Vikublaðið - 30.12.1992, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 30. desember 1992
VIKUBLAÐIÐ
11
MYNDLISTARMAÐUR VIKUNNAR
Jólanótt frá imðöldum
íengi, sem er
Vlaría í hásæt-
nu, en ekki
vlaría við jöt-
na.
Betlehems-
tjaman er svo á
ínum stað, en
ndlitsmyndin í
enni er næstum
ins og glettin
/iðbót seinni
ima og á sér
ekki neina hefð-
oundna skýringu
nér vitandi.
I heild sinni
ýnir myndin að
löfundur hennar
efur verið vel að
ér í hinu stranga
iknmáli kristinn-
r myndlistar á
liðöldum og
æntanlega kunn-
ð skil á guð-
ræðilegri merk-
ígu þess. Því í
lun var kirkjulist
iðalda eins konar
ðfræði í tvívíðu
rmi. Viðfangsefni
nnar var ekki að
cja eftir náttúr-
rmi, heldur að
ilka guðfræði-
;gan sannleika.
Ólafur
Gíslason
Höfundur íslensku teiknibókarinnar
Verk: Fæðing Krists.
Blek á kálfskinni frá 14. öld.
Selma Jónsdóttir færir rök fyrir
því í ritgerð sinni um Lýsingar í
Stjómarhandriti að „frumgerð eða
fyrirmynd" Islensku teiknibókar-
innar í Ámasafni sé frá fyrri hluta
14. aldar, og að fyrirmynd hennar sé
að finna í breskum saltarahandritum
gerðum í upphafi 14. aldar í Ágú-
stínusarklaustrinu í Worksop nálægt
Nottingham á Englandi.
Mynd sú sem hér er birt sýnir
fæðingu frelsarans og byggir á
skýru og afdráttarlausu táknmáli
eins og tíðkaðist í hinni gotnesku
myndlist miðalda þar sem trúarhug-
myndir voru nátengdar hugmynd-
um manna um skipan samfélagsins:
Kristur er fæddur konungur og hið
veraldlega konungsríki átti að end-
urspegla konungsríki hans á himn-
um. Það var forsenda alls samræmis
að hin himneska og jarðneska Jer-
úsalem endurspegluðu hvor aðra.
Konungsvaldið var því heilagt eins
og Guð.
María er hér sýnd ekki bara með
geislabaug, heldur líka með kórónu,
til þess að undirstrika hlutdeild
hennar í konungdómi Frelsarans og
sérstöðu hennar meðal kvenna og
meðal dýrlinga. Getnaður hennar
veitti henni hlutdeild í guðdómnum:
hún var hin nýja Eva sem sigrast
hafði á erfðasyndinni sem þessi for-
móðir hennar hafði innleitt í veröld-
ina. Töldu sumir miðaldaguðfræð-
ingar jafnvel að hún sjálf hefði því
verið útvalin og eingetin í kviði
Önnu móður sinnar.
Jesúbamið á myndinni er ekkert
bam: hér er kominn fullskapaður
konungur, enda var Jesúbamið ekki
venjulegt bam, heldur holdtekja
Guðs sem bar með sér visku hans,
vald og mildi.
Fuglinn í hendi frelsarans er
gamalt tákn sálarinnar og táknar hér
vafalaust þann ódauðleik sálarinnar
sem Kristur færir mönnunum að
gjöf. Stundum er Jesúbamið sýnt
með rauðbrysting (t.d. í frægri Ma-
donnumynd Rafaels), og eru til tvær
helgisagnir af honum: önnur segir
frá því að Jóhannes skírari hafi
komið með dáinn rauðbrysting til
Jesúbamsins. Jesú lagði hönd sína
yfir fuglinn og hann flaug (sbr.
mynd Rafaels). Þar er rauðbrysting-
urinn tákn um ódauðleik sálarinnar
fyrir tilverknað Krists. Önnur helg-
isögn segir frá því að rauðbrysting-
ur hafi flogið yfir höfuð Krists á
leið hans á Golgata og slitið rósa-
þymi úr enni hans. Við það fékk
rauðbrystingurinn rauðan blett á
bringuna, sem hann hefur enn.
Jósep er hér sýndur sem skeggj-
aður maður með staf eins og tíðkað-
ist á miðöldum. Stundum var stafur-
inn hafður laufgaður eða blómgaður
í samræmi við helgisögnina um að
stafur hans hafi blómstrað þegar
hann fór á fund æðstaprestsins í
hofinu í Jerúsalem. En það krafta-
verk var tekið til sannindamerkis
um að hann væri kjörinn til að vera
eiginmaður hinnar heilögu jómfrúr.
Uxinn og asninn birtast fyrst í
fjárhúsinu á Betlehemsvöllum í
myndlist frá miðöldum. Hlutverk
uxans og asnans í helgisögninni um
fæðingu Frelsarans má rekja til spá-
dómsbókar Jesaja í Gamla testa-
mentinu (1,3) þar sem segir: „Uxinn
þekkir eiganda sinn og asninn jötu
húsbónda síns, en Israel þekkir
ekki, mitt fólk skilur ekki.“ Þetta
var talin spásögn um að gyðingar
myndu hafna Kristi sem frelsara.
James Hall segir í uppsláttarriti sínu
unt táknmál myndlistarinnar að síðar
meir hafi uxinn og asninn öðlast nýja
merkingu, þar sem asninn hafi verið
eins konar ímynd Gamla testamentis-
ins og uxinn þess nýja. Megi einkum
merkja þetta í norður-evrópskri
myndlist, þar sem nautið er látið
horfa með velþóknun til bamsins en
asninn látinn vera með hugann við
annað eða jafnvel látinn draga sæng-
ina af baminu eða vera í stympingum
við Jósep með stafinn. Hugsanlegt er
að þessi skilningur liggi að baki því
að nautið horfir hér með velþóknun á
Frelsarann á meðan asninn horfir út í
loftið.
Sviðsetning fæðingarinnar í þess-
ari teikningu er ekki hefðbundin að
því leyti að jötu frelsarans vantar.
María er hins vegar látin liggja í
konunglegri sæng en asninn og ux-
inn hafa úr konunglegri jötu að
moða, sem skreytt er með rósaflúri.
Vitmn heilgrar Birgittu frá Sví-
þjóð, sem hún öðlaðist í ferð sinni
til Betlehem árið 1370 og lýsti í Op-
inberunum sínum, þar sem hún sá
fyrir sér Maríu krjúpandi á knjám í
bæn á meðan hún fæddi, hafði mót-
andi áhrif á framsetningu fæðingar-
innar, einkum í flæmskri myndlist á
14. og 15. öld, en þeirra áhrifa gætir
ekki hér. Og þótt það sé alsiða í
gotneskri myndlist að hafa Maríu
krýnda kórónu í hásæti sínu, þá
qrunar mig að
að hafi ekki ver-
i venjan í lýsingu
jálfrar fæðingar-
inar. Myndin af
daríu og Jesú-
nirninu hér er
iví eins og kom-
n úr öðm sam-
Islenskar
stórsveitir
íslenskar stórsveitir (Big bönd)
hafa ekki verið margar í gegnum
árin. Þó skjóta upp kollinum ein
og ein en aldrei lifa þær lengi, því
miður. Það er segin saga að alltaf
þegar þessar sveitir eru að komast
vel af stað, samæfingin og samspil-
ið að skila sér, hætta þær af ein-
hverjum orsökum þannig að hefð-
in verður aldrei til.
Tónlistarskóli FIH gefur þó von
um að í framtíðinni verði til stór-
sveit, sem glatt geti hug og hjörtu
tónlistarunnenda. Eins má nefna
Tónmenntaskólann í Reykjavík og
Tónlistarskólann á Akranesi, en í
þessum skólum hafa margir alist upp
við að spila í stórsveitum, þótt það
fari ekki hátt og lítið beri á þessum
sveitum nema á vorin þegar upp-
skera vetrarins er borin fram. Von-
andi verður það þannig í framtíðinni
að þeir sem nú eru að alast upp í
þessum sveitum haldi uppi merkinu
og stórsveitarmúsík verði jafnsjálf-
sögð og poppmúsíkin er í dag. Svo-
lítill jöfnuður þar á milli ætti ekki að
skaða neinn.
Það tekur sinn tíma að þjálfa upp
stórsveit með tuttugu hljóðfæraleik-
urum. Þar skiptir til dæmis máli
hrynjandin, tónstaðan, jafnvægið og
stíllinn, svo eitthvað sé nefnt, og
þegar æft er aðeins einu sinni í viku
tekur þetta lengri tíma en ella. Það
var þó ekki að heyra á Stórsveit FIH,
sem tók þátt í jólatónleikum nem-
enda skólans um daginn. Sveitin lék
þar tvö lög, sérlega smekklega undir
stjóm Edvards Fredriksens. Þar
sýndu nemendur að þeir geta tekist á
við flókin og erfið verkefni og satt
best að segja kom á óvart hversu
samæfð og samstillt sveitin var.
Meðlimir sveitarinnar, sem allir
stunda nám við Tónlistarskóla FÍH,
koma frá ýmsum landshomum og
hafa hlotið sína eldskím í lúðrasveit-
um, sem eru sem betur fer fjölmarg-
ar víða um land. Flestir þeirra stunda
nám í djassdeild skólans og þátttaka
þeirra í stórsveitinni er því krefjandi
og skemmtilegur hluti af náminu.
Hljómsveit af þessu tagi er rneira en
fullboðleg á hvaða veitingahúsi sem
er og sjálfsagt gætu margir hugsað
sér að dansa við mátulega háværa
stórsveitartónlist, þar sem sveiflan
og spilagleðin ræður ríkjum. En því
er ekki til að dreifa. Sjálfsagt spilar
þar inní hugmyndaleysi veitinga-
manna, peningaleysi, tískan og
áhugaleysi. En hver veit, kannski
verður það einn góðan veðurdag að
stórsveit á borð við þá sem lék svo
glæsilega á fyrmefndum tónleikum
leiki fyrir dansi á hinum stóm svið-
um glæstra veitingahalla borgarinn-
ar.
VIKUBLAÐIÐ óskar sveitinni og
Tónlistarskóla FIH til hamingju með
glæsilegan árangur með ósk um
áframhaldandi spilamennsku af
þessu tagi.