Morgunblaðið - 04.11.2004, Qupperneq 20

20 FIMMTUDAGUR 4. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Í vikunni hófust æfingar á jóla-verkefnum beggja leikhús-anna í borginni og eiga það
sameiginlegt að báðar sýningar
eru leikgerðir eftir bókum. Í Þjóð-
leikhúsinu er það leikgerð Hilm-
ars Jónssonar á verðlauna-
skáldsögu Ólafs Gunnarssonar
Öxinni og jörðinni og í Borg-
arleikhúsinu á Bjarni Jónsson
heiðurinn af leikgerð Híbýla vind-
anna eftir Böðvar Guðmundsson.
Hilmar Jónsson leikstýrir og
Arnar Jónsson fer með hlutverk
Jóns biskups Arasonar og þá
Björn og Ara, syni hans, leika
Ingvar E. Sigurðsson og Hilmir
Snær Guðna-
son.
„Efni verks-
ins er eitt
mesta átaka-
tímabil í sögu íslensku þjóð-
arinnar, siðaskiptin, sem voru
vettvangur ógnvænlegra atburða,“
segir í tilkynningu frá Þjóðleik-
húsinu sem bætir um betur og
segir: „Stórbrotnar persónur stíga
fram á sjónarsviðið; hinn vígreifi
trúmaður Jón Arason Hólabiskup,
Björn og Ari synir hans sem háls-
höggnir voru með honum í Skál-
holti 1550, fjölskyldur þeirra, ver-
aldlegir sem andlegir höfðingjar,
kvenskörungar, almúgafólk...
Magnað verk um trú og efa, sjálf-
stæði og kúgun, þar sem saga
þjóðar er samofin grimmum ör-
lögum.“
Aðrir leikendur eru Anna Krist-
ín Arngrímsdóttir, Arnbjörg Hlíf
Valsdóttir, Atli Rafn Sigurðarson,
Björgvin Franz Gíslason, Elva Ósk
Ólafsdóttir, Gunnar Eyjólfsson,
Hjalti Rögnvaldsson, Ívar Örn
Sverrisson, Jóhann Sigurðarson,
Kjartan Guðjónsson, Kristján
Franklín Magnússon, Nanna Krist-
ín Magnúsdóttir, Rúnar Freyr
Gíslason, Sólveig Arnarsdóttir,
Þórhallur Sigurðsson og Þórunn
Lárusdóttir.
Höfundur tónlistar í Öxin og
jörðin er Hjálmar H. Ragnarsson,
um sviðshreyfingar sér Sveinbjörg
Þórhallsdóttir, lýsingu hannar
Björn Bergsteinn Guðmundsson,
búningar eru í höndum Þórunnar
Maríu Jónsdóttur og höfundur
leikmyndar er Gretar Reynisson.
Frumsýning verður 2. jóladag.
  
Í Borgarleikhúsinu er veriðstíga fyrstu skrefin eftir bók-
um Böðvars Guðmundssonar, Hí-
býli vindanna og Lífsins tré. Þar
er rakin saga Ólafs Jenssonar og
ættmenna hans og um leið saga
lífsbaráttu Íslendinga austan hafs
og vestan á ofanverðri 19. öld og í
upphafi þeirrar 20. „Híbýli vind-
anna er leikrit um drauma,
brostnar vonir og söknuð, en
fjallar síðast en ekki síst um
þrautseigju og fórnir fólks í leit
að nýjum samastað í tilverunni,“
segir Borgarleikhúsið um sitt jóla-
verk og í báðum tilfellum kemur
lýsingin á efniviðnum ekki beinlín-
is á óvart enda bækurnar mörgum
kunnar og hráefnið verið marg-
hnoðað í ýmsum myndum. Með
báðum þessum sýningum er fylgt
þeirri ágætu uppskrift að áhugi
almennings fyrir að sjá sögu-
persónur lifna á leiksviðinu hefur
löngum verið mikill.
Í hlutverki Ólafs Jenssonar að-
alpersónu Híbýla vindanna er
Björn Ingi Hilmarsson, Katla Mar-
grét Þorgeirsdóttir er fyrri kona
hans, Sæunn, og Halldóra Geir-
harðsdóttir er seinni kona hans,
Elsabet. Aðrir leikendur eru
Bergur Þór Ingólfsson, Birna Haf-
stein, Guðmundur Ólafsson, Gunn-
ar Hansson, Halldór Gylfason,
Hanna María Karlsdóttir, Jóhanna
Vigdís Arnardóttir, Margrét
Helga Jóhannsdóttir, Pétur Ein-
arsson, Sigrún Edda Björnsdóttir,
Sveinn Geirsson, Theodór Júl-
íusson.
Leikstjóri er Þórhildur Þorleifs-
dóttir, leikmynd hannar Vitas
Narbutas, búninga gerir Filippía
Elíasdóttir, tónlistin er eftir Pétur
Grétarsson og Lárus Björnsson
lýsir.
Frumsýnt verður 7. janúar á
Stóra sviðinu.
Siðaskipti og Vestur-Íslendingar
’Áhugi almennings fyr-ir að sjá sögupersónur
lifna á leiksviðinu hefur
löngum verið mikill.‘
AF LISTUM
Hávar Sigurjónsson
havar@mbl.is
Morgunblaðið/Golli
Hluti leikhóps Þjóðleikhússins í Öxinni og jörðinni sem frumsýnt verður á Stóra sviðinu annan jóladag.
Katla Margrét Þorgeirsdóttir, Björn Ingi Hilmarsson og Halldóra Geir-
harðsdóttir leika aðalhlutverkin í Híbýlum vindanna í Borgarleikhúsinu.
TVEIR íslenskir myndlistarmenn,
Gísli Bergmann og Birgir Snæbjörn
Birgisson, sýna um þessar mundir í
galleríi í London sem nefnist Seven
Seven undir heitinu Silent Reading.
Eru þeir hluti af hópi fimm mynd-
listarmanna sem kallar sig then og
hefur sýnt saman sex sinnum áður.
„Við sýndum meðal annars á Kjar-
valsstöðum og í Listasafni ASÍ í jan-
úar í fyrra,“ segir Birgir Snæbjörn í
samtali við Morgunblaðið. „then er
hópur listamanna sem er starfandi í
London og varð þannig til að við
hittumst oft á opnunum og deildum
skoðunum okkar á myndlist. Við
höldum hópinn vegna sameiginlegra
skoðana okkar og virðingar á verk-
um hvert annars.“
Að sögn Birgis vinna einstakling-
arnir innan hópsins á nokkuð líkan
hátt í myndlistarsköpun sinni. „Með
titlinum á sýningunni, Silent Read-
ing, vildum við benda á að við aðhyll-
umst næmi fyrir efni og aðferðum.
Við höfum verið orðuð við að vinna á
svolítið mjúkum og rólegum nótum,
og viljum gjarnan benda á að það er
viðurkennd leið í myndlist. Það þarf
ekki að kasta sprengju eða hrópa
hátt.“
Birgir segist telja að þessi nálgun
í myndlist hljóti að teljast nokkur
sérstaða um þessar mundir. „Það að
ná í gegn með hljóðlátri aðferð, sem
að okkar mati virkar jafnvel enn bet-
ur. Eins og ég hef sjálfur sagt um
verkin mín, kýs ég frekar að hvísla
en hrópa vegna þess að hvíslið er
persónulegri og sterkari sam-
skiptamáti.“
Sýningin í Seven Seven stendur til
14. nóvember.
Myndlist | Íslenskir myndlistarmenn sýna í galleríi Seven Seven í London
Hvíslað frekar en hrópað
Úr seríunni Ljóshærðar starfsstéttir
eftir Birgi Snæbjörn Birgisson. Verk Gísla Bergmann, Protagonist, á sýningunni í Seven Seven.
HÖFUNDUR bókar þessarar er
aldurhniginn, fæddur 1919, Borg-
firðingur að uppruna, íslenskufræð-
ingur að mennt, alinn upp í sveit en
var lengst af kennari í Reykjavík.
Spuni er fjórða ljóðasafn hans. Efn-
ið er hvort tveggja, hversdagslegt
og kunnuglegt, tengist öðru fremur
mannlegum samskiptum í blíðu og
stríðu sem þá eru skoðuð og
skyggnd út frá sjónarhorni alþýð-
legrar lífspeki, oftar en ekki með
góðlátlega glettinni afstöðu til
manna og málefna sem stöku sinn-
um jaðrar við kaldhæðni.
Reynsla frá náms- og starfsárum
er ekki mikið á dagskrá, bernsku-
minningarnar úr sveitinni þeim
mun meira. Barnaskólinn heima
verður skólamanninum ofar í huga
en lærdómssetrin í þéttbýlinu.
Gömlu konurnar, sem rauluðu við
rokkinn sinn meðan snáðinn framdi
sínar fyrstu kveðskapartilraunir,
mega skoðast sem táknmyndir
gömlu góðu daganna. Með því að
lesa »upphátt aldnar skræður«
lögðu þær grunninn að bókmenn-
ingunni sem byggt var á síðar.
Réttirnar á Rauðsgili leiða hugann
að kvæðum Jóns Helgasonar sem
þar var fæddur. Harðgerðum mos-
anum, sem býr í haginn fyrir við-
kvæmari en þroskameiri gróður,
líkir Ívar við mannlega samhjálp.
Vinátta hundsins yljar í endurminn-
ingunni. Og ekki gleymir Ívar sauð-
kindinni sem hélt lífinu í þjóðinni
aldirnar í gegnum. Sonnettu yrkir
hann sem hann nefnir slétt og fellt:
Til Borgarfjarðar. Annað kvæði
hans ber yfirskriftina Borgfirsk
ljóðagerð. Þar nefnir hann goð-
sagnapersónuna Braga en skír-
skotar jafnframt til Egils og
Snorra. Það er með öðrum orðum
hið einfalda og tilgerðarlausa líf í
sveitinni ásamt sögufrægð héraðs-
ins sem kalla má leiðarljós í kveð-
skap Ívars.
Álit hans og reynsla af þéttbýlinu
bendir í raun til gagnstæðrar nið-
urstöðu. Sá sundurleiti að ekki sé
sagt sundurtætti veruleiki, sem þar
blasir við, birtist honum gjarnan
sem andstæða gömlu góðu gild-
anna. »Sællífið er svikum blandið
[…] en happdrætti ginna marga og
lokka.« Börnin nema ekki lengur
málið af móður og ömmu heldur hið
gagnstæða, þær skulu nú gera svo
vel að læra barnamálið! Þar af leið-
ir að íslenskan er slaklega rækt og
báglega á vegi stödd.
Er þá síst að furða að Ívar skuli
sjálfur halda í heiðri forna kveð-
skaparhefð og yrkja með ljóð-
stöfum, rími og reglubundinni
hrynjandi. Skal það síst lasta. Ljóst
er eigi að síður að viðureign hans
við formið – einkum rímið – þrengir
mjög svigrúm hans til frjálslegrar
tjáningar. Þeim vanda sínum lýsir
hann einkar vel í kvæði sem hann
nefnir Bið skáldsins:
Ég sat inni allan daginn
úti þó að skini sól.
Mér gekk eitthvað ekki í haginn,
andlit mitt í höndum fól.
Einhver kom loks inn og spurði
af hverju ég sæti hér,
segir að sig og fleiri furði
hver fjárinn gangi nú að mér.
Óræð hugsun andsvar heftir,
enda gefst mér trauðla hrós.
Ég var bara að bíða eftir
birtu ef kvikna vildi ljós.
Að bíða þess að andinn komi yfir
mann getur sem sé kostað dálag-
legt námskeið í þolinmæði! Allt um
það má kvæði þetta, sem hlýtur að
teljast með hinum betri í þessari
bók Ívars, fela í sér þaðan af víð-
tækari lífsannindi.
Bókin er offsetfjölrituð. Umbrot
og prentun hefur tekist nokkuð vel.
Nema hvað titilsíðan hlýtur að telj-
ast fátækleg svo ekki sé meira sagt.
BÆKUR
Kvæði
eftir Ívar Björnsson frá Steðja. 114 bls.
Útg. höf. Reykjavík, 2004.
Spuni
Erlendur Jónsson
Sjá einnig menningar-
umfjöllun á bls. 42–49