Morgunblaðið - 26.08.2004, Page 24

24 FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LANDSBANKI
OG ÍSLANDSBANKI
Undanfarna mánuði hefurnefnd starfað á vegum við-skiptaráðherra að undirbún-
ingi löggjafar um hringamyndun í ís-
lenzku viðskipta- og atvinnulífi. Gera
má ráð fyrir að niðurstöður nefnd-
arinnar liggi fyrir innan tíðar. Mark-
mið ríkisstjórnarinnar með þessu
nefndarstarfi hefur verið að kanna
leiðir til þess að setja viðskiptalífinu
hér einhvern starfsramma og koma
þannig í veg fyrir að örfáar stórar
viðskiptasamsteypur kaupi upp allt
sem máli skiptir í atvinnulífi okkar.
Markmiðið með fjölmiðlafrumvarp-
inu og fjölmiðlalögunum, sem Alþingi
hafði samþykkt áður en til afskipta
forseta Íslands kom var hið sama á
afmörkuðu sviði.
Ætla verður að ríkisstjórnin eigi
eftir að leggja tillögur sínar í þessum
efnum fyrir Alþingi í haust eða vetur.
Í ljósi þessa er óskynsamlegt af
forráðamönnum Landsbanka Íslands
og Burðaráss, en þessi tvö fyrirtæki
eru í ráðandi eigu sömu aðila, að sýna
merki þess, að þessir aðilar hyggist
eignast eða eiga stóran hlut í Íslands-
banka.
Að vísu segir Friðrik Jóhannsson,
forstjóri Burðaráss, í samtali við
Morgunblaðið í gær að ekkert hafi
verið ákveðið um, hvort Burðarás
eigi til frambúðar hlutabréf í Íslands-
banka, sem félagið hefur keypt af
Orra Vigfússyni, bankaráðsmanni í
Íslandsbanka. Það eru óljós svör.
Þá vekur það athygli í Viðskipta-
blaði Morgunblaðsins í dag að erfitt
reynist að fá skýrar upplýsingar um
þau viðskipti, sem fram hafa farið
síðustu daga á milli Burðaráss og
Urriða ehf., sem átti umrædd bréf.
Það ýtir undir sjónarmið, sem voru
til staðar í upphafi um forsendur við-
skiptanna.
Það liggur alls ekki beint við, að
sameining Landsbanka og Íslands-
banka yrði þjóðfélagi okkar til fram-
dráttar. Þeir sem eiga ráðandi hlut í
Landsbanka og Burðarási eru í for-
ystu fyrir annarri af tveimur öflug-
ustu viðskiptasamsteypum landsins.
Morgunblaðið hefur ítrekað undir-
strikað það sjónarmið, að engu skipti
hvað fyrirtækið heitir eða hver eigi
það þegar um er að ræða stóru við-
skiptasamsteypurnar og stöðu þeirra
í samfélaginu. Fyrir nokkrum miss-
erum reyndi annar hópur að ná und-
irtökum í Íslandsbanka. Það tókst
ekki. Ef Landsbanki/Burðarás stefn-
ir nú á yfirráð yfir Íslandsbanka er
sami leikur á ferðinni.
Vel má vera, að forráðamenn
beggja bankanna geti sýnt fram á
það með tölum, að æskilegt sé að
bankarnir verði stærri og þess vegna
sé sameining þeirra rökrétt framhald
af þeirri þróun, sem orðið hefur. KB
banki hefur sýnt, að það er hægt að
stækka með útþenslu í öðrum lönd-
um. Það þarf ekki að kaupa upp allt,
sem fyrir verður hér heima fyrir.
Forráðamenn Landsbanka/Burð-
aráss eiga ekki að ögra umhverfi sínu
með þessum hætti. Þess vegna eiga
þeir að selja bréfin í Íslandsbanka.
Í HÓPI ÞEIRRA BESTU Í HEIMINUM
Ekki er hægt annað en fyllast stoltiyfir frammistöðu tveggja íþrótta-
manna okkar Íslendinga á Ólympíu-
leikunum í Aþenu, þeirra Þóreyjar
Eddu Elísdóttur, stangarstökkvara,
og Rúnars Alexanderssonar, fimleika-
manns.
Með einstakri einbeitingu, metnaði,
dugnaði og þrotlausum og greinilega
skynsamlegum undirbúningi, tókst
þeim báðum að komast í úrslit í sinni
grein og varð Þórey Edda í 5. sæti í
stangarstökki kvenna í Aþenu á
þriðjudagskvöld og Rúnar varð í 7.
sæti í æfingum á bogahesti á sunnu-
dagskvöld.
Með þessum árangri hafa þau Þórey
Edda og Rúnar skipað sér í raðir
þeirra bestu í heiminum, í sínum grein-
um og það er stórkostlegur árangur.
Skærustu stjörnur okkar á Ólympíu-
leikum hingað til hafa verið Vilhjálmur
Einarsson, sem setti Ólympíumet í þrí-
stökki í Melbourne í Ástralíu árið 1956.
Metið féll að vísu á sömu leikum, en
Vilhjálmur fékk engu að síður silfur-
verðlaunin, sem var frábær árangur;
Vala Flosadóttir, stangarstökkvari,
sem hlaut bronsverðlaun á Ólympíu-
leikunum í Sydney fyrir fjórum árum,
fyrsta og eina íslenska konan hingað
til, til þess að stíga á verðlaunapall á
Ólympíuleikum; Bjarni Friðriksson,
júdókappi, sem hlaut bronsverðlaun á
Ólympíuleikunum í Los Angeles 1984
og karlalandslið Íslands í handbolta,
sem lék til úrslita við Frakka um þriðja
sætið á Ólympíuleikunum í Barcelóna
1992, en tapaði þeirri viðureign og
hafnaði í fjórða sæti.
Allir þessir einstaklingar hafa snert
taug þjóðarstolts okkar Íslendinga
með eftirminnilegum hætti og upp-
skorið þakklæti þjóðarinnar fyrir eigin
frammistöðu.
En á hinn bóginn vill það oft gleym-
ast hér heima, við hvers konar ofurefli
okkar litla örþjóð getur átt að etja,
þegar komið er á vettvang stórleika
eins og Ólympíuleika. Þá gerist það og
hefur einatt gerst, að ofurmannlegar
kröfur eru gerðar til íþróttamanna
okkar, um að þeir strjúki nú þjóðar-
stoltinu rétt.
Ofantöldum og ýmsum öðrum, hefur
á góðum stundum tekist það, en ekki
alltaf og þá er viðkvæðið jafnan, að
þennan einstakling eða hinn, þetta lið-
ið eða hitt hefði aldrei átt að senda ut-
an.
Auðvitað er slíkt umtal um frammi-
stöðu íslenska karlalandsliðsins í
handbolta dæmigert nú, eftir að þeim
tókst einungis með erfiðismunum að
tryggja sér 9. sæti á Ólympíuleikun-
um. Væntingarnar um frammistöðu
liðsins, voru allt aðrar, afar miklar og
að líkindum ekki fyllilega réttmætar.
Þó má ekki gleyma því, að handbolta-
landsliðið sjálft, þjálfarar og liðsstjórn
höfðu ótrauðir lýst því yfir að þeir
stefndu hærra og áttu þannig þátt í að
byggja upp meiri vonir en efni stóðu
til.
Eftir að Magnús les eittljóða Matthíasar, bæði áíslensku og ensku, býðurstjórnandinn gest sinn
velkominn og spyr hvort hann hefði
komið áður til Edinborgar.
„Já,“ segir Matthías. „Ég kom
sem sjómaður. Var á skipi sem flutti
frosinn fisk frá Íslandi til Leníngrad
og við stoppuðum hér á leiðinni. Ég
var strákur. Ég fór upp á Princess
Street og hafði aldrei séð annað eins.
Mér fannst borgin eins og úr æv-
intýri. Hér var kastali og ég spurði
sjálfan mig: hvers vegna eru engir
kastalar á Íslandi?
Ég man þó best eftir hestunum,
þeir voru risastórir, eins og hestar
Tolkiens raunar. Ég hafði aldrei séð
neitt þessu líkt. Man eftir augn-
blöðkunum á hestunum og ég man
ég hugsaði hve hamingjusamir þeir
hlytu að vera að sjá einungis
ákveðna hluti.
Svo fórum við til Leníngrad. Þetta
var skömmu eftir stríð; fólk þar
hafði engar augnblöðkur en hugsaði
samt eins og þær væru fyrir hendi.
Eftir þetta var ég ekki sérlega hrif-
inn af Stalín.
– En þú varst svolítill marxisti í
þér, var það ekki, segir Magnús.
„Ég hugsaði um það. En svo fór
ég til Sovét-Rússlands Stalíns. Það
var góð lækning.“
Þarna hlógu áhorfendur innilega,
í fyrsta skipti af mörgum meðan á
dagskránni stóð.
– Það sem við Matthías eigum
sameiginlegt, segir Magnús, er að
við erum nokkurn veginn jafngamlir
– nema hvað hann er mun yngri,
þremur mánuðum yngri – og sú
staðreynd að báðum erum við blaða-
menn sem hættir eru störfum. En
ég er smeykur um að fleira sé ekki
líkt með okkur vegna þess að Matth-
ías er, samhliða því að hafa alla tíð
starfað sem blaðamaður, eitt
fremsta nútímaljóðskáld Íslendinga.
Magnús segist vita að blaðamenn
óttist ekkert, margir hverjir, að taka
sér skáldaleyfi endrum og sinnum
en að vera blaðamaður og ljóðskáld
sé allt annað. Í rúm 40 ár, frá 1959 til
2001, hafi Matthías verið ritstjóri
helsta dagblaðsins á Íslandi, Morg-
unblaðsins, og afkastamikill rithöf-
undur. Bækur hans séu orðnar fleiri
en 50; ljóðabækurnar 20, hann hafi
skrifað leikrit, bæði fyrir svið og út-
varp, sent frá sér safn smásagna, rit-
gerðir og skáldsögur auk samtals-
bóka. Í gær var kynnt ný bók
skáldsins, New Journeys, sem til-
einkuð er bókmenntahátíðinni í Ed-
inborg. Um er að ræða úrval ljóða úr
fyrri bókum Matthíasar auk nokk-
urra nýrra, en óbirtra ljóða á ís-
lensku. Þýðendur eru Marhall
Brement, Bernard Scudder og Joe
Allard.
Magnús spyr: Hvernig í ósköp-
unum hafðirðu líka tíma til þess að
ritstýra dagblaði?
Matthías brosir og segir: „Þetta
er hægt ef maður sjálfur er ritstjór-
inn. Þá er enginn ritstjóri sem segir
manni fyrir verkum!“
Eftir að hlátur áheyrenda þagnar,
bætir Matthías því við að hann hefði
ekki getað hugsað sér að starfa ein-
ungis sem blaðamaður – en sem rit-
stjóri hefði hann getað stjórnað sín-
um eigin tíma, gert það sem hann
vildi á blaðinu, og einnig sinnt þeirri
löngun sinni að semja ljóð, leikrit og
þar fram eftir götunum.
„Sá sem er blaðamaður verður að
ganga í hvaða verk sem er. Það þýðir
ekki að neita ákveðnum verkefnum.
Ég sagði einu sinni við ungan blaða-
mann, sem nú er fjármálaráðherra,
að ef hann vildi sleppa við að gera
eitthvað sem honum líkaði ekki yrði
hann að hætta í blaðamennsku. Og
hann hætti í blaðamennsku og varð
fjármálaráðaherra!“
II
Eftir hlátrasköll í salnum þegar
Matthías hafði sagt frá unga blaða-
manninum Geir H. Haarde fer
Magnús á byrjunarreit og segir frá
bernsku Matthíasar.
– Hann fæddist 1930 í Reykjavík.
Föðurafi hans og nafni var kaup-
maður frá Bergen í Noregi sem flutti
til Íslands um 1870 og opnaði verslun
í Reykjavík. Móðurafi hans var al-
þingismaður í 30 ár og forseti Al-
þingis um tíma. Pólitískur ferill hans
var að miklu leyti helgaður barátt-
unni fyrir sjálfstæði Íslands, sem
varð svo að veruleika 1944. Faðir
hans var aðalgjaldkeri Landsbanka
Íslands, einnig mikill sjálfstæð-
issinni og félagi í Sjálfstæð-
isflokknum.
Magnús segir svo; barnæska þín
snerist að töluverði leyti um sjálf-
stæðið, var það ekki, Matthías?
„Jú. Ég var þegn konungs Dan-
merkur alveg þangað til ég varð fjór-
tán ára. Við vorum í raun í sömu
sporum og ríki þriðja heimsins eru í
dag; nú erum við rík þjóð og ég held
að þriðji heimurinn gæti öðlast
bjartsýni með því að kynna sér sögu
þessarar litlu en gömlu þjóðar, sem
mikið hefur þjáðst. Ísland var ný-
lenda í 500 ár en þrátt fyrir það varð-
veitti þjóðin rætur sínar, tungu-
málið, arfleifðina.“
Magnús segir frá því að fimm ára
hefði Matthías veikst illa af skarlats-
sótt, hefði verið við dauðans dyr, og
vegna hættu á smiti hefðu þurft að
brenna alla persónulega muni sem
hann hafði í herbergi sínu.
„Þetta krafðist mikillar baráttu.
Maður skynjaði dauðann allt í kring-
um sig,“ segir Matthías. „Skarlats-
sótt í þá daga var eins og Svarti
dauði. Fólk var sett í einangrun.
Mamma vildi ekki senda mig í ein-
angrun á spítala og sá því um mig
sjálf. Þá var ekki til penisilín, en nú
er veikin læknuð með því á tveimur
dögum. En ég skynjaði vissulega
dauðann.“
Magnús spyr hvort það komi fram
í ljóðum hans?
„Já, að sjálfsögðu,“ svarar þá
Matthías. „Ég var að skoða sýningu
á verkum Munchs í einu safnanna
hér í gær. Hann er mikill listamaður
og ég skynjaði að myndir hans eru
um ást og dauða. Ég leiddi þá hug-
ann að því að ég hef líka ort um ást
og dauða og spurði sjálfan mig hvers
vegna svo væri. Og ég geri mér bara
grein fyrir því núna að það gæti ver-
ið vegna þess sem þú nefndir áðan.
Ljóðskáld veit ekki hvað það er að
skrifa hverju sinni; ljóðskáld er tré.
Ljóðskáld er tré sem stendur þarna
og bíður eftir einhverju sem það veit
ekki hvað er. Tréð veit ekkert, en
skyndilega hefur það upp raust sína
og byrjar að syngja. Og það
Fuglarnir syngja í trénu en
ekki hvers vegna.“
Magnús upplýsir að Matt
numið forníslensku og bókm
Háskóla Íslands, síðan bókm
og leikbókmenntir í Kaupm
höfn.
– Þig dreymdi ætíð um að
bókmenntamaður, að verða
skáld, segir Magnús. En til
þér inn peninga fórstu að sk
Morgunblaðið. Meðan þú dv
Danmörku varstu fréttarita
ins þar – en svo var ritgerði
Háskólanum, ritgerðin um
sögu, gefin út og þar með m
að draumurinn hafi ræst. Þ
orðinn bókmenntamaður.
Magnús greinir frá því að
ías hafi stefnt á Þýskalands
ar hann var beðinn um að k
heim til starfa á Morgunbla
– Svo varðstu ritstjóri. Þú
aðeins 29 ára…
„Og er enn!“ segir þá Ma
snöggt, við góðar undirtekt
Magnús spyr þá hvort þa
ekki sett honum skorður að
við hlið þriggja annarra rits
blaðinu, allt frammámanna
stæðisflokknum.
„Nei, það var frábært. Þe
allt vinir mínir og þeir voru
fundum á Alþingi svo ég ha
ar hendur!“
Og nú hlær Matthías sjál
III
Eftir að Magnús les anna
berst talið að íslenskri ljóðg
mennt. Hún var ákaflega he
bundin þar til í seinna stríði
hann. Að miklu leyti óskilja
ómögulegt að þýða ljóðin.
En svo kom stríðið.
Ljóðskáld e
Jafnaldrar og blaðamenn.
Johannessen, skálds og fy
Tveir menn á sviði, nokkrir tugir í sal.
Þetta er í gær; sérstök dagskrá er um ís-
lenskt skáld í fyrsta skipti á alþjóðlegu
bókahátíðinni í Edinborg í Skotlandi,
stærstu bókahátíð heims. Skapti Hall-
grímsson hlýddi á kynningu á lífi og list
Matthíasar Johannessen, skálds og fyrr-
verandi ritstjóra Morgunblaðsins, sem
sjónvarpsmaðurinn, rithöfundurinn og
þýðandinn Magnús Magnússon stýrði.
Dætur Magnúsar, Sally (se
hægri, voru meðal áheyre
sínu eftir að dagskránni la