NT - 29.05.1984, Síða 15

Þriðjudagur 29. maí 1984 1 5
byggingu um landið allt, svo
jafnvægi byggða á milli yrði
sem best. A sjöunda áratugn-
um sóttu fólksflutningar meira
á höfuðborgarsvæðið en góðu
hófi gegndi, ef metin er at-
vinnuuppbygging, skólar.sam-
göngur og fleiri þjónustuþætt-
ir, sem höfuðborgarsvæðið
réði af eðlilegum ástæðum ekki
við. Eftir sat svo landsbyggðin,
er tapaði fólki og því fjármagni
er því fylgdi. Pessi þróun leiddi
til samdráttar á landsbyggðinni
í atvinnu og þjónustu og fólks-
fjölgun var engin. Þessi þróun
hafði það einnig í för með sér,
að fólksflutningar urðu til ann-
arra landa.
Með stefnu ríkisstjórnar
Ólafs, byggðastefnunni, var
þróuninni snúið á aðra braut.
Atvinna óx á landsbyggðinni,
alhliða uppbygging átti sér stað
og fólksfjölgun varð yfirleitt.
Eðlileg uppbygging og jafn-
vægi komst einnig á á höfuð-
borgarsvæðinu. Að þessari
framsýni og stefnufestu Ólafs
Jóhannessonar hefur þjóðin
búið að til þessa.
Ríkisstjórn Ólafs Jóhannes-
sonar varð fyrir verulegum á-
föllum. Eldsumbrotin í Vest-
mannaeyjum voru þar fyrir-
ferðarmest. Ólafur forsætis-
ráðherra tók þegar forustu um
aðgerðir til bjargar fólkinu og
byggðarlaginu. Sú stefna er
hann markaði um efnahagsað-
gerðir vegna þessa áfalls hefur
reynst þjóðinni þá og síðar
happadrjúg. Ég hefi áður gert
grein fyrir stefnu Ólafs í þessu
máli og mun ekki fjölyrða
frekar um það hér.
Hitt áfallið varð einnig á
fyrri hluta áttunda áratugarins,
sem var olíuverðshækkunin.
Ólafur stefndi að því að taka á
þeirri holskeflu með festu og
þannig forða þjóðinni frá veru-
legu áfalli. Enda þótt honum
tækist ekki að fá fylgi fyrir
stefnu sinni þar að lútandi þá
greip hann til þeirra ráða sem
framkvæmanleg voru. Upp úr
þeim átökum varð ríkisstjórn
Geirs Hallgrímssonar mynduð.
Ólafur fór þar með við-
skiptamál, auk dóms- og kirkju-
mála. Hann lagði sig fram í
störfum þeirrar ríkisstjórnar
sem og hinnar fyrri. Vinnusemi
hans og heiðarleiki komu
glöggt í ljós sem áður.
Ekki neita ég því að mér
fannst Ólafur sýna það við
ríkisstjórnarmyndun sina
1978, að hann var hafinn yfir
það að líta á ádeilur á stjórn-
málamenn nema sem sjálf-
sagðan hlut sem stjórnmála-
baráttunni hlyti að fylgja. -
Oft hefur mér í kyrrð minni nú
orðið hugsað til þess, ef þeir
sem með honum unnu þá,
hefðu gert sér fullkomlega
grein fyrir, hversu forustuhæfi-
leikar hans voru miklir, þá
hefðu þeir gefið sér tíma til að
vinna að lausn þeirra mála sem
nauðsyn bar til og þeir vildu
leysa.
Utanríkisráðherra var Ólaf-
ur í ríkisstjórn Gunnars Thor-
oddsen. í þeim störfum hans
kom greinilega í Ijós, hversu
mikils álits hann naut hjá
forustumönnum erlendra
þjóða.
Með þeim ráðherrastörfum
lauk hann setu í ríkisstjórn,
sem hann hafði setið næstum
óslitið frá árinu 1971 til vors
1973.
Eins og aðeins er að vikið
varð Ólafur oft fyrir hörðum
og óvægnum ádeilum, en ljóst
var það áður en hann var aliur,
að virðingin fyrir hæfileikum
hans og vinsældir hans settu
svip á viðhorf fólks til hans,
hvar í stjórnmálaflokkum sem
það annars var.
Ég átti því láni að fagna að
eiga langt og náið samstarf við
Ólaf Jóhannesson. Með sanni
má segja, að ég naut þess
sannarlega hversu ráðhollur
hann var. Mér er það ljóst að
það er hin mesta gæfa mann-
legs lífs að eiga samstarf við
mann eins og Ólaf Jóhannes-
son.
Ég kveð hann því við leiðar-
lok með virðingu, þakklæti og
söknuði.
Konu hans, frú Dóru, dætr-
um þeirra, tengdasyni og dótt-
ursonum færum við Margrét
innilegar samúðarkveðjur.
Halldór E. Sigurðsson
„Létt er að deyja ef vel er
lifað" stendur á leiði einu í
fæðingarbyggð Ólafs Jóhann-
essonar, Skagafirði.
Þeir sem þekktu Ólaf Jó-
hannesson vita að vel var lifað
og því er léttara en ella að bera
ótímabært andlát hans. Hann
stóð sig m.a. vel sem laganemi
- náði frábærum árangri, vel
sem lagaprófessor - skrifaði
gagnmerk rit, vel sem alþing-
ismaður - virtur af öllum, vel
sem ráðherra - leysti erfið
landhelgismál, vel sem maður
- þarfnast ekki skýringa, vel
sem fjölskyldufaðir.
Eiginkonu Ólafs Jóhannes-
sonar, Dóru Guðbjartsdóttur,
og öðrum ástvinum votta ég
samúð mína og virðingu.
Jón Ögmundur Þormóðsson.
Fyrir skömmu var ég svo
lánsamur að geta unnið að og
leyst örlítið verkefni fyrir
manninn sem öll þióðin saknar
og kveður í dag, Ólaf Jóhann-
esson.
Allir þekkja þá tilfinningu
og stolt sem því fylgir að fá að
endurgjalda vinum aðstoð
þeirra, uppörfun og alúð.
Þegar Ólafur þakkaði mér
greiðann, gerði hann það með
sínu hægláta og rólega fasi, og
sagði síðan: „Það duga ekki
orð“.
Frá honum voru þessi orð
mér ómetanleg, svo vænt þótti
mér um að fá tækifæri til að
liðsinna honum-sterka mann-
inum, sem alltaf vann fyrir
aðra.
Það er kveðjustund.
Á hugann leita minningar
og minningabrot. Svipmynd-
um bregður fyrir - allt frá því
lítill drengur hélt sig í hæfilegri
fjarlægð frá lærðum manni,
nemandi naut kennslu öruggs
fræðara, samherjar ræddu
þjóðmál af áhuga, ungur mað-
ur naut liðveislu og ráðgjafar í
lífi og starfi, og að lokum
samstarf um Ólafsbók.
Það er svo ótal, ótal margs
að sakna, það er jvo ótal, ótal
margt að þakka. En það duga
ekki orð.
Jafnvel sterkustu stofnar
falla, og nú er fallinn sá stofn
sem svo margir, heil þjóð,
studdist við. Litlir drengir -
augasteinar afa síns - hafa
hann ekki lengur til að rabba
við og tefla. Dætur sakna
trausts og ráðholls föður. Sár-
ast saknar þú, elsku Dóra, en
ég veit að þú átt sjálf þann
styrk og ró, sem einkennt hefur
ykkar farsæla líf.
Leó E. Löve.
Ólafur Jóhannesson fyrr-
verandi forsætisráðherra er til'
moldar borinn í dag. Svipmesti
og áhrifamesti stjórnmálafor-
ingi undanfarinna áratuga er
allur.
Ólafur var fæddur á Stór-
holti í Fljótum 1. marz 1913.
Hann var sonur Jóhannesar
kennara og bónda þar og víðar
í Fljótum Friðbjarnarsonar á
Finnastöðum í Eyjafirði og
konu hans Kristrúnar Jóns-
dóttur frá Illugastöðum í
Fljótum. ForeldrarÓlafs voru,
svo sem nærri má geta, hið
mesta merkis-og greindarfólk
svo sem þau áttu kyn til. Fljót-
in voru harðbýl og þröngbýl
sveit og efnahagur örðugur
víða en þar hefur búið kjarn-
mikið og duglegt fólk eins og
bezt sést á því hve margt af vel
gefnu og duglegu fólki á þar
rætur sínar. Ólafur hélt til
mennta og reyndist frábær
námsmaður. Hann varð stú-
dent frá MA 1935 og lauk
mjög glæsilegu lagaprófi fjór-
um árum seinna frá Háskóla
íslands. Síðar stundaði hann
framhaldsnám bæði í Stokk-
hólmi og Kaupmannahöfn.
Ólafur var um skeið lög-
fræðingur SÍS og stundaði
einnig kennslu. Prófessor við
Háskóla íslands 1947 og
kenndi þar um langt árabil.
Vann hann einnig mjög að
rannsóknumg ritstörfum og
samdi mörg grundvallarrit um
lögfræðileg efni, svo sem
Stjórnskipun íslands, Lög og
rétt, Stjórnarfarsrétt og Þætti
um íslenzka stjórnskipun.
Ólafur hóf ungur afskipti af
stjórnmálum og skipaði sér í
raðir Framsóknarmanna.
Vakti hann strax á sér mikla
athygli fyrir vitsmuni og rök-
hyggju. Þegar Steingrímur
Steinþórsson búnaðarmála-
stjóri, fyrrverandi forsætisráð-
herra, var orðinn nokkuð við
aldur og Framsóknarmenn í
Skagafirði fóru að svipast um
eftir eftirmanni hans tókst
þeim að fá Ólaf til þess að
skipa annað sætið á lista
flokksins í Skagafirði 1956 og
síðan fyrsta sætið vorið 1959
og var hann þá kjörinn fyrsti
þingmaður Skagfirðinga. Það
ár var kjördæmaskipan breytt
. og í haustkosningum 1959
skipaði Ólafur annað sætið á
lista Framsóknarflokksins í
Norðurlandskjördæmi vestra.
Ólafur gerðist strax mikill for-
ystumaður flokksins á Alþingi
og í kjördæmi sfnu og tókust
þá fljótlega persónuleg kynni
með okkur. Olafur var fastur
fyrir og enginn veifiskati.
Menn þurftu ekki lengi að
hlýða á mál Ólafs til þess að
skynja að þar fór vitur maður
og einarður. Þess vegna báru
menn ætfð hið mesta traust til
hans. Hann gegndi mjög mörg-
um trúnaðarstörfum sem hann
rækti af skörungsskap og kost-
gæfni. Hann sat í útvarpsráði
um árabil og var formaður
þess á árunum 1946 til 1953.
Hann sat í stjórn Seðlabankans
og síðar í bankaráði.
Ólafur var kjörinn formaður
Félags ungra Framsóknar-
manna í Reykjavík 1941,
formaður Framsóknarfélags
Reykjavíkur um skeið og frá
1946 sat hann í miðstjórn
Framsóknarflokksins, ýmist
sem kjörinn fulltrúi eða sjálf-
kjörinn. 1960 var hann kjörinn
varaformaður Framsóknar-
flokksins. 1963-1969 var hann
fulltrúi í Norðurlandaráði og
var formaður menningarmála-
nefndar ráðsins. 1968 tók hann
við formennsku í flokknum af
Eysteini Jónssyni. Formaður
þingflokks Framsóknarmanna
var hann 1969-1971 er hann
myndaði ríkisstjórn og var síð-
an forsætis- og dómsmálaráð-
herra 1971-1974 en rauf þá
þing með sögulegum hætti og
efndi til kosninga.
Þetta vor 1974 varð það úr
að ég skipaði 2. sætið á lista
Framsóknarflokksins í Norð-
urlandskjördæmi vestra. Ekki
hygg ég að Ólafur hafi í fyrstu
verið sérstakur hvatamaður
þess. Ég hafði ekki sömu
skoðanir og hann á öllum mál-
um og ég átti hálfvegis von á
því að mér mundi verða önugt
svo náið samstarf, sérstaklega
vegna þess að Ólafur bar ægis-
hjálm yfir alla aðra stjórnmála-
menn á íslandi, starfandi fors-
ætisráðherra og hafði rofið
þing með miklum skörungs-
skap. Þessi uggur minn reynd-
ist ástæðulaus. Ég get varla
hugsað mér ljúfari samherja.
Ólafur reyndist mér ráðhollur
ef ég leitaði ráða, en mjög laus
við ofríki og yfirgang. Mér
kom þessi Ijúfmennska nokk-
uð á óvart vegna þess að ég
hafði séð Ólaf mæta andstöðu
af fullri hörku. Ég minnist
margs frá þessum fyrsta vori í
samstarfi okkar. Ólafur ferð-
aðist mikið um kjördæmið en
þurfti að vera með annan fót-
inn við stjórnarstörf og flokks-
stjórn í. Reykjavík. Hann var
oft þreyttur en hann hafði
rofið þingið og skotið málum
sínum undir óm þjóðarinnar
og vildi duga sem best. Hluti
flokksmanna undir forystu
Ólafs Ragnars Grímssonar
hafði tekið höndum saman við
Frjálslynda og vinstri menn og
klofið sig úr flokknum. Þegar
þannig stendur á hlýtur barátt-
an að verða biturri og harðvít-
ugri. Það jók og á vandann, að
margir traustir flokksmenn
töldu, að Ólafur hefði átt að
ganga meir eftir þeim er voru
á förum. Það var ekki aðferð
Ólafs. Hann sá að að ekkert
þýddi að ætla sér að stjórna
klofnum og sundurþykkum
flokki. Þá var betrá að láta fara
fram uppgjör og byggja síðan
upp samhentan og sterkan
flokk. Stjórnmálaflokkur þar
sem sundrung ríkir er mátt-
vana hversu margir sem kjósa
hann á kjördegi. Útkoma
Framsóknarflokksins í þessum
kosningum varð framar von-
um. Sumarþing var kvatt sam-
an og tveggja mánaða stjórn-
armyndunartilraunir hófust.
Þessum tilraunum lyktaði
þannig að Ólafur myndaði
ríkisstjórn og Geir Hallgríms-
son varð forsætisráðherra, en
Ólafur hélt áfram sem dóms-
málaráðherra og hafði þannig
áfram yfirstjórn Iandhelgis-
gæslunnar. Éinar Ágústsson
fór áfram með utanríkismál
sem einnig var mjög mikilvægt.
Þá gegndi Ólafur einnig starfi
viðskiptaráðherra þetta kjör-
tímabil. Ríkisstjórn Geirs
Hallgrímssonar var að mörgu
leyti góð stjórn en sumt tókst
henni þó óhönduglega. Fram-
sóknarflokkurinn beið mikinn
ósigur og Ólafur tók hann
nærri sér. Hann vissi sem var
að við áttum ekki ósigurinn
skilinn. Við höfðum starfað
miklu betur en þessi útkoma
gaf til kynna. Þrátt fyrir ósigur-
inn kom það í hlut Ólafs að
mynda ríkisstjórn sumarið
1978 að afloknum fjölbreyttum
stjórnarmyndunartilraunum.
Þessi ríkisstjórn var mynduð
með þátttöku Alþýðuflokks og
Alþýðubandalags og var hún
ekki neitt friðarheimili enda
lágu A-flokkarnir í stöðugum
illdeilum. Vorið 1979 baðst
Ólafur undan endurkjöri sem
formaður flokksins. Alþýðu-
flokkurinn sprengdi stjórnina
haustið 1979 og efnt var til
kosninga. Þá baðst Ólafur
mjög eindregið undan endur-
kjöri í Norðurlandskjördæmi
vestra. Ég veit að þá var Ólafi
alhugað að hætta stjórnmála-
störfum og helga sig öðru það
sem eftir væri ævinnar, en
margt fer öðruvísi en ætlað er.
Framsóknarmenn í Reykja-
vík lögðu mjög hart að Ólafi
að bjóða sig fram í Reykjavík
og þar kom að hann lét undan
áskorunum þeirra. Framsókn-
armenn unnu góða sigra í
■ Á leið á ríkisstjómarfund í júni 1978, kvikmyndatökumaður g Ólafur Jóhannesson og frú Dóra Guðbjartsdóttir á heimili sínu í nóvember 1979.
sjónvarps í humátt á eftir.