Vikublaðið - 17.09.1993, Blaðsíða 3

VIKUBLAÐIÐ 17. SEPTEMBER 1993
Viðhorf
3
Niðurgreiðsla búvara
beint eða óbeint
Að undanförnu hefur farið
ffam milcil umræða í fjöl-
miðlum um svokallaðar
beingreiðslur til bænda. Viðbrögð
einstakra þingmanna sem stóðu að
ákvörðunum um þessi mál á sínum
tíma eru eins og þeir hafi ekki vitað
hvað þeir voru að gera. Viðskipta-
ráðherra lét t.d. hafa eftir sér í
sjónvarpsfréttum að bændur fengju
á þann hátt hærri laun frá ríkinu
heldur en forsætisráðherra og þótti
það hrein firn. Sú umræða sem átt
hefur sér stað um beingreiðslurnar
að undanförnu sýnir vel hve lág-
kúran er iðulega yfirþyrinandi í
umíjöllun um landbúnaðarmál
hérlendis.
Þar eru öll meðöl notuð og ekk-
ert til sparað. Það er í sjálfu sér
ekkert við því að segja að einstakir
blaðamenn láti vaða á súðum á
þessu sviði, en þegar menn í æðstu
embættum þjóðarinnar láta fara frá
sér rangfærslur og hálfsannleik á
borð við það sem viðskiptaráðherra
hefur gert, þá er verið að tala um
allt aðra hluti.
Niðurgreiðslur, til hvers
eru þær?
Ríkisvaldið notar skattpeninga
almennings í ýmsum tilgangi, m.a.
með því að flytja til fjármuni í
þjóðfélaginu vegna pólitískra
markmiða. Skattgreiðslur þeirra
sem betur mega sín eru notaðir til
að bæta stöðu hinna ver settu.
Þetta er viðtekið markmið í vest-
rænum þjóðfélögum, það eru hins
vegar notaðar mismunandi aðferð-
ir til þess að ná settum markmið-
um. Niðurgreiðslur á matvælum er
hluti af slíku félagslegu fyrirkomu-
lagi. Með því að greiða niður mat-
inn og lækka þannig verðið, er al-
menningi gert auðveldara með að
kaupa hann. Þar sem matur er ein
af grunnþörfum fólksins, þá eru
matvælin víða niðurgreidd af rík-
inu á beinan eða óbeinan hátt.
Niðurgreiðslur búvara höfðu
einnig annan tilgang. Það kom iðu-
lega fyrir hér fyrr á árum að ríkis-
valdið jók niðurgreiðslur á búvör-
um til að halda niðri hækkunum á
skráðum framfærslukostnaði heim-
ilanna (vísitölu framfærslukostnað-
ar). Þetta hafði þann tilgang að
halda aftur af sjálfvirkum hækkun-
um kaupgjalds og verðlags. Ríkis-
valdið mat það svo að það væri á
stundum ódýrara að auka niður-
greiðslur á matvæli og draga þar
með úr kröfum um hækkun kaup-
gjalds í þjóðsfélaginu.
Þá má einnig benda á gagnstæð-
ar ráðstafanir af hálfu ríkisvaldsins.
Sem dæmi má nefna að á árunum
1983 - 85, þegar kaupgjaldsvísital-
an var numin úr sambandi, laun
voru óbreytt meðan verðlag í land-
inu hækkaði stórlega, þá lækkuðu
stjórnvöld niðurgreiðslur á búvör-
um það mikið að það lá við að þær
hyrfu. Þá var nefhilega ekki lengur
þörf á því að niðurgreiða búvörur,
þegar vísitölutenging launa hafði
verið tekin úr sambandi.
Hér að framan hefur verið rakið
hvernig stjórnvöld hafa niðurgreitt
búvörur vegna mismunandi sjónar-
miða og markmiða. Landbúnaður-
inn hefur á ýmsum tímum verið
þolandi í ákvörðunum stjórnvalda,
vegna þess að niðurgreiðslur bú-
Óttar Proppé
látinn
Ottar Proppé, fjármálastjóri
Hafnarfjarðarhafnar, lést sl.
laugardag á Landakoti, 49 ára
að aldri eftir að hafa átt við
veikindi að stríða á annað ár.
Ottar fæddist í Reykjavík 25.
mars 1944, sonur hjónanna Ott-
ars Proppé og Guðrúnar Gísla-
dótmr. Hann varð stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík og
var við hagffæðinám við Háskól-
ann í Uppsölum, Svíþjóð, 1965 -
66. Hann lauk kennaraprófi
1968 og lagði smnd á íslensku og
sögu við Háskóla Islands 1971 -
73. Óttar smndaði kennslustörf á
ýmsum stöðum, meðal annars á
Dalvík þar sem hann sat í bæjar-
stjórn fyrir Alþýðubandalagið og
var forseti bæjarstjórnar um
skeið.
Óttar var bæjarstjóri á Siglu-
firði 1982 - 86, framkvæmda-
stjóri Alþýðubandalagsinsl986 -
87, ritstjóri Þjóðviljans 1987 -
'88 og síðan fjármálastjóri Hafh-
arfjarðarhafiiar frá 1988 til
dauðadags. Eftir Óttar liggur
meðal annars þýðing á Jarðnesk-
um eigum Leo Hubermanns.
Óttar gegndi ýmsum
trúnaðarstörfum um æfina og var
meðal annars formaður fram-
kvæmdastjórnar Alþýðubanda-
lagsins 1989 - 1991. Á fundi
ffamkvæmdastjórnar sl. mánu-
daginn minntist Ólafur Ragnar
Grímsson formaður Alþýðu-
bandalagsins, Óttars Proppé og
þess mikla og farsæla starfs sem
hann vann í þágu Alþýðubanda-
lagsins. Að ræðunni lokinni risu
fundarmenn úr sæmm og minnt-
ust Óttars með þagnarstund.
Óttar læmr eftir sig eiginkonu,
Guðnýju Ásólfsdótmr, og tvo
drengi, Hrafnkel Ásólf og Kol-
bein.
vara voru þægileg aðferð til að ná
ffam pólitískum markmiðum í
þjóðfélaginu sem átm í raun og
veru ekkert skylt við landbúnaðar-
stefruma.
Fyrirkomulap niður-
greiðslna
Algengt var að niðurgreiðslur
væru greiddar út til afurðastöðva,
bæði hérlendis og erlendis. Það
þótti á ýmsan hátt henmgt fyrir-
komulag, sérstaklega meðan opin-
berlega var skráð verð á mun fleiri
vöruflokkum en gert er í dag. Þó
voru hérlendis uppi raddir um að
greiða ætti niðurgreiðslur beint til
bænda, það væri á ýmsan hátt skil-
virkara og tryggði betur að niður-
greiðslurnar skiluðu sér inn í verð-
lag til neytenda. Meðal annars var
það gagnrýnt að þegar niður-
greiðslumar færu beint á heild-
sölustig, þá færi stærstur hluti
smðningsins til stærsm framleið-
endanna. Með beinum greiðslum
væri auðveldara að nota þennan
stuðning sem stjórntæki.
Þessari skoðun hefur vaxið ás-
megin víða um heim á síðusm
árum, sérstaklega í tengslum við
GATT samningana. Þar hefur sú
stefna verið mörkuð að rjúfa eigi
sem mest tengsl á milli opinberra
fjárveitinga til landbúnaðarins og
verðlagningu vörunnar. Því hefur
opinberum fjárveitingum til land-
búnaðarins verið skipt upp í svo-
kallaðar grænar greiðslur og gular
innan GATT viðræðnanna. Græn-
ar greiðslur em ekki magn- eða
verðtengdar og skulu því ekki
skertar á samningstímanum. Gular
greiðslur, sem tengdar em verði
eða magni, skulu lækkaðar effir á-
kveðnu skipulagi á því tímabili sem
ætlað er að GATL samningarnir
nái yfir.
Vegna þessarar framtíðarsýnar
hafa stjórnvöld í vestrænum lönd-
um verið að færa niðurgreiðslur til
landbúnaðarins yfir í hið svokall-
aða græna form, þannig að þær
verði ekki lækkaðar kerfisbundið
með tilkomu nýs GATT samnings.
Þar má nefna Bandaríkin sem
dæmi, þar sem beinar greiðslur til
komffamleiðenda nema u.þ.b. 1/3
af komverði. Sama gildir fyrir Evr-
ópubandalagið, en þeir hafa verið
að færa smðning við kornræktina
yfir í beinar greiðslur út á hektara.
Það hefur í för með sér að korn-
verð lækkar og sömuleiðis verð á
afurðum komgreinanna svoköll-
uðu (eggja, svínakjöts og kjúkl-
inga).
Beinar greiðslur til
bænda
Við undirbúning búvömsamn-
ings í inars 1991 var tekið mið af
þessari þróun og samið um að færa
niðurgreiðslur af heildsölustigi yfir
í beinar greiðslur til bænda. Allir
flokkar á Alþingi vom samþykkir
þessari stefhubreytingu. Frá bænda
hálfu vóg það þungt í þessu sam-
bandi að tryggt var á þennan hátt
að niðurgreiðslur myndu ekki
sveiflast upp og niður fýrir hinum
pólitísku vindum, heldur myndu
þær vera stöðugar sem hlutfall af
afurðaverði.
Á þann hátt væri tryggt stöðugra
verðlag á viðkomandi afurðum en
verðið hefði á undanförnum ámm,
sem skiptir miklu ináli þegar verð-
lagt í þjóðfélaginu er stöðugra en
áður. Einnig þótti það skipta ináli
að frainleiðendum sauðfjárafurða
væri tryggður helmingur afurða-
verðs gegnum beingreiðslur, því
gjaldþrot einstakra sláturleyfishafa
hafði gert það að verkum að bænd-
ur höfðu tapað vemlegu fé vegna
innleggs sem ekki fékkst greitt.
Að lokum
Sú landbúnaðarstefna sem unnið
hefur verið efdr hérlendis á liðnum
ámm hefur í öllum meginatriðum
verið í takt við þá stefnu sem hefur
verið við lýði í nágrannalöndum
okkar. Aðferðirnar verið álíka,
markmiðin svipuð. Nú er víða ver-
ið að endurskoða markmið og leið-
ir í landbúnaðarmálum, bæði hér-
lendis og í þeim löndum sem við
lítum gjarna til. Islendingar hafa
gengið lengra í því en flestar aðrar
þjóðir, t.d. með því að aftiema al-
farið útflumingsbætur.
íslensk landbúnaðarstefna hefur
verið endurskoðuð frá gmnni í
samstarfi aðila vinnumarkaðarins,
stjómvalda og bændasamtakanna.
Utgjöld ríkisins vegna landbúnað-
arins hafa lækkað gríðarlega á
undafömum áram og mættu aðrar
atvinnugreinar taka það sér til fyr-
irmyndar.
Því er það undarlegt þegar á-
hrifamenn í þjóðfélaginu skipa sér í
hóp þeirra öfgamanna sem verða
aldrei ánægðir með það sem að er
gert. Hér skal skorið dýpra, hraðar
og lengra heldur en talið er fært í
þeim löndum sem hafa hagstæðari
forsendur til landbúnaðar en hér
era. Slíkur málflumingur flokkast
undir lýðskmm, en ekki ábyrga
umræðu sem á að leiða til ffamfara
og aukinnar farsældar fyrir þjóðfé-
lagið.
Höfundur er hagfiræðingur
Stéttarsambands bænda
KENNARASAMBAND ÍSLANDS
AUGLÝSING
UM NÁMSLAUN
Stjórn Verkefna- og námsstyrkjasjóðs Kennara-
sambands íslands auglýsir eftir umsóknum um
námslaun til félagsmanna sem hyggjast stunda
framhaldsnám skólaárið 1994-1995. Væntanlegir
styrkþegar munu fá greidd laun á námsleyfistíma í
allt 12 mánuði eftir lengd náms.
Umsóknum ber að skila á skrifstofu Kennarasam-
bands íslands, Kennarahúsinu, Laufásvegi 81, 101
Reykjavík.
Eyðublöð liggja frammi á skrifstofu Kennarasam-
bandsins, fræðsluskrifstofum og hjá trúnaðarmönn-
um í skólum.
Umsóknarfrestur rennur út 1. október 1993.
Verkefna- og námstyrkjasjóöur Kennarasambands íslands.
Trúnaðarmannafundir
Alþýðubandalagsins
í Norðurlandskjördæmi eystra
Um þessar mundir er efnt til trúnaðarmannafunda Aþýðubandalagsins í einstökum kjördæmum.
Sunnudaginn 26. september verða tveir trúnaðarmannafundir haldnir í Norðurlandskjördæmi eystra. Fundimir verða
haldnir á Húsavík í fundarsal verkalýðsfélaganna að Garðarsbraut 26 kl. 16.00 - Þingeyingar - og í Lárusarhúsi á
Akureyri kl. 20.30 - Eyfirðingar.
Til trúnaðarmannafundanna er boðið stjórnum flokksfélaga, sveitarstjómarmönnum Alþýðubandalagsins, forystumönn-
um í launamálum og atvinnulíft, sem starfa innan flokksins, og þeim sem eru í nefndum sveitarfélaga á vegum Alþýðu-
bandalagsins sem og öðrum áhugasömum flokksmönnum sem gjarnan vilja sækja slíka trúnaðarmannafundi.
Dagskrárefni fundanna verða sem hér segir:
1. Flokksstarf, útgáfumál, fjáröflun.
2. Undirbúningur sveitarstjórnarkosninga og alþingiskosninga.
3. Málefni kjördæmisins.
4. Helstu áherslur flokksins í þjóðmálaumræðunni.
5. Önnur mál.
Auk Ólafs Ragnars Grímssonar formanns flokksins eru fundarboðendur þingmaður kjördæmisins Steingrímur
J. Sigfússon og Einar Karl Haraldsson framkvæmdastjóri Alþýðubandalagsins.