NT - 03.11.1984, Page 6

Laugardagur 3. nóvember 1984
6
Vettvangur
Endurskoðun stjórnarsáttmálans
er orðið að höfuðmálinu í dag
- þar sem hægt er á frjálshyggjunni, dreifbýlinu sinnt
og nýsköpun atvinnulífsins sett á oddinn
■ Nú þegar samningar eru í
höfn hjá opinberum starfs-
mönnum og hjól atvinnulífsins
farin að snúast eðlilega að nýju,
spyrja menn sjálfa sig og aðra
um afleiðingar, orsakir og til-
gang þeirrar hörðu kjarabar-
áttu, sem hefur staðið yfir und-
anfarna mánuði. Peir, sem
hafa fylgst með þjóðfélagsmál-
um undanfarnar vikurnar, gera
sér beint eða óbeint grein fyrir,
að þetta eru einu mestu um-
brotatímar í þjóðfélags- og
stjórnmálasögu seinni áratuga
á íslandi. Afleiðingar þessara
tíma eiga eftir að sjást um
ókomin ár og sár hafa verið
veitt, sem verða ekki svo auð-
veldlega grædd.
Samningarnir
Það er ekki nokkurt vafa-
mál, að samningarnir að
undanförnu eru mun hærri í
prósentum, en a!l flestir höfðu
átt von á hvort sem þeir hinir
sömu standi innan eða utan
ríkisstjórnar. Á sama tíma er
ekkert vafamál, að samningarn-
ir fela í sér minni kjarabætur
en flestir höfðu átt von á, því
sá ótti að miklar hækkanir
mældar í krónum, verði étnar
upp í verðbólguhríð, er raun-
verulegur. Að lokum er það
heldur ekkert vafamál, að
kjarabaráttan var mun harðari
en menn höfðu átt von á.
ORSAKIR HINNAR
hörðu deilu eru margþættar. í
fyrsta lagi er það ljóst, að
stefna ríkisstjórnarinnar hvað
launamál varðar, var ekki raun-
hæf. Stefnan var að hækkanir
yrðu mjög hóflegar eða um
4% nú og eitthvað meira um
áramótin.
Púlsinn í þjóðfélaginu sló
hins vegar allt öðru vísi. Félag-
ar í BSRB voru orðnir lang-
þreyttir á sultarlaunum og
vildu meira. Hitt er annað, að
þegar vinnutap vegna verkfall-
anna er tekið með, er kjarabót-
in miðað við upphaflegu hug-
myndirnar, nákvæmlega
engin.
Krafturinn, samheldnin og
andinn í BSRB mönnum kom
verulega á óvart og endur-
speglar það vitanlega hin lé-
legu kjör þeirra. Það atriði,
sem hleypti þó mestu illu blóði
í BSRB menn, var tvímæla-
laust sú kolvitlausasta ákvörð-
un í sögu kjaradeilna á íslandi
að borga ekki út laun 1. októ-
ber. Með því hafði fjármála-
ráðherra Sjálfstæðisflokksins
vonast til að geta neytt BSRB
menn frá verkfalli - fátæktar
vegna. Það mat var vitlaust og
rúmlega svo.
Minna má á, að það var ekki
einhugur um þessa ákvörðun
ii.nan ríkisstjórnarinnar og t. d.
mótmælti þingflokkur Fram-
sóknar þessu harðlega. En
þetta var mál fjármálaráðherr-
ans, þ.e. hann réði ferðinni
eins og reyndar alltof oft.
HINAR EFNAHAGS-
LEGU afleiðingar samningana
verða ekki glæsilegar. Lítum
aðeins á leiðara NT föstudag-
inn 26. október s.l. sem bar
heitið „Dýrkeyptar stuttbux-
ur“:
Nú þegar Ijóst er orðið, að á
næstu dögum verði óhagstæðir
veröbólgusamningar gerðir
milli aðila vinnumarkaðarins,
hljóta menn að reyna að gera
sér grein fyrir framvindu mála
næstu misserin.
í fyrsta lagi er ljóst, að hið
frjálsa verðlagskerfi mun velta
þessum kostnaðarhækkunum
út í verðlagið, þannig að verð-
bólgan er farin af stað aftur.
í öðru lagi er ljóst, að út-
flutningsatvinnuvegirnir geta
ekki velt hækkununum öðru
vísi út í verðlagið en með
gengisfellingu. Þar með hækka
vörurnar aftur, verðbólgan fær
byr undir báða vængi á ný og
höfuðstóll sparifjáreigenda
rýrist að sama skapi.
í þriðja lagi verður að semja
um nýtt fiskverð í árslok og
sjómenn munu ekki aðeins
fara fram á sambærilegar kaup-
hækkanir og launþegar í landi,
heldur munu þeir einnig vilja
fá leiðréttingu á kjörum sínum
vegna samdráttar í sjávarafla.
Þar með er kominn grund-
völlur fyrir aðra gengisfellingu
í janúar-febrúar og verðbólgu-
hraðanum verður haldið við.
Þegar svo er komið munu sam-
tök launþega vera búin að gera
sér grein fyrir að „góðu“ samn-
ingarnir frá því í október hafa
í raun ekkert gert nema að
rýra kjörin og þá mun landið
aftur óhjákvæmilega loga í
vinnudeilum og kröfur um vísi-
tölubindingu launa munu
koma fram. Væri farið eftir
þeim væri endanlega búið að
bursta rykið af gamla verð-
bólguhjólinu og vítahringur
verð- og kauphækkana kominn
af stað aftur. Hver kærir sig
eiginlega um að fá það kerfi í
gang aftur.
Það eru óneitanlega dökkar
horfur, sem þarna eru teiknað-
ar upp, en því miður of sannar
til að ýta frá sér.
Aðgerðir til varnar
Ef við ætlum okkur að reyna
að koma í veg fyrir þær slæmu
afleiðingar, sem hér er rætt
um, verður að grípa strax til
aðgerða. Þá ber annars vegar
að hafa í huga stutt-tíma að-
gerðir og hins vegar lang-tíma
aðgerðir.
VAXTAOKRIÐ ER orðið
svo hrikalegt hér á landi, að í
dag búum við við hæstu raun-
vexti í heimi. Þessi vaxtastefna
er komin frá íslenskum hægri-
mönnum og virðist ekki eiga
sér neinar skynsamlegar
skýringar nema þá helst að apa
upp eftir karlinum honum
Reagan í henni Ameríku, sem
hefur verið leiðandi í hávaxta-
stefnunni í samræmi við ein-
hverjar dularfullar kenningar
frjálshyggjumanna að verðið
á peningum þurfi að sprengja
upp úr öllu valdi. Það er orðið
að skilyrðislausri kröfu að hér
verði strax breyting gerð á, því
- vaxtalækkun er hagsmuna-
• Kjaradeilurnar,
orsakir þeirra
og afleiðingar
mál undirstöðuatvinnuveganna
- vaxtalækkun er hagsmuna-
mál launþega, sem standa í
íbúðarkaupum
- vaxtalækkun er grundvöllur
þess að gengisfellingar verði
minni en ella.
Það er alkunna, að þessi
hávaxtastefna kemur í kjölfar
þeirrar áráttu frjálshyggju-
manna að vilja hafa alla skap-
aða hluti í frumskógarstíl. Nú
er það svo, að fjármagn
landsmanna eykst nákvæmlega
ekkert við það að bankarnir
hafi eitthvert frelsi við vaxta-
ákvarðanir. Það eina sem ger-
ist er að hlutföllin milli bank-
ana breytast ef til vill eitthvað.
En til að reyna að standa sig í
Sjórnmálalegar
afleiðingar
I kjölfar slíkra umbrota,
sem hafa verið í íslensku þjóð-
félagi að undanförnu, eru um-
fangsmiklar breytingar á
stjórnmálasviðinu óhjákvæmi-
legar og koma jafnvel til með
að setja mark sitt á þjóðfélagið
næstu árin.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
án spurningar tapað gífurlega
af því fylgi, sem hann var
búinn að afla sér. Ræður hér
mestu afstaða flokksins í verk-
fallsdeilunum eins og skýrt hef-
ur komið fram í skoðanakönn-
unum DV. Það er líka með
ólíkindum að fylgjast með
hvernig rólyndis íhaldsmenn,
einkarétt á að vera með slíkar
vangaveltur.
í ljósi slæmrar stöðu flokks-
ins á hinum frjálsa atkvæða
markaði, virðast hins vega all-
ar slíkar hugmyndir hafa verið
kæfðar.
ÞAÐ HEFUR ALLTAF
verið til stór hópur innan
Framsóknarflokksins, sem
hefur ekkert viljað hafa með
íhaldið að gera og í því sam-
bandi má minna á hugtakið
„Allt er betra en íhaldið“.
Framsóknarmenn hafa þó ver-
ið reiðubúnir til að leggja slík-
ar hugmyndir til hliðar og
starfa með íhaldinu ef það gæti
orðið landinu til góða. Að
þeirra mati kom slík staða t.d.
j\/ \Uj «iinurims!isii i?.j j, j|
Opinberir starfsmenn með kröfuspjöld fyrir framan Stjómarráðshúsið.
NT-mynd: Róbert.
samkeppninni verða bankarnir
að eyða gífurlegu fjármagni í
kostnað og höfum við á dag-
blöðunum fengið væna sneið
af þeirri köku. En hverjir eru
það, sem borga auglýsinga-
reikninga bankanna? Áuðvit-
að engir aðrir en undirstöðuat-
vinnuvegirnir og launþegarnir,
því eins og áður segir, hefur
fjármagnið ekkert aukist við
breytinguna.
Þessu verður þegar að
breyta.
HVAÐ FRAMTÍÐINA
varðar getum við dregið þann
lærdóm af kjaradeilunum, að
samningar verða best gerðir
með opinberri íhlutan. Það
hefur verið önnur árátta hjá
markaðshyggjumönnum, að
forðast slíka íhlutun, því allt á
að vera svo frjálst.
Þeir kjarasamningar, sem
voru gerðir núna, hafa þá
sérkennilegu eiginleika að allir
aðilar eru óánægðir með þá. Á
sama tíma eru allir óánægðir
að hafa ekki farið hina marg-
umtöluðu skattalækkunarleið
forsætisráðherra. Hefði náðst
samstaða um þá leið strax síðla
sumars, er óhætt að fullyrða,
að við hefðum ekki lent í
þessum hörkum og að launþeg-
ar hefðu fengið mun raunhæf-
ari samninga með alvöru kjara-
bót.
Nú ættum við að læra af
reynslunni og ganga til næstu
samninga með vandlega undir-
búnum opinberum aðgerðum
til að liðka fyrir samningagerð.
traustir kjósendur Sjálfstæðis-
flokksins, umbreyttust í hat-
römmustu baráttumenn gegn
íhaldsstefnunni á aðeins ör-
fáum dögum meðan á verkföll-
unum stóð.
Á SAMA TÍMA fór mikið
fylgi yfir til Framsóknarflokks-
ins, enda sýndi hann allt aðrar
hliðar á sér í deilunum. Skatta-
lækkunarleið forsætisráðherra
réði hér áreiðanlega miklu svo
og sú afdráttarlausa yfirlýsing,
að laun hefði átt að borga út 1.
október ásamt öðrum leiðum
skynseminnar.
Stjómarsamstarfið
Þessi þróun á stjórnmálaá-
standinu gerði að verkum, að
menn fóru óhjákvæmilega að
velta fyrir sér horfunum á
áframhaldandi stjórnarsam-
vinnu - enda ekkert óeðlilegt
við það þegar samsteypustjórn
er við völd í lýðræðisþjóðfélagi
á umbrotatímum.
Það er vitað, að skömmu
fyrir verkfall BSRB voru á-
hrifahópar innan Sjálfstæðis-
flokksins að íhuga sterklega
þá leið að efna til kosninga í
nóvember,eins og fram kom í
DV á sínum tíma og eins í
yfirheyrslu DV á Þorsteini
Pálssyni í gær. Sjálfstæðis-
menn hafa auðvitað engan
• Vaxtaokrið og
nauðsyn opinberrar
íhlutunar í
kjarasamningum
upp i tyrra, þegar núverandi
stjórn var mynduð. Þar með
voru þeir líka heilshugar í
samstarfi og voru ekkert að
flíka „Allt er betra en íhaldið"
hugtökum, enda drengirgóðir.
Að vísu hafa þeir ekki alltaf
verið ánægðir með stefnuna í
markaðs- vaxta- og byggða-
málum, en látið þar við sitja
með þjóðarhag í huga.
í SJÁLFSTÆÐIS-
FLOKKNUM er um svipaða
stöðu að ræða. Þar er stór
hópur áhrifamanna, sem hefur
verið á móti öllu samstarfi við
framsóknarmenn og minna
má á í því sambandi hugtök
eins og „SÍS veldið“, „land-
búnaðarklíkan" o.s.frv.
Þar með líkur hins vegar
samlíkingunni, því ólíkt ó-
ánægðum framsóknarmönnum
láta óánægðir sjálfstæðismenn
skoðanir sínar á samstarfsaðil-
anum hiklaust í ljós og reyna
þannig á augljósan hátt að
spilla fyrir stjórnarsamstarf-
inu. í þessu sambandi er óhætt
að rifja upp skrif formanns
fulltrúaráðs Sjálfstæðisfélag-
anna í Reykjavík í Morgun-
blaðinu í sumar, þar sem hann
talar þannig um framsóknar-
menn að þeir munu seint
gleyma.
Þrátt fyrir að framsóknar-
menn séu með geðbetri stjórn-
málamönnum á íslandi og
ótrúlega seinir til að reiðast,
kemur auðvitað einhvern tím-
an að því að þeir lemja í
borðið, segja hingað og ekki
lengra og fara að svara í sömu
mynt.
Og skyldi einhvern undra?
Jú, Moggann hefur undrað
þetta mikið. Það þurfti reyndar
ekki nema hlutlausan áhorf-
enda, eins og NT, til að benda
á þessar staðreyndir í sakleysi
sínu til að Mogginn býrjaði að
hrópa „Stjórnarslit, stjórnar-
slit“ og reyndi síðan að fá
formann Framsóknarflokksins
til að segja að þetta sé bara allt
saman vitleysa í blaðinu að
gera athugasemdir við stefnu
Sjálfstæðisflokksins. Og þegar
það dugði ekki var sjálfur
formaður Sjálfstæðisflokksins
látinn segja að það væri ein-
hver neðanjarðarstarfsemi í
gangi innan Framsóknar! Það
er engu líkara en sjálfstæðis-
menn telji sig eiga einkarétt á
athugasemdum varðandi
stjórnarsamstarfið. í það
minnsta hafa framsóknarmenn
verið ákaflega spakir, þegar
þeir hafa verið rakkaði niður f
Mogganum og DV.
Endurskoðun
stjómarsáttmálans
En það eru ekki aðeins þess-
ar skoðanir óánægðra sjálf-
stæðismanna, sem fara fyrir
brjóstið á mörgum framsókn-
armönnum, heldur einnig
finnst þeim sem stjórnarsam-
starfið einkennist um of af
áhrifum íhaldsins. Það eru eink-
urn tvö atriði sem standa upp
úr.
FRJÁLSHYGGJUPILT-
ARNIR í Sjálfstæðisflokknum
eru nú orðnir stórir og valda-
miklir innan flokksins. í kjölf-
ar þeirrar þróunar stefnir allt í
átt til lögmála frumskógarins.
Samningar í kjaradeilum eiga
að vera „frjálsir" og án opin-
berra afskipta.
Heiftúðugar kjaradeilur
fengum við út úr því.
Vextir voru gefnir „frjálsir“
í sumar og nú bítast bankarnir
með ærnum kostnaði um inn-
lánsfjármagn, sem er ekki til,
því launþegarnir sem og undir-
stöðuatvinnuvegirnir eru á
hausnum.
Vaxtabyrði í áður óþekktum
mæli fengum við út úr því.
• Stjórnarsam-
starfið og afstaða
flokkanna til þess