Morgunblaðið - 04.11.2004, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 4. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
AFGERANDI SIGUR
George W. Bush sigraði með yfir-burðum í forsetakosningunum íBandaríkjunum í fyrradag eftir
óvenjuharða og illvíga kosningabar-
áttu. Bush sýndi hins vegar sáttfýsi
þegar hann flutti sigurræðu sína í
Washington í gær og kvaðst einnig
þurfa hjálp þeirra, sem greitt hefðu
andstæðingi sínum, John F. Kerry, at-
kvæði til þess að styrkja bandarísku
þjóðina fyrir komandi ár. „Ég mun
þurfa stuðning ykkar og ég mun leggja
hart að mér til að verðskulda hann,“
sagði forsetinn. „Ég mun gera allt sem
ég get til þess að verðskulda traust
ykkar.“ Bush sagði að nýtt kjörtímabil
væri tækifæri til þess að ná til þjóð-
arinnar allrar: „Við höfum eitt land,
eina stjórnarskrá og sameiginlega
framtíð, sem bindur okkur böndum og
þegar við snúum bökum saman og
vinnum saman eru engin takmörk fyrir
mikilfengleika Bandaríkjanna.“
Þessi afgerandi sigur kemur mörg-
um á óvart og hann hlýtur að vera for-
setanum mikill léttir. Í kosningunum
árið 2000 fékk hann minnihluta at-
kvæða, en úrslitum réð að hann fékk
fleiri kjörmenn en andstæðingurinn. Í
fjögur ár hefur hann þurft að sitja und-
ir því að hann væri forseti án umboðs.
Að þessu sinni fékk hann 51% atkvæða
en Kerry 48% og fékk rúmlega þremur
og hálfri milljón atkvæða meira en and-
stæðingurinn. Fyrir fjórum árum bar
Bush sigur úr býtum í nokkrum ríkjum
vegna þess að þriðji frambjóðandinn,
Ralph Nader, tók atkvæði frá andstæð-
ingi hans. Í þessum kosningum skipti
framboð Naders engu máli.
Ekki er nóg með að repúblikanar hafi
í þingkosningunum, sem fram fóru
samhliða forsetakosningum, aukið
meirihluta sinn í öldungadeild þingsins,
heldur tókst þeim að fella leiðtoga
demókrata í deildinni. Þá var allt útlit
fyrir að þeir myndu bæta við meirihluta
sinn í fulltrúadeild þingsins.
Fréttaskýrendur í Bandaríkjunum
tala um að þjóðin sé klofin og andstæð-
ingar Bush sitji hnípnir eftir þessi úr-
slit. Rudy Giuliani, fyrrverandi borg-
arstjóri New York, sagði í kosninga-
sjónvarpi bandarísku sjónvarpsstöðv-
arinnar CBS í fyrrinótt að Bush þyrfti
að byggja brýr á næsta kjörtímabili og
sameina Bandaríkjamenn. Ein leið til
þess væri að skipa einn eða tvo ráð-
herra úr röðum demókrata í stjórn
sína.
Bush sýndi í þessari kosningabar-
áttu hvers hann er megnugur og eftir
fyrsta kjörtímabil hans má ef til vill
segja að hann sé betri frambjóðandi en
forseti. En þótt sigurinn sé sætur tekur
nú raunveruleikinn við. Bush hefur
skapað ýmis vandamál í stjórnartíð
sinni og nú þarf hann að taka á þeim.
Hann þarf að koma böndum á vaxandi
fjárlagahalla og finna leið til þess að
takast á við ástandið, sem nú ríkir í
Írak.
Stjórnarhættir Bush hafa ekki að-
eins orðið til þess að valda sundrungu í
Bandaríkjunum. Mikil andstaða við
forsetann ríkir víða um heim. Bush þarf
að gera sér grein fyrir því að þótt
Bandaríkin séu voldugasta ríki heims
geta þau ekki hegðað sér eins og þau
séu ein í heiminum. Að sama skapi
verða ríki heims að gera sér grein fyrir
því að Bush verður forseti næstu fjögur
ár og haga sér í samræmi við það.
Bush getur gengið með öðru hugar-
fari til verks á nýju kjörtímabili. Hon-
um hefur tekist það, sem föður hans
tókst ekki, og náð endurkjöri. Að vissu
leyti getur hann nú hafið sig yfir það að
taka tillit til þröngra hagsmunahópa
vegna þess að hann hefur háð sína síð-
ustu kosningabaráttu og gefur það hon-
um ýmsa möguleika. Oft er sagt að á
seinna kjörtímabili sínu fari forsetar í
auknum mæli að hugsa um arfleifð sína.
Ekki aðeins Bandaríkjamenn heldur
allur heimurinn mun fylgjast með því
hvernig George W. Bush hyggst fylgja
eftir orðum sínum í sigurræðunni í gær.
SMEKKLEYSI
Helgi Hjörvar, alþingismaður Sam-fylkingar, hafði orð á því í um-
ræðuþætti Egils Helgasonar á Stöð 2
sl. sunnudag, að viðleitni sem hann
hefði orðið var við síðustu daga til þess
að draga Sólveigu Pétursdóttur, al-
þingismann Sjálfstæðisflokks og fyrr-
verandi dómsmálaráðherra, inn í um-
ræður um málefni olíufélaganna væru
að hans mati ósmekklegar.
Þetta er alveg rétt hjá þingmann-
inum. Sólveig Pétursdóttir hefur skap-
að sér sjálfstæðan starfsferil, sem al-
þingismaður, ráðherra og nú formaður
utanríkismálanefndar Alþingis. Hún
hefur aldrei komið nálægt rekstri olíu-
félaganna á Íslandi, þótt eiginmaður
hennar, Kristinn Björnsson, hafi verið
forstjóri Skeljungs á annan áratug.
Það er rangt, sem haldið hefur verið
fram opinberlega, að einhver þeirra
stofnana, sem undir dómsmálaráðu-
neytið heyra hafi í hennar ráðherratíð
efnt til útboðs á eldsneyti. Þetta kem-
ur glögglega fram í skýrslu Sam-
keppnisstofnunar um verðsamráð olíu-
félaganna.
Það er líka rangt, sem haldið hefur
verið fram, að fundur fulltrúa Sam-
keppnisstofnunar og Ríkislögreglu-
stjóra um olíumálið á síðasta ári hafi
verið haldinn í ráðherratíð Sólveigar
Pétursdóttur. Hann var haldinn eftir
að Björn Bjarnason hafði tekið við
embætti dómsmálaráðherra að lokn-
um þingkosningum vorið 2003.
Það er í litlu samræmi við jafnrétt-
ishugmyndir nútímans að gera eigin-
mann eða eiginkonu ábyrga fyrir gerð-
um maka síns á allt öðrum vettvangi.
Hvor aðili um sig í hjúskap er ábyrgur
fyrir sínum verkum úti á vinnumark-
aðnum eða í opinberu lífi. Þótt fólk hafi
gengið í hjónaband er ekki hægt að
binda saman ábyrgð þess í starfi með
þeim hætti, sem reynt hefur verið að
gera.
Hið sama á við um Ingibjörgu Sól-
rúnu Gísladóttur, varaformann Sam-
fylkingar. Í kosningabaráttu fyrir
nokkrum misserum var það hvað eftir
annað dregið fram í umræðum, sem
tengdust henni, að eiginmaður hennar
starfaði hjá Norðurljósum. Starfsferill
hans var að sjálfsögðu óviðkomandi
stjórnmálaferli eiginkonu hans.
Óskandi væri, að þeir sem fjalla um
málefni líðandi stundar á opinberum
vettvangi veittu ábendingum Helga
Hjörvar um þetta efni athygli og létu
af smekklausum tilraunum til að gera
nafngreinda einstaklinga ábyrga fyrir
verkum annarra, jafnvel þótt um hjón
sé að ræða.
Stjórn Samtaka iðnaðarins ákvað í byrjunseptember að setja á laggirnar vinnuhóptil að fjalla um nokkra þætti í íslenskuviðskiptaumhverfi. Tilefnið er skýrsla
IVR um íslenskt viðskiptaumhverfi sem gefin var
út í september s.l. Vinnuhópinn skipuðu: Víglund-
ur Þorsteinsson BM Vallá ehf., formaður, Helgi
Magnússon Hörpu-Sjöfn hf., Hreinn Jakobsson
Skýrr hf., Jón Diðrik Jónsson Ölgerðinni Agli
Skallagrímssyni ehf. og Þorgeir Baldursson
Prentsmiðjunni Odda hf.
Greinargerð vinnuhópsins fer hér á eftir í heild.
Við höfum farið yfir og rætt skýrslu nefndar
IVR um íslenskt viðskiptaumhverfi. Umfjöllun
vinnuhópsins tekur mið af efnistökum og tillögum
skýrsluhöfunda en ber ekki að skoða sem tæm-
andi svör eða viðbrögð við efni hennar. Við teljum
að Samtök iðnaðarins eigi að leggja áherslu á eft-
irgreind atriði í málflutningi sínum um íslenskt
viðskiptaumhverfi, skýrsluna og þau lagafrum-
vörp sem fylgja í kjölfarið.
Breytingar í kjölfar EES-samningsins
Gjörbreytt starfsumhverfi: Fyrr á þessu ári voru
liðin tíu ár frá því að Ísland varð hluti innri mark-
aðar Evrópu með gildistöku EES-samningsins.
Aðgangur íslenskra fyrirtækja að innri markaðn-
um og þær bættu reglur og stöðugleiki, sem hon-
um hefur fylgt, hefur gjörbreytt aðstæðum ís-
lenskra fyrirtækja til hins betra.
Samkeppnislög að evrópskri fyrirmynd: Um
sama leyti voru fyrstu samkeppnislögin sett hér-
lendis og þau hafa frá upphafi byggst á reglum
sem mótast hafa á ESB-vettvangi. Snúa þær fyrst
og fremst að banni gegn ólögmætu samráði fyr-
irtækja og banni gegn misnotkun á markaðsráð-
andi stöðu, sbr. IV. hluta laga nr. 2/1993 um Evr-
ópska efnahagssvæðið. Framkvæmd Eftirlits-
stofnunar EFTA og EFTA-dómstólsins auk
dómstóla ESB og framkvæmdastjórnar ESB eru
leiðbeinandi við framkvæmd íslenskra samkeppn-
islaga. Jafnframt er ljóst að íslensk fyrirtæki á al-
þjóðlegum markaði sæta og eiga fyrst og fremst
að sæta samkeppniseftirliti hinna evrópsku stofn-
ana og þar með samevrópskum samkeppnis-
reglum.
Íslensk fyrirtæki starfa á alþjóðlegum markaði:
Frjálst flæði fjármagns milli landa, frelsi á inn-
lendum fjármagnsmarkaði og uppbygging sam-
keppnishæfra alþjóðlegra fyrirtækja á íslenskum
grunni þýðir að markaðssvæði fyrirtækja í ís-
lensku atvinnulífi takmarkast ekki lengur af ís-
lenskum markaði. Þau keppa á alþjóðlegum mörk-
uðum og eiga að lúta þeim lögmálum sem þar
gilda. Þeir þættir í íslensku viðskiptaumhverfi,
sem innlend stjórnvöld hafa yfir að ráða, verða að
taka mið af þessum breytta heimi. Íslenskum
fyrirtækjum hafa verið gefin tækifæri sem
stjórnmálamenn verða að leyfa þeim að nýta.
Möguleikar til vaxtar eru forsenda útrásar: Fyr-
irtæki verða að hafa svigrúm til að stækka á ís-
lenskum heimamarkaði til að geta hafið útrás og
keppt á alþjóðlegum markaði. Markaðurinn held-
ur ekki uppi nema örfáum fyrirtækjum í mörgum
greinum og þar að auki eiga þau fyrirtæki jafn-
framt í samkeppni við innflutning og/eða á útflutn-
ingsmörkuðum. Þetta þýðir að áherslur í sam-
keppnisstefnu og samkeppniseftirliti eiga að vera
aðrar og taka mið af þessum aðstæðum.
Láta á skipulag fyrirtækja afskiptalaust: Þegar
réttmæti samruna er metið við okkar aðstæður
ber að taka meira tillit til samlegðaráhrifa og hag-
kvæmni. Af sömu ástæðum eru inngrip í skipulag
fyrirtækja (structural remedies) sérstaklega var-
hugaverð því að sundrung fyrirtækis eða tak-
markanir á fjárfestingum geta einfaldlega grafið
undan markaðnum á því tiltekna sviði í stað þess
að efla hann með því að opna fyrir samkeppni.
Þess í stað ber við okkar aðstæður að beina kröft-
um samkeppnisyfirvalda að reglum og eftirliti
með atferli fyrirtækja (behavioural remedies) svo
sem ólögmætu samráði, tilraunum til útilokunar
frá markaði og misbeitingar ráðandi stöðu.
Ekki dæma til smæðar: Það væri til óbætanlegs
skaða fyrir lífskjör íslensku þjóðarinnar ef hér
verður búið svo um hnúta að íslensk fyrirtæki
verði dæmd til þess að búa við óhagkvæmni stærð-
ar sinnar og svipt raunhæfum möguleikum til
vaxtar og útrásar á alþjóðamarkaði. Það er hættu-
legur misskilningur að fjöldi veikburða fyrirtækja
á innanlandsmarkaði sé lykillinn að virkri sam-
keppni.
Starfsumhverfi í fremstu röð er sameiginlegt
markmið: Það þarf að vera keppikefli okkar að
starfskilyrði og allar leikreglur og umgjörð ís-
lensks atvinnulífs séu til þess fallin að skipa ís-
lensku atvinnulífi í fremstu röð. Sé þessa gætt er
ekkert því til fyrirstöðu að lífskjör á Íslandi verði
með því besta sem þekkist.
Samkeppnisyfirvöld
Virkt og traust eftirlit: Það er mikilvægt að sam-
keppniseftirlit sé virkt og traust og fáist við þau
verkefni sem mestu máli skipta til þess að tryggja
heilbrigt og kröftugt íslenskt atvinnulíf, jafnt á
heimamarkaði sem á alþjóðavettvangi, sem er til
þess fallið að tryggja góð lífskjör.
Skipting Samkeppnisstofnunar er jákvæð: Mik-
i
e
S
k
f
s
u
s
T
b
i
k
s
v
r
S
s
þ
v
f
a
s
v
d
h
v
d
s
á
u
f
á
v
l
þ
f
Álit vinnu
Möguleika
H
M
ikilvægasta verkefni mitt
er að berjast gegn hvers
konar mismunun sem
byggð er á kynferði eða
trúarbrögðum,“ sagði dr.
Shirin Ebadi í samtali við Morgunblaðið í
gær. „Ég hef sérstakan áhuga á réttindum
kvenna í þessu sambandi. Konum er mis-
munað um nær allan heim. Sums staðar
mikið og annars staðar minna, en því mið-
ur ríkir hvergi algjör jöfnuður á milli karla
og kvenna.“
Shirin Ebadi segir að hún beini kröftum
sínum fyrst og fremst að Íran og íslamska
heiminum. „Vandamálin sem íslamski
heimurinn horfist í augu við eru hin sömu
og Íran á við að etja. Þau eru aðallega
rangtúlkun á íslam. Þar á eftir hef ég
áhuga á mannréttindamálum á heimsvísu.“
Hvað áttu við með rangtúlkun á íslam?
„Það eru mörg lög sem koma niður á
réttindum kvenna. Þegar konur mótmæla
þessum lögum er þeim sagt að þetta séu
íslömsk lög og því óumbreytanleg. Það er
rangtúlkun á íslam. Sú staðreynd að konur
njóta mismunandi stöðu í íslömskum ríkj-
um undirstrikar það.
Indónesía er t.d. eitt fjölmennasta músl-
ímaríki í heimi og búa þar 200 milljónir
múslíma. Þar sat kona á forsetastóli þar til
fyrir fáeinum mánuðum. Á sama tíma er
konum í öðrum íslömskum ríkum bannað
að aka bílum, eins og í Saudi-Arabíu. Fjöl-
kvæni hefur verið bannað í sumum ísl-
ömskum löndum, en það er enn leyft í öðr-
um. Við stöndum því frammi fyrir þeirri
spurningu hvað íslam, sem tekur mið af
samtímanum (dynamic Islam), kennir okk-
ur? Með réttri túlkun á íslam getum við
vissulega viðurkennt og virt réttindi
kvenna.“
Shirin segir að íslam bjóði upp á túlkun,
rétt eins og öll önnur trúarbrögð og hug-
myndafræði.
„Við verðum að samþykkja þá túlkun ísl-
am sem mætir kröfum og þörfum tímans.
Sama gildir um kristindóm, sem býður upp
á margþætta túlkun. Til dæmis viðurkenna
sumar kirkjur hjónabönd samkynhneigðra
en aðrar eru þeim algjörlega mótfallnar.“
Er það trúin eða feðraveldið sem er
aðalhindrunin fyrir auknum réttindum
kvenna?
„Menningin sem byggist á feðraveldi er
aðalhindrunin og feðraveldið veldur kúgun
kvenna öðru fremur. Feðraveldismenn-
ingin túlkar allt á sinn hátt. Þegar kemur
t.d. að sálfræði ákveður þessi menning að
konur séu tilfinningaríkari en karlar. Í
læknisfræði er kennt að heilar karla hafi
meiri getu en heilar kvenna. En þetta eru
bara kenningar. Feðraveldismenningin
skilgreinir einnig og tjáir trúna eins og
henni kemur best.“
Shirin Ebadi nefnir dæmi um hvernig
íslam hefur verið túlkað á karllægan hátt:
„Fyrir byltinguna voru meira en 100 kven-
kyns dómarar starfandi í Íran. Ég var
dómsforseti. Eftir sigur íslömsku bylting-
arinnar sögðu byltingarmenn, sem flestir
voru bókstafstrúarmenn, að samkvæmt
íslam gætu konur ekki kveðið upp dóma.
Við vorum allar þvingaðar til að taka að
okkur önnur störf í dómskerfinu og ég var
gerð að ritara við dómstólinn sem ég hafði
áður stýrt. Ég gat ekki samþykkt það og
hætti. Kvendómararnir og margir prófess-
orar í lögum mótmæltu og fóru að berjast
gegn þessum skilgreiningum. Við héldum
mörg málþing, skrifuðum fjölda greina og
bóka. Ég get sagt með ánægju að þrettán
árum síðar kvað dómskerfið upp úr um að
þetta hefði verið
ert í íslam mein
og aftur var fari
arastöður. Um t
konur gætu ekk
þannig að þær g
þörfnumst túlku
ist samtíma okk
Þú hefur ekk
indum kvenna,
„Feðraveldis
réttindi barna. H
tilheyri föðuræt
stæður einstakl
ingin bendir á a
arnafn föðurins
synir taki við af
réttindum stúlk
geta þess að þeg
ismenningu þá v
karlmanna. Ég
sem almennt við
eskjunnar. Þett
Hún kúgar konu
getur hvorki þjó
málalega meðte
byggist á gildi e
trúir ekki á gild
því ekki meðtek
og lýðræði eru t
Séu kvenréttind
dráttar. Feðrav
kvenréttindum
Þú hefur ekk
feðraveldismen
Vesturlönd. Er
að færa til betr
„Ég er andvíg
aðar til að bera
Ég er einnig á m
aðar til að taka
„Verð að vera bjart
Íranski mannréttindafrömuðurinn dr. Shirin Ebadi tekur við heið
nafnbót félagsvísinda- og lagadeildar Háskólans á Akureyri næst
laugardag. Hún hlaut friðarverðlaun Nóbels árið 2003. Guðni Ein
ræddi við Shirin Ebadi sem er nú í fyrstu heimsókn sinni til Íslan