaö.
2.
Magnús Stephensen var slvinnandi
meöan hann dvaldist i Kaupmannahöfn.
Hannsendi margar tillögur, skýrslur og
bréf til dönsku stjórnarinnar. Sumt voru
heilar ritgeröir og eru þær varöveittar i
söfnum. Margt af þvi er Magnús lagöi til
var óraunhæft og sumt fremur barnalegt.
En i þaö heila tekiö var þar margt af viti
og heföi getaö komiö aö gagni.
Um voriö 1808 sendi Magnús dönsku
stjórninni itarlegar tillögur og eru þær
dagsettar 31. mai. Þær bera yfirskriftina:
„Hvaö getur og þarf lsland aö gera til aö
draga úr hungursneyö, meöan á striöinu
stendur?” Tillögur I þessuskjali eru 17 aö
ttiu ogeru sumar mjög ftarlegar. Danska
stjórnin skipaöi nefnd til aö athuga þær,
tveimur vikum eftir aö þær bárust til
hennar.
En þessar tillögur lýsa Magnúsi
Stephensen mjög vel. Þær eru einkenni-
legt samansafn og sýna margt i hugar-
heimi hans, áhugamál hans.og jafnframt
hve mjög hann skorti raunverulega yfir-
sýn yfir isienskt þjóöfélag og þarfir
þjóöarinnar i heild.
Hann er mjög hræddur um þaö, aö al-
þýöan muni falla Ur hungri af siglingar-
leysinu, og vöntun á fæöu. Auövitaö var
þessi möguleiki fyrir hendi, en hann haföi
veriö i raun i flestum sýslum landsins i
nokkrar aldir, án þess aö yfirvöldin
reyndu aö gera nokkurn hlut til þess aö
koma i veg fyrir slikt.
Hann vill aöyfirvóldin gangist fyrir þvi,
aö landsmönnum veröi kennt hrossakjöts-
át og fleiri breytingar veröi geröar á llfs-
venjum þjóöarinnar. Hann vill iáta taka
öll höft og bönn af atvinnurekstri lands-
manna, svo sem netalagningarbönn á
vissum svæöum. Hann vill láta nota lax-
og silungsveiöi langtum meira en gert
hefur veriö. Hann vill láta sa&ia krækl-
ingi, sölvum og fjallagrösum, veiöa
rjúpur og allir möguleikar til fæöuöflunar
sem fyrir hendi geta oröiö seu hagnýttir
Hann vill láta kenna mönnum aö riöa
sildarnet og veita verölaun fyrir hákarla-
og sQdveiöar. Allt var þetta meö vissum
framfarahug.
En Magnus háyfirdómari fléttar lika
fleiru inn i tiUögur slnar. Hann vildi bæta
löghlýöni lslendinga. Hann vildi aö hrepp-
stjórar landsins yröu einkennisklæddir, i
bláar buxur oggulvesti. Þaö átti aö tákna
vald þeirra og viktugheit. Hálf var þetta
broslegt, þegar um var aö ræöa tillögur á
erfiöum timum, hungurs og neyöar.
Islendingar i Kaupmannahöfn ræddu
um þaö sin á miUi I þennan mund, hvort
Island heföi ekki veriö tekiöaf Bretum og
iagt undir bresku kninuna. Engar fréttir
höföu komiö frá Islandi frá þvi aö póst-
skipiö Skarven fór þaöan 10. nóvember
1807. Þá var ekkert skip eftir á lslandi,
sem fært var til siglinga milli landa.
Magnús Stephensen hefur auövitaö ekki
látiö uppi neina skoöun um stööu tslands
gagnvart Bretum, til þess var hann of
ráöugur. En hitt er annaö mál, aö þaö
gladdi hann mjög, þegar hann frétti þaö I
mars 1808, aö fimm af islensku skipunum
i Bretlandi voru látin laus, fyrir milli-
göngu sir Jósephs Banks og hans „heppi-
lega innfaU” eins og Bjarni Sivertsen
kemst aö oröi i bréfi til Banks. Nokkru
siöar voru 9 skip látin laus til Islandssigl-
inga.
3.
Þau tiöindi uröu i Bretlandi, aö islensku
skipin voru látin laus, án þess aö veröa
gerö upptæk. Þaö er, þau fengu leyfisbréf
frá breskum stjórnarvöldum. Fyrsta
skipiö, er fór úr breskri höfn var „Adser
Knutsen fyrstur leyfi brott aö sigla ok
kom hann um sumarit til Kaupmanna-
ha&iar”. greinir i handriti einu I Lands-
bókasa&ii.
Hann virðist mjög hafa veriö á báöum
áttum, hvort hann ætti aö halda áfram
verslun viö Island. Þaö kemur meöal
annars fram i þvi, að 30. júni 1808, meöan
hann enn er herfangi Breta, ritaði hann til
bæjarfógetans I Reykjavik, og biður um
yfirlit um verslun sina og eignir i Reykja-
vik eftir bókum embættisins. En hann
haföifaliöFinnboga Björnssyni aö annast
og reka verslun-sina. En bréf þetta komst
ekki til Reykjavikur, fyrr en I aprfl 1809,
en yfirlitið var ekki gert fyrr en 9. mai til
14. júni, og varö aldrei lokiö aö fullu.
En Knudsen var kaupsýslumaöur
sannur og reyndur, og vildi notfæra sér
aöstööuna aö vera fyrstnr til Kaup-
mannahafnar, og fá liösstyrk af hinum
breyttu viöhorfum dönsku stjórnarinnar,
sem beear hefur verið lýst. Hann sótti þvi
um styrk til stjórnarinnar
til þess aö ferma skip sitt vörum til Is-
lands.Honum voru veittir 15.000 rikisdalir
úr Kollektusjóði. Þaö var gert 4. ágúst
1808 og átti hann aö greiða 4% vexti. Gert
var ráð fyrir aö þetta yröi helmingur
kostnaöarins, en hitt átti Knudsen aö
borga. En ekki mun hafa verið neitt eftir-
lit m eö þv i, hvort hér hafi verið rétt skipt,
og er þaö fremur ósennilegt, aö farmur-
inn, er Knudsen setti i skipiö, hafi kostaö
30.000 rikisdali.
Knudsen var reyndur kaupsýslumaöur
og notfæröi sér vel aöstööuna, er hann
haföi fengið. Hann fékk leyfi til þess aö
greiöa þaö fé, er hann fengi fyrir farminn
til dönsku rikisféhirslunnar i Kaup-
mannahöfn, meö þvi átti hann ekki i
hættu, þótt skipi hans hlekktist á. En hann
var sæmilega tryggöur meö aö komast
leiöar sinnar, þar sem hann haföi breskt
leyfisbréf.
Skip Knudsens hét Orion og að lokinni
fermingu þess var lagt upp frá Kaup-
mannahöfn 3. september 1808. Magnús
Stephensen tók sér far meö skipinu, og
hefur hann ritað mjög itarlega feröalýs-
ingu i bréfum sem varöveitt eru 1 Lands-
bókasafni, jafnframt kemur þar fram
mjög góö lýsing á siglingaöröugleikum á
Napóelonsstyrjarldarárunum um noröan-
vert Atlantshaf.
4.
Orionáttieftiraðlenda i margvíslegum
ævintýrum, áöur en þaö náöi til tslands.
Þegar út á Eyrarsund kom hitti skipiö
breska flotadeild og var þaö stöövaö. Var
bátur sendur frá bresku skipunum i borö i
Orion og krafist skipsskjala og voru þau
athuguö en samdægurs voru þau send til
baka, árituö meö fararleyfi. En ekki var
allt búiö meö þvi. Um kvöldiö voru
breskir menn sendir um borö i Orion og
rannsökuöu þeir farminn, og voru þeir
aö þvi langt fram á nótt. Hér var komiö
babb I bátinn.
Magnús greinir svo i bréfi til Bjarna
Þorsteinssonar, siöar amtmanns: „Nú
fundu þeir allt grunsamlegt, allt ætlaö til
Norvegs og til fallstykkjabátaúthlutunar
þar, svo sem hamp, færi,járn, tjöru og
pappir, og auk þess margt ekki danskar
vörur, sem Licencen einungis leyföi aö
ferja til íslands”.
En nú uröu góö ráö dýr, breski skip-
stjórinn var undrandi yfir þvi, að danskt
skip skyldi vera meö svona ákveðiö
breskt leyfi og fullkomin skipsskjöl. Hér
hlaut eitthvaö aö búa undir ókunnugt og
fjarrænt.
Skipskjölin voru nú enn á ný tekin af
þeim, og urðu þeir Orionsmenn brátt visir
þess, aö hér væri meira en litiö á feröinni.
Fréttu þeir þaö eftir einhverjum leiöum,
að skipsskjölin voru send til Stokkhólms.
Afleiöingin varö, aö þeir urðu aö biöa á
Eyrarsundi I tvær vikur. En þegar þau
komu til baka var allt I lagi og var þegar
lagt af staö.
Þegar Orion kom út i Noröursjó fengu
þeir mótvind. Þeir slöguöu þar og fengu
oft versta veöur og voru mjög hætt
komnir áöur en lauk. Korniö var laust I
lestinni og leitaöi mjög út i aöra hliö
skipsins. Var iitt hægt aögera viö þvi, og
fór skipiö á hliöina, og gat skipiö ekki rétt
sig viö. Magnús greinir svo, aö leki hafi
komið aö þvi, og fór skipiö aö gliöna i
sundur. Þóttust þeir sleppa viö góöan leik
úr miklum sjóhrakningi og hættuför er
þeir náðu höfn i Egersund á Jaöri I Nor-
egi, aö kvöldi hins 25. deptember.
Hér var úr vöndu aö ráöa, korniö lá
undir skemmdum i skipinu, og kvaö
Knudsen þaö ráölegast fyrsta morguninn
i Noregi aö selja farm skipsins og hætta
við Islandssiglingu. Taidi hann þaö heppi-
legast aö komast til Jótlands um voriö og
kaupa þar korn i skipiö aö nýju og sigla
9