NT - 01.07.1984, Side 17

Sunnudagur 1. júlí 1984 17
■ „Þetta eru ekkert frekar peningamenn,“ sagöi Bragi Kristjóns-
son í Bókavörðunni. NT myndir: Arni Bjurru
■ Fyrir tveimur vikum síðan
fjallaði pistill minn um hvernig
útlit manna og eiginleikar fara
saman samkvæmt íslenskri
þjóðtrú. í dag ætla ég að halda
áfram á svipaðri braut og leiða
ykkur, lesendur góðir, í allan
sannleika um merkingu smá-
atriða, svo sem hnerra, hiksta,
geispa o. fl.
„FJANDINN
MISSI MIG“
Þegar einhver hnerrar segja
víst flestir „Guð hjálpi þér“,
og jafnvel án þess að leiða
hugann að ástæðu eða uppruna
þessarar venju. Svör heimilda-
manna þjóðháttadeildar
Þjóðminjasafnsins við ýmsum
spurningaskrám er u sá visku-
brunnur sem ég hef ausið af í
greinar mínar undanfarið. í
mörgum þeirra er komist svo
að orði, að áður fyrr hafi menn
alltaf sagt Guð hjálpi þér þcgar
einhver hnerraði og mætti af
því orðalagi ráða að þessi
siður sé á undanhaldi, sem ég
vona að sé ckki. Þetta er falleg-
ur siður, sem vert er að halda í.
Upprunann rekja menn til
svartadauða, en þessi skelfilegi
sjúkdómur átti að hafa byrjað
með áköfum og óstöðvandi
hnerra. Sumir glannar áttu að
hafa sagt „Fjandinn missi mig“
er þeirlinerruðu og var það af
sömu ástæðu. Það þótti líka
boða feigð að missa hnerra.
En fátt er svo með öllu illt,
að ekki boði eitthvað gott. Að
hnerra í rúmi sínu á sunnu-
dagsmorgni veit á ábata, einnig
er gott að hnerra í nýja flík.
Það veit á gestakomu ef yngsta
barnið hnerrar við matborðið.
en elsta manneskjan hnerrar
björg í bú.
Gott er að hnerra yfir fiski-
hrúgu í fjöru eða bát sem róið
var til fiskjar. Einn heimild-
armanna þjóðháttadeildar seg-
ir svo frá: „Það var eitt sinn að
tveimur bátum var róið úr
sömu vör og samlög með að
setja. ...Þá er það að formað-
urinn á bátnum sem búið var
að setja, finnur að hann ætlar
að fara að hnerra og hendist
yfir að sínum bát og hnerrar
ofan í hann, svo að hann
hnerri happi í sinn bát því hver
er sjálfum sér næstur.“
Margir segja að einhver sæki
að þeim ef þeir geispa, en
geispi veit líka á veðrabrigði
eða ósætti, því „aldrei geispar
einn ef tveir eru til nema annar
sé feigur eða fátt á milli".
KUEJARMIGÍ
MUNNINN, KYSSIR
MIG EINHVER
KLUNNINN
Kláði hefur ýmsa merkingu,
allt eftir því hvar menn klæjar.
Að klæja í höfuðið veit á
rigningu og skulu menn hafa
það í huga áður en þvottur er
hengdur út eða farið er i úti-
legu. Ef þig klæjar í ilina
hefurðu „stigið í feigs manns
fótspor, en kláði í eyra merkir
að logið verði að þér eða að þú
fréttir um mannslát og sömu
sögu er að segja ef þig klæjar í
tungu eða góm. Að klæja í
auga veit á grát eða sorg, en
gleði ef mann klæjar í auga-
brún. Menn reiðast bráðlega
ef þá klæjar í nefið, en fá
nýnæmi að borða ef þá klæjar
í hökuna.
■ Ingvar Þórhallssun í ríki sínu.
sér bók sem það gæti einhvern-
tíma séð eftir."
Bækur frá 50-25.000
krónur
Að lokum lá leið okkar
niður á Hverfisgötuna og þar
löbbuðum við inn í Bókavörð-
una sem eitt sinn var á Skóla-
vörðustígnum og reyndar
dregur verslunin nafn sitt af
vörðunni sem einu sinni var.
Bókavarðan hefur dálitla
sérstöðu. þar bcr mikið á
dýrum og eftirsóttum
bókum.þó þær ódýrustu séu
nú í meirihluta. Þekktir bóka-
grúskarar leggja leið sína
þangað í leit aðfágætum. Mað-
urinn innan við búðarborðið
heitir Bragi Kristjónsson og
við báðum hann að segja okkur
dálítið frá bókasöfnurum og
þessari ástríðu þeirra.
„Ástriðufullir bókasafnarar
eru nú ekki margir hér á landi.
Það er ekki gott að nefna einn
ákveðinn hóp manna í þessu
sambandi, þetta eru allskonar
menn og það er eins og margir
hafi þetta í blóðinu. Það er
ekki hægt að neita því að oft er
um háar upphæðir að ræða, en
þetta eru ekkert frekar miklir
peningamenn sem stunda
bókasöfnun eins og margir
halda.
Bókasöfnunin hefur brcyst
mikið frá því sem áður var. Nú
finnast varla alætur á bækur.
það er svo mikið gefið út að
flestir reyna að afmarka söfnin
sín. Verð bókanna fer cftir
ýmsu, aldur og útgáfa skipta
þar miklu, frumútgáfur eru
verðmestar, sérstaklega frum-
útgáfur bernskuverka rithöf-
unda sem síðar urðu vinsælir.
Þær bækur voru flestar gefnar
út í mjög litlu upplagi og eru
cftirsóttar eftir því.
Gamlar fneðibækur og
undirstöðurit í vísindum eru
líka geysilega eftirsóttar, núna
höfum við líka svo mikið at'
fræðimönnum sem allir þurfa
að eignast undirstöðurit sem
flcst eru löngu uppseld. Sem
dæmi um það get ég sýnt þér
bók sem er verðlögð á 25,000
krónur. Þetta er bók eftir þýsk-
an fræðimann sem heitir Maur-
er. hann var þjóðsagnasafnari
og kenndi Jóni okkar Árnasyni
fræðin. Þessi bókermjögfágæt
og hörðustu safnarareiga hana
ekki. Hún er gefin út í Leipzig
árið ISúdogerbundin ískinn."
Já mikil eru ósköpin, okkur
fannst lítið til bókarinar koma.
Hún er bæði lítil og ljót en
Bragi sagði að það væri inni-
haldiö sem skipti öllu máli í
sambatidi við þessa bók, sem
höfðaði ekki til okkar, en þeir
menn eru örugglega til sem
rjúka upp til handa og fóta
þegar þeir frétta af svona bók
til sölu. við hin hljótum að
finna eitthvað við okkar hæfi á
bókasöfnunum.
ÞGG
Gamli tíminn
Líklega cr einna best þekkt-
ur átrúríaðurinn á kláða í
lófa. Að klæja í vinstri lófa
boðar bréf, sunúr segja
útgjöld, svo þar hlýtur nú á
dögum að berast „gluggapóst-
ur“, en ef þig klæjar í hægri
lófa veit það á gjafir og góðar
fréttir eða jafnvel happdrættis-
vinning.
Ef einhverjum er heitt á
annarri hendi en kalt á hinni,
er sá hinn sami öfundaður.
Mörg ráð eru til við hiksta,
en sem kunnugt er stafar hann
af því að einhver er að tala illa
um mann. Gott ráð er að nefna
nafn þess sem baktalarmann,
einnig er gott að gera þeim
sem er haldinn þrálátum hiksta
bilt við eða Ijúga illilega að
honum, verður honum þá svo
mikið um, að hikstinn hættir.
Þeir sem ekki aðhyllast svo
kröftugar aðgerðir fá sér syk-
urmola eða súpa á heitu og á
það að duga vel.
ENGLARISPUR OG
PÚKARISPUR
Stundum fær fólk óskýran-
legar rispur í svefni. Ef þær eru
rauðar er um englarispur að
ræða og stafa þær af því að
verndarengillinn hefur átt í
baráttu við ill öfl og rispað þig
íviðureigninni. Púkarispureru
aftur á móti dökkar og gróa
illa. Einkum mun þetta eiga
við ef um börn er að ræða.
Margir hafa trú á að „fall
sé fararheill, frá bæ en ekki
að“. Detti einhver hins vegar
á kirkjustað, milli kirkju og
bæjarhúsa, boðarþaðfeigð. Ef
gatfall fellur úr hendi boðar
það að kona komi í heimsókn,
en karlmaður ef maður missir
hníf. Stingist hnífurinn á odd-
inn er gesturinn bæði kven-
samur, kjöftugur og lyginn.
Margs ber að gæta í daglegu
lífi svo að vel fari. T.d. má
aldrei klippa neglur í heilu lagi
heldur ávallt í þrennt. Að
öórum kosti getur Kölski not-
aó þær til að smíða úr skipiö
sem hann síðan flytur í sálir
fordæmdra. Skipið Naglfar,
sem ásatrúarmenn sögðu vera
í eigu Múspells, var gert af
nöglum dauðra manna og juku
menn til efnis þess ef þeir dóu
með óskornum nöglum.
Hár er best að þvo seinni-
hluta viku og ævinlega skal
klippa það með vaxandi tungli,
helst þriggja nátta. Það örvar
hárvöxt. Ekki má rugla saman
hári fleiri manna í klippingu,
slíkt getur valdið missætti. Af-
klippt hár var fyrrum stundum
lafið rotna í veggjarholu, en
margir brenndu því. Ef það
fuðraði upp vissi það á skamm-
lífi, en langlífi ef það sviðnaði
hægt. Ævinlega skyldi gæta
þess að snúa ekki andliti í
norður þegar hárið var þvegið,
því að „Nærskornar neglur,
mót norðri þvegið hár, hefur
mörgum ófeigum í hel komið".
Ennfremur átti alltaf að hnýta
3 hnúta í hár sem kom í greiðu
áður en því var fleygt, annars
notaði Kölski það í net til að
veiða sálir, jafnvel manns eig-
in.
Barnatennur átti ýmist aö
grafa í vígða mold eða stinga í
veggjarholu, og er cins með
þær og afklippt hár, að „af
moldu ertu kominn og að
moldu skaltu aftur verða."
Ýmis ráð voru til viö tannpínu,
svo sem að bera steinolíu utan
á kjálka á móts við skemmdu
tönnina. Margir nefna að rulla
(munntóbak) hafi verið gefin
við tannpínu, en fólk hafi
veikst af uppköstum og niður-
gangi við þetta. Ein heimild er
fyrir því , að kollusteinn
(hlandsteinn) úr kopp hafi ver-
ið settur í tusku og lagður við
skemmdatönn. Heimildamað-
ur kvaðstekki hafa notað þetta
húsráð sjálfur, en þekkti gaml-
an mann sem gerði þaö.
Vörtur hafa greinilega
löngum angrað menn, það sést
á þeim fjölda húsráða sem til
eru íil að útrýma þcim. Margir
segja að gott sé að bera fífla-
mjólk á vörtur og þá oft á dag.
Þetta kvað líka vera gott meöal
við freknum. Einnig báru sum-
ir vígða mold við vörtur. bitu
þær af eða reyrðu þær af með
seglgarni. Sumir hnýttu hnúta
á mórautt band, jafnmarga og
vörturnar voru, hengdu síðan
upp yfir rúmi eða stungu í
moldarvegg og hurfu þá vört-
urnar er bandið rotnaði. Eitt
ráð er að kljúfa matbaun,
nudda sléttu flötunum á vört-
una. grafa síðan baunina í
moldarvegg og hvarf þá vartan
þegar baunin var orðin að
mold. Ltklega þykja mörgum
þessi ráð nokkuð seinvirk, en
þá má reyna annað sem er vcl
þekkt. en það er að stinga
hendi sem vörtur eru á inn í
volga gorvömb og halda henni
þar í nokkrar mínútur, reifa
stöan höndina með öllu gums-
inu og láta það harðna. Síðan
er þetta þvegið vandlega af
daginn eftir. Segist einn
sögumanna þekkja konu sem
gerði þetta og hafi hún ekki
rengiö vörtur síðan.
Ef lesendur vilja reyna
eitthvað af þessum ráðum, þá
látið í öllum lifandi bænum
févörtur í friði, en frá þeim
sagði ég í síðasta pistli mínum.
Að lokum fáið þið hér gamla
gátu að spreyta ykkur á:
Tuttugu systur
sjáumst jafnaldra:
vöxum sem eikur,
eigi þó jafnstórar,
langar þá verðum
Ijótar þykjum:
stuttar ef erum
stofnum sviða.
Lausnin kemur eftir tvær
vikur.
S.G.
Umsjón: Sólveig Georgsdóttir og
Hallgerður Gísladóttir