NT - 19.11.1985, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 19. nóvember 1985
Útlönd
Stórveldaafstaðaátoppfundinum í Genf
■ Tveir voldugustu leiðtogar heims, Mikhail Gorbac-
hev, aðalritari Kommúnistaflokks Sovétríkjanna og
Ronald Reagan, forseti Bandaríkjanna, funda í dag og
á morgun í svissnesku borginni Genf.
Þetta er fyrsti fundur þessara leiðtoga og hefur mikið
verið rætt og ritað um hvaða áhrif fundur þeirra kann að
hafa á samskipti risaveldanna Sovétríkjanna og Banda-
ríkjanna.
Báðir hafa lagt fram tillögur um takmörkun vígbúnað-
ar og fækkun kjarnorkuvopna en ólíklegt er talið að
þeir nái samkomulagi um slíka fækkun þar sem mikill
munur er á tillögum þeirra. Báðir segjast þeir vilja
fækka árásarvopnum um helming en þá greinir á um það
hvaða vopn teljist árásarvopn.
Eins og sjá má á greinunum, sem hér eru birtar, er
mikill munur á afstöðu Bandaríkjamanna og Sovét-
manna til viðfangsefnis toppfundarins. Ekki er því búist
við heimsögulegum ákvörðunum á honum.
7
Sjónarmið
Sovétmanna
Sovéski fréttaskýrandinn Spartak Beglov,sérlegur fréttaritari
í Genf lýsir afstöðu Sovétmanna
■ Genf. Þrjú þúsund hlaða-
menn frá öllum lieimshornum
bíða í Genf komu Mikhails Gor-
bachjovs, aðalritara miðstjórn-
ar KFS og Ronalds Reagans,
Bandaríkjaforseta, er þeir
koma til áttunda leiðtogafundar
Sovétríkjanna og Bandaríkj-
anna á 26 árum. Á meðan eru
blaðamennirnir sem hafa að-
stöðu í alþjóðlegu blaðamanna-
miðstöðinni í Genf að skoða
upplýsingar og fréttir frá öllum
heimshornum. Markmiðiðerað
finna út hvers almenningur í
heiminum væntir af komandi
viðræðum.
Næstunr alls staðar er svarið
hið sama. Rajiv Gandhi, for-
sætisráðherra Indlands segir að
fundur leiðtoganna eigi að beina
athyglinni að málefnum afvopn-
unar. í frétt frá Hamborg segir
að 30 fyrrverandi leiðtogar ríkja
og ríkisstjórna hafi hvatt
Mikhail Gorbachjov og Ronald
Reagan til að gera áhrifaríkar
ráðstafanir til að takmarka víg-
búnað, að staðfesta að þeir
skuldbindi sig til að fara strang-
lega eftir samningum um eld-
flaugavarnir og frysta þróun
gagngervihnattavopna. í nýlegu
ávarpi til sovéska og bandaríska
leiðtogans lögðu leiðtogar Al-
kirkjuráðsins í Genf áherslu á
þörfina á að stöðva allar tilraun-
ir með kjarnorkuvopn og koma
í veg fyrir að vopn fari út í
geiminn.
Sömu kröfur koma fram í
ávarpi Pugwash-hreyfingarinn-
ar sem hefur aðsetur í Genf og
í öðrum áköllum víðs vegar að
úr heiminum. Það er sláandi
hversu líkar skoðanir eru á því
hvaða mál eigi að hafa forgang
og að nauðsynlegt sé að gera
sáttmála sem markar leið til
afvopnunar.
Það er varla sá pólitíski frétta-
skýrandi í Genf, sem vill ekki
að árangur verði af þessum
fundi. En það er erfitt að finna
bjartsýnismann, sem er tilbúinn
að vcðja á góðan árangur. Allir
skilja þetta þegar borin er sam-
an afstaða Sovétríkjanna og
Bandaríkjanna fvrir viðræðurn-
ar.
Mikill meirihluti þeirra sem
fylgjast með viðurkenna hið
mikla átak sem gert hefur verið
af hálfu Sovétríkjanna til að
koma á grundvelli fyrir sam-
þykktir til að draga úr vígbúnað-
arkapphlaupinu. Sovétríkin
hafa sett á hjá sér einhliða
frystingu á allar kjarnorku-
vopnatilraunir, skuldbundið sig
til að setja ekki að fyrra bragði
upp vopn í geimnum og lýst sig
reiðubúin til að fækka um helm-
ing kjarnorkuvopnum Sovét-
ríkjanna og Bandaríkjanna sem
ná til landsvæðis hvor annarsef
hönnun geimárásarvopna verð-
ur bönnuð. Þau hafa cinnig sett
fram aðrar tillögur, t.d. til þess
að snúa við aftur vígbúnaðar-
uppbyggingu í Evrópu.
Afstaða Sovétríkjanna til
leiðtogafundarins kom skýrt
fram í svari Mikhail Gorbac-
hjovs við ávarpi leiðtoganna
sex, sem stóðu að Delhi-yfirlýs-
ingunni: „Fyrir okkar leyti erum
við fylgjandi því að það náist raun-
hæfur og áþreifanlegur samn-
ingur á fundinum, sem mundi
" efla öryggi og traust í heiminum
og opna möguleika á að stöðva
sívaxandi þróun vígbúnaðar-
uppbyggingar og endurbætur á
því sviði.“
Hvað Bandaríkjunum við-
kemur eru stjórnmálafrétta-
skýrendur hræddir vegna æ fleiri
vísbendinga um að ríkisstjórn
Reagans langi lítt til að gera
samkomulag í Genf, sem yrði til
að hvetja til afvopnunarsátt-
mála. Það er aðeins ein skýring
á þessu: Moskva veit vel að
menn þar vilja stöðva kapp-
hlaupið en fylgismenn Reagans
vita ekki hvað þeir vilja. Banda-
ríkin vilja ekki hafna áætlun
sinni um hervæðingu geimsins
og stöðva áætlun um hönnun
nýtísku strategískra vopna.
Upplýsingar hafa lekið til press-
unnar trá Washington, sem gefa
til kynna að nýjustu tillögur
Bandaríkjanna í viðræðunum í
Genf snerti ekki stýriflaugar í
sjó og kjarnorkuskotpalla sem
eru á færibandi og þar sé hafnað
öllum takmörkunum á hinni
strategísku tillögu í varnarmál-
um.
Svissneskir fréttaskýrendur
létu þetta ekki fram hjá sérfara.
Einn þeirra skrifar að annars
vegar geti bandaríska ríkis-
stjórnin ekki látið sem tillögur
Sovétríkjanna séu ekki til, en
hins vegar fallist hún ekki á
tillögur Sovétríkjanna - um að
hætta við áætlunina um stjörnu-
stríð. Annar fréttaskýrandi
hætta við áætlunina um stjörn-
ustríð. Annar fréttaskýrandi
skrifar að af þessari ástæðu getf
Washington ekki annað en
rcynt að minnka þau áhrif sem
tillögur Sovétríkjanna hafi haft
og beina athyglinni að málum
sem tengjast hinni hugmynda-
fræðilegu baráttu.
Við skulum nefna hlutina sínu
rétta nafni og þá er hér um að
ræða fyrirætlun þess efnis að
veikja viðræðurnar með því að
fórna afvopnunarmálefnunum
fyrir andspæni í samskiptum
Sovétríkjanna og Bandaríkj-
anna, sem var dæmigerð í tíð
fyrri ríkisstjórnar.
Þær fréttir berast frá Was-
hington og þessar fréttir eru
komnar til Genf, að „þrýstihóp-
ar“ meðal fylgismanna Reagans
gegni æ stærra hlutverki í undir-
búningnum fyrir leiðtogafund-
inn og að samþykktir um að
geimurinn verði ekki hervæddur
og að hægt verði á vígbúnaðar-
áætlunum mundi þýða pólitísk-
ar og efnahagslegar hörmungar
í lífi þeirra.
Þetta staðfestir þann ótta al-
mennings að horfurnar á að
koma aftur á spennuslökun
henti ekki þeim í Bandaríkjun-
um, sem sækja gróða til óyfir-
lýstra styrjalda í Mið-Ameríku,
Ásíu og Afríku og loganna í
Mið-Austurlöndum. Það virðist
mótsögn en „harðnandi stefna“
í Bandaríkjunum á sér stað
meðan Reagan forseti talar um
löngun sína til að Sovétríkin og
Bandaríkin lifi saman í friði. Sá
tími sem er til stefnu áður en
fundurinn hefst, mun leiða í ljós
hvort þessi orð byggjast í raun
á áhuga á friði og afvopnun, eða
hvort þau eru aðeins til að fela
þá áætlun að koma fyrir vopnum
í geimnum og halda áfram upp-
byggingu kjarnorkuvopnabúra.
Spartak Beglov, pólitískur
fréttaskýrandi, sérlegur frétta-
ritari í Genf. 14.11.1985
Sjónarmið
Bandaríkjamanna
(Jr yfirliti Hvíta hússins um markmið Bandaríkjanna eins og
Reaganlýsirþeimíávarpi tif bandarísku þjóðarinnar í gær
■ Forsetinn vonar að í Genf
niuni hann og Gorbachev geta
hafið „viðræður um frið sem
haldist út kjörtímabil mitt og
lengur".
Markmið hans er að hefja
viðræður þar sem „viö viður-
kennum ágreining okkar af
hreinskilni og byrjum að draga
úr honum og leysa hann: virkt
upplýsingastreymi tryggi að at-
hafnir okkar og fyrirætlanir
verði ekki misskildar; við brjót-
um múra á milli okkar og störf-
um saman þar sem slíkt er
mögulegt í þágu sameiginlegra
hagsmuna allra".
Þegar forsetinn talar um frið
á liann ekki aðeins við að ckki
sé stríð: raunverulegur friður
„hvílir á hornsteinum mannrétt-
inda, einstaklingsfrelsis, sjálfs-
ákvörðunarrétti þjóða og virð-
ingu fyrir lögum".
Þess vegna stefnum við að
árangri á fjórum sviðum á fund-
inum í Genf:
- „Drcgiö veröi úr fjölda
kjarnavopna, þeim veröi að lok-
um útrýmt og varnarkerfi sem
ógni engum tekin upp í staðinn.
- Endi verði bundinn á
svæöisbundin átök í Ásíu, Afr-
íku og Miö-Ameríku sem sé
hætta á að breiðist út.
- Gagnkvæm samskipti verðj
aukin, meðal annars verði ein-
staklingssamskipti meiri en
nokkurn tíma áður.
- Mannréttindi vcrði tryggö í
samræmi við alþjóðasamþykkt-
ir.“
Árangurinn á ekki að tnæla
með samkomulagi til skamms
tjma; „aðeins tíminn mun leiða
í Ijós hvort við höfum byggt
trausta brú inn í öruggan heim.“
Bandaríkin lögðu til stórfclld-
an niðurskurð á langdrægum
vopnum árin 1977 og 1982.
Bandaríkin lögöu fram drög
að samkomulagi um algjört
bann við notkun cfnavopna árið
1984.
Bandaríkin hafa einnig lagt
fram tillögur um bættar aðferðir við
eftirlit með takmörkunum á
kjarnorkutilraunum og til að
auka gagnkvæmt traust.
Forsetinn cr ánægður með aö
forystumenn Sovétríkjanna
hafa byrjað aö ræða um niöur-
skurð á vopnum og hafa lagt
fram tillögur í Gcnf.
Við erum tilbúnir til að skcra
sambærileg kjarnavopn niður
um 50% til að viðhalda stöðug-
leika sem komi í veg fyrir kjarn-
orkuárás að fyrra bragði. „Ef
við fækkum báöir stríðsvopnum
væru engir sem töpuðu, aðeins
sigurvegarar.
Það væri í þágu alls heimsins
ef við gætum sagt skilið við
kjarnorkuvopn og tekið þess í
stað upp varnarkerfi sem eyða
vopnum en ekki fólki."
Svæðaátök verði
stöðvuð: Tryggir
öryggi í heiminum
Til að tryggja frið er nauðsyn-
legt að fjarlægja orsök spenn-
unnar í heiminum.
í ræðu forsetans á Allsherj-
arþingi Sameinuðu þjóðanna
lagði hann til „svæðabundna
friðaráætlun" sem felst í þremur
iiðum:
1) Samningaviðræður milli
stríðandi aðila og sættir á milli
þeirra.
2) Viöræöur milli Banda-
ríkjamanna og Sovétmanna til
stuönings friðarsamningum.
3) Efnahagsleg endurupp-
bygging.
Frumkvæði forsetans hefur
það markmið að binda enda á
ófrið á fimm helstu átakasvæð-
unum í Asíu, Afríku og Mið-
Ameríku: í Afghanistan,
Kambódíu, Eþíópíu, Angólaog
Nicaragua. Forsetinn mun
fylgja þcssum tillögum sínum
eftir á fundinum í Genf.
Frelsi og lýðræði:
Besta tryggingin fyrir
friði
„Réttur einstaklingsins og
stjórn sem byggir á lögum eru
jafnnauðsynlcg fyrir frið og tak-
mörkun vopna. Sagan hefur
sýnt að lýöræðisþjóöir hcfja
ekki stríð."
„Viö hljótum í Genf að taka
málstað þeirra sem geta sjálfir
ekki talað máli sínu. Við erum
ekki að rcyna að þvinga skoðun-
um okkar upp á aöra. En viö
höfum rétt til að fara fram á að
önnur ríki standi við alþjóðlcgar
skuldbindingar sínar."
Aukin samskipti:
Opnari heimur
Þrátt fyrir mikinn djúptækan
ágreining telur forsetinn aö við
getum og veröum að koma í vcg
fyrir aö samkeppni okkar í milli
þróist yfir í ofbeldi. „Viðvar-
andi friöur byggist á opnum og
heiðarlegum samskiptum og
tækifæri fyrir almenning í lönd-
um okkar til að kynnast milli-
liðalaust."
Forsctinn er líka staðráöinn í
að „finna lcið fyrir bandaríska
og sovéska borgara til aö starfa
saman að vcrkefnum í þágu alls
mannkyns".
Bandaríkin og Sovétríkin
hafa haft formlcg samskipti á
sviöi menningar og menntamála
í rúm 25 ár. Viö erum nú í þann
vcg að Ijúka viðræöum um nýj-
an rammasamning um samskipti
á sviði vísinda, menningar og
gagnkvæmum heimsóknum
listamanna. Samkvæmt þcssum
samningi geta bandarískir lista-
menn ferðast um Sovétríkin
með bandarískum leiðsögu-
mönnum sem tala rússnesku .
Samskipti á þessum sviðum
eru mikilvæg en það er nauðsyn-
legt að ganga lengra. Forsetinn
vonast til að við getum minnkað
tortryggni á milli okkar, dregið
úr leynimakki og skapað „opn-
ari heim“.
Hann hefur lagt fram stór-
huga tillögur um stóraukin sam-
skipti þjóða okkar:
- Skipti á nemendum og
kennurum verði stóraukin á öll-
um skólastigum og nýju kerfi
styrkja verði komið á til að
senda nokkra af bestu háskóla-
ncmendum hvors lands til náms
í hinu landinu.
- Ferðamönnum verði fjölgað
og milliliðalaus samskipti al-
mennings veröi stóraukin.
- Samskipti á sviöi íþrótta
verði efld og íþróttakeppnum
verði sjónvarpað til að færa
ungt fólk í Bandaríkjunum og
Sovétríkjunum nær hvort öðru
í heilbrigðri kcppni jafnt sem
utan keppnissvæðis.
- Gcrðar vcrði áætlanir um
ný samvinnuverkefni á sviði vís-
inda, viö geimkönnun og í
læknavísindum.
- Samið vcröi um fjölmiðla-
samskipti, truflunum á útvarps-
sendingum verði hætt og fulltrú-
ar hvors rtkis fái að koma fram
í sjónvarpi liins.
- Upplýsingastrcymi verði
aukiö, auðveldara verði að nálg-
ast bækur, blöð og tímarit frá
hvoru ríki t.d. í gegnum mcnn-
ingarmiðstöðvar og bókabúðir.
Niðurstaða „Engar
tálvonir en bjartsýni“
Forsetinn sagöi „Við erum
okkur meðvitaðir unt hinn mikla
mun scm er á milli okkar - milli
verðmætamats okkar, þjóðfé-
lagskerfa og sannfæringar. En
viö crum staðráðnir í að láta
þennan mun ckki brjótast út í
bcinni andstöðu cða átökum.
Við ógnum ekki sovésku
þjóðinni og munum aldrei
gera."
Forsetinn telur aö hægt sé að
ná árangri í öllum framttn-
greindum atriðum ef Sovét-
rncnn eru tilbúnir til þess.
Einn toppfundur gctur ekki
skapaö stöðugan friö en for-
setinn vonar að fundur hans
með Gorbachev veröi upphaf
að friðarviðræöum. Hann lítur
meö bjartsýni til framtíðarinnar
og fer til Genfar fullur öryggis.
í stuttu máli sagt þá fer forset-
inn til Genfar meðvitaður um
þaö „hvað vonin um frið ristir
djúpt... í hjarta hverrar banda-
rískrar og sovéskrar móður".