Eintak - 05.05.1994, Síða 21

Ef alnæmi er undanskilið þá hafa fáar nýjar drepsóttir herjað á mannskepnuna á undanförnum áratugum.
En um leið og berklar, taugaveiki og aðrar drepsóttir hafa verið lagðar að velli með nýjum lyfjum
og meðferðum hafa aðrir sjúkdómar skotið upp kollinum - kvillar sem fyrri tíðar menn hefðu varia
flokkað sem sjúkdóma heldur frekar sem ólund, óhamingju, viljaleysi eða aumingjaskap.
En þessir sjúkdómar eru sjúkdómar okkar tíma og þeir segja sjálfsagt jafn mikið um okkur og annað
í tíðarandanum. Loftur Atu Eiríksson tíndi saman það helsta af þessum nýfundnu - eða í það minnsta
nýskilgreindu - sjúkdómum og ræddi við nokkra samtímamenn okkar um baráttuna gegn þeim.
Steinunn Sigurðardóttir
„Mér finnst eins og smærri vandamálin séu blásin ofmikið út á
meðan ekki er talað um stærri og alvarlegri hluti sem skipta meira
máli."
Steinunn Sigurðardóttir rithöfundur segir aö sér finnist greinilegt að
margir sæki í gönguferöir og útivist til lausnar á tilvistarvandamálum sínum.
„Þótt Reykjavík sé pínulítil borg er stressið við að búa í henni jafnmikið og í
stærstu stórborgum,“ segir hún. „Óliklegasta fólk er farið að fara í allt að
fimm daga göngutúra um hálendið og stressið er slíkt í höfuðborginni að
flestir virðast kjósa að flýja hana eins mikið og þeir geta á sumrin. Ég hef
alltaf verið mikil útivistarmanneskja sjálf og sæki mikið út í náttúruna til að-
hvíla hugann. Ég hef ekki þurft að sækja nein námskeið eða leita í sjálfs-
hjálparbækur vegna persónulegra vandamála en úr því að þú spyrð þá er
ég að vísu soldið lofthrædd án þess að ég hafi litið á það sem vandamál.
Það er engin meiriháttar paranoja og mér tekst að lifa við það enda lítið um
háhýsi hér á landi. Ég bý sjálf á þriðju hæð og það háir mér ekki. Starfs míns
vegna sit ég mikið við tölvu og í gegnum tíðina hef ég alltaf þjáðst af vöðva-
bólgu öðru hvoru. Mér hefur gefist vel að halda henni í skefjum með líkams-
rækt en einu sinni var toppstykkið farið að virka svo þungt að ég fór í sjúkra-
þjálfun."
Hyað um kaupæði. Þekkir þú það afeigin raun?
„Ég hef sjálfsagt einhvern tíma keypt eitthvað sem mig vanhagaði ekkert
um vegna þess að ég upplifði vöntun á einhverju sviði.
Mér finnst sorglegt að horfa upp á það að núna þegar verslanir eru opn-
ar í auknum mæli um helgar þá eru þær fullar af fólki. Það mætti draga þá
ályktun að fólk sé að reyna að gera eitthvað skemmtilegt og því detti ekkert
betra í hug. Ég hef alltaf litið á það sem kost að hafa búðir lokaðar að
minnsta kosti einn dag í viku svo maður þurfi ekki að hafa áhyggjur af versl-
unarferðum."
En hvað finnst þér um umræðuna um öll þessi vandamál?
„Mér finnst eins og smærri vandamálin séu blásin of mikið út á meðan
ekki er talað um stærri og alvarlegri hluti sem skipta meira máli. Mér finnst
skorta á fræðslu á breiðari grundvelli um geðræn vandamál. Það er eitt af
þessum stóru vandamálum sem ekki eru gerð sýnileg og flestir vita ekkert
hvernig þeir eiga bregaðst við ef einhverjum líður verulega illa sem eru þeim
nákomnir. Það ætti að tilheyra siðmenntuðu þjóðfélagi að taka verulega á
því.“ O
lífinu að drepa þá. Slöngur og
skriðdýr eru einnig skelfileg í aug-
um þjóðarinnar en þessi fóbía
tengist sennilega takmarkaðri
snertingu okkar við umrædd kvik-
indi. Mýs og rottur eru gæddar
þeim eiginleikum að hvetja konur
til að hoppa upp á stól sem er
óskiljanlegt, því rottur eru næstum
eins og íkornar sem öllum þykja
krútt. Eini verulegi munurinn á
íkorna og rottu er skottið en það er
eitt af því versta sem hægt er að
segja við konu með rottufóbíu.
Einbeitingarleysi
Með aukinni sérhæfmgu er ein-
beitingarleysi til aukinna vandræða
fýrir þá sem eiga við það að glíma.
Þeir sem eru einbeitingarlausir ger-
ast oft bændur því það verður ekki
til umtalsverðra vandræða ef menn
hafa í rnörg horn að líta. Erfiðara
er fyrir skurðlækna að lifa með ein-
beitingarleysi og með reglulegu
millibili heyrast sögur um ótrúleg-
ustu hluti sem gleymast inni í fólki.
Slökun er gott ráð við einbeitingar-
leysi og framboðið á leiðum til að
slappa af er óþrjótandi.
Eiturlyfjaneysla
Nútíma alkóhólistar láta sér
flestir ekki nægja að drekka heldur
nota einnig aðra vímugjafa en
áfengi. Margir félagsmenn AA-
samtakanna eru fyrrverandi eitur-
lyfjaneytendur. SÁA fer heldur
ekki í vímuefnagreinarálit og á
meðferðarstofnunum þar geta
hasshausar jafnt sem heróínistar
vanið sig af þessum óskunda.
Einnig hafa fyrrum fíkniefnasjúk-
lingar með sér sarntök undir nafn-
inu Narcotics Anonymous sem
halda fundi í svipuðum anda og
AA nokkrum sinnum í viku. Inn-
tökuskilyrðið er einungis að hafa
löngun til að hætta neyslu vímu-
efna.
Feimni og óframfærni
Islenska skólakerfið er sniðið að
því að framleiða feimna og ófram-
færna einstaklinga og hefur náð
ótrúlega góðum árangri á því sviði.
Það er dónaskapur gagnvart kerf-
inu að vera einstaklingur og hafa
sjálfstæða skoðun á nokkrum hlut,
hvað þá heldur að leyfa sér að tjá
hana. Uppskera þessa er ofur-
komplexuð þjóð sem samanstend-
Atvinnuleysi
Alvöru atvinnuleysi er splúnku-
nýtt vandamál á Islandi. I stað þess
að gera þær hagstjórnarbreytingar
sem nauðsynlegar eru til að eyða
því er peningum hent í að hjálpa
atvinnuleysingjum að sætta sig við
orðinn hlut eða undirbúa sig undir
að takast á við nýjan starfsvettvang.
Verkalýðsfélög og þjóðkirkjan
halda námskeið fyrir atvinnulausa.
Bakverkir
Þótt þursabit sé á undanhaldi er
ekki hið sama að segja um aðra
og almennt sprikl eru vinsælar
leiðir til að losna við bakverki.
Búlemía
Þeir sem haldnir eru búlemíu
eru nútíma fulltrúar fyrir þann
forna víkingasið að æla jafnharðan
því sem menn innbyrða í mat og
drykk. Fræðingar kenna tísku-
sveiflum og auglýsingaheiminum
um að hafa þau áhrif á konur að
þær grípi til þessa örþrifaráðs til að
línurnar verði eitthvað í takt við
línurnar hennar Kate Moss. Búl-
emar hafa oft viðurstyggð á eigin
líkama og halda honum í skefjum
Sumir nýaldargúrúar ganga svo
langt að telja þennan ótta við
dauðann undiröldu alls ótta
mannfólksins. Eina garantíið sem
er boðið upp á við þessum kvilla
eru trúarbrögð, en þá setur efinn
strik í reikninginn. Einhver sagði
að trúfélög væru samtök um að
viðhalda sameiginlegum misskiln-
ingi, en flestir hafa logið öðru eins
að sér og lifað það af.
Dýrahræðsla
Skordýrahræðsla er mörgum Is-
lendingum í blóð borin og margir
halda að skordýr hafx þá mission í
Afbrotahneigð
Æ fleiri unglingar leiðast út á
braut afbrota. Það eru gömul sann-
indi að það leysir engan vanda að
setja menn í fangelsi. Þau virka
frekar sem olía á eldinn og saklaus
vasaþjófur endar því oft sem
morðingi. Fangar hafa meiri
möguleika á að verða sér út um
menntun í dag en áður og snúa lífi
sínu á rétta braut. Einnig hafa
raddir frá meðferðarbatteríinu
orðið háværari upp á síðkastið og
Ijóst er að fljótlega verður afbrota-
mönnum boðið
upp á að vera
þurrkaðir í stað
þess að dúsa í fang-
elsi.
Andsetni
Andar taka sér
bólfestu í fólki eða
híbýlum þeirra. Á
dögunum var frétt í
DV um fólk sem
lenti illa í aðgangs-
hörðum öndum í
Bústaðahverfi. Al-
gengasta húsráðið
við andsetni er að
leita aðstoðar miðla
sem hrekja þá á
brott.
Þjóðkirkjan hef-
ur ekki auglýst að
fulltrúar hennar
reki út illa anda, en
það hefur löngum
tíðkast í kaþólskum
sið. Eitt aðaldjobb-
ið hjá Jésú var að
hrekja út illa anda
og sumt fólk sem er frelsað til hans
í gegnum sértrúarsöfnuði tekur að
sér að veita þessa þjónustu.
bakverki. Heimilislæknar þjóðar-
innar njóta æ minna trausts til að
takast á við þennan kvilla enda eru
nútíma bakverkir oftar afleiðing af
stressi og hreyfingarleysi en brjósk-
losi. Ráðin við bakverkjum eru
orðin það mörg að auðveldlega er
hægt að tileinka þessum vanda all-
an sinn frítíma. Hnykkingalæknar,
nálastunguaðferð, dáleiðsla, nudd
með uppsölum og hægðalyfjum.
Þeir sem þjást af ofáti eru margir
einnig með búlemíu. Anorexía er
stóra systir búlemíu og er viður-
kennd sem geðsjúkdómur.
Dauðabeygur
Hræðsla við dauðann heldur líf-
inu í flestum allt til dauðadags.
Hilmar Orn Hilmarsson
„Ég er ósegjanlega hræddur við að mér verði úthlutað úr einhverj-
um listasjóði eða hljóti jafnvel starfslaun listamanna. Ég vakna
stundum kófsveittur eftir slika martraðir."
Hilmar Örn Hilmarsson tónlistarmaður á við það menn-
ingarvandamál að stríða að vera afskaplega hræddur við að
vera tekinn alvarlega sem listamaður.
„Ég er ósegjanlega hræddur við að mér verði úthlutað úr
einhverjum listasjóði eða hljóti jafnvel starfslaun listamanna.
Ég vakna stundum kófsveittur eftir slíka martraðir," segir
Hilmar. „Siíkar viðurkenningar gætu kollsteypt öllu því sem
ég lít á sem öryggisþætti í lífi mínu. Þetta er óttinn við að
verða skuldbundinn einhverjum og þurfa hugsa á þeirra
basa. Mér hefur tekist að halda mér á útjarðri siðmenningar-
innar og ég hef verið mjög óprófessjónal í öllu sem tengist
hefðbundnum tímaáætlunum. Stjórnunarfélagið ætti að nota
mig til að sýna fólki hvernig ekki á að vera. Að auki vantar
mig líka allan metnað.“
En er allt ilagi að fá Felix-verðlaun?
„Það var svo óraunverulegt. Ég þurfti bara að gista á dýr-
asta hótelinu í Berlín og hitta filmstjörnur. Maður gat alltaf
sagt við sjálfan sig að þetta væri ekki að gerast.“
Annað vandamál sem Hilmar hefur átt við að stríða er
kunnáttuskortur hans í arabískri tungu.
„Mér hefur aldrei tekist að Ijúka við Teach Yourself Arabic-
bókina mína. Þar af leiðandi verð ég kannski ekki viðbúinn
þegar múslimarnir taka yfir og mér finnst margt benda til
þess. Ég fæ stundum martröð þar sem mér finnst ég vera að
taka á móti múslimunum og segi „Shalorn" sem er ávarp á
hebresku í staðinn fyrir „Shalaam" sem er arabíska og enda
svo fyrir framan aftökusveit.“
Hilmari hrýs jafnframt hugur við að vera settur í fram-
kvæmdanefnd Listahátíðar eða annars menningarviðburðar
þar sem fólk tekur starf sitt afar alvarlega.
„Sem betur fer tekur það mig ekki langan tíma að átta mig á því að það
gæti aldrei gerst. En það geta liðið fáein sekúndubrot þar sem ég fyllist lam-
andi hræðslu," segir Hilmar. O
FIMMTUDAGUR 5. MAÍ1994
21