Vikublaðið - 05.11.1993, Síða 12

Munið
áskriftarsímann
17500
Er ekki hlustað á konur innan
verkalýðshreyfíngarinnar?
Verkakvennafélögin urcht tilfyrst ogfremst vegna þess að verkakarlafélögin, t.d. Dagsbrún, sögðu þvert nei þegar konur leituðu inngöngu. Algengt var líka
að verkakarlar beinlínis teldu sér stafa ógn af vtnnu kvenna og þótti eðlilegt að þær vteru á helmingi kegri launum þó vinnan vceri oft sú sama. Hefur þetta
viðhorf í raun breyst svo mikið? Mynd: Ljósmyndasafn Reykjavíkur.
Eiga kynskipt stéttar-
félög rétt á sér?
Er hagsmunum kvenna
betur borgið í sérstök-
um verkalýðsfélögum
kvenna heldur en í
ókyngreindum félögum?
Eru hagsmunir kvenna
aðrir en karla?
Er verkakvennafélag
markmið í sjálfu sér eða
aðeins tæki sem beita á
við sérstakar kringum-
stæður?
að voru spurningar af þessu
tagi sem varpað var fram og
reynt að svara á Jaíhréttis-
þingi sem haldið var fyrir skömmu
en þar bar einn dagskrárhlutinn
yfirskriftina „Staða kvenna á
vinnumarkaðnum." Það er óhætt
að fullyrða að erindi Guðbjargar
Lindu Rafnsdóttur, félagsfræðings,
„Kynskipt verkalýðsfélög - árang-
ursrík Ieið fyrir konur?“, fékk einna
mesta athygli og vakti sterk við-
___Jbrögð hjá þinggestum.
Ekki hlustað á konur?
Forystukonur Verkakvennafé-
lagsins Framsóknar telja sig vinna
að sérhagsmunum kvenna en karlar
innan Verkamannasambandsins og
ASI kannast ekki við að svo sé.
Sumir fullyrtu reyndar að þeir
hefðu engar hugmyndir fengið frá
konum eða kvennahreyfingum.
Þetta er ein af niðurstöðum
rannsóknar Guðbjargar Lindu á ís-
lenskuin verkakvennafélögum, en
rannsóknin er hluti af doktorsverk-
efni hennar. Ilún beindi spjótum
sínum aðallega að Verkakvennafé-
laginu Framsókn í Reykjavík.
Rannsóknir Guðbjargar eru sér-
staklega áhugaverðar þar sem um-
ræður fara nú fram um sameiningu
Framsóknar og Dagsbrúnar.
En hverjar geta verið ástæður
þessa? Guðbjörg Linda nefndi
þrjár. Hún spurði hvort það gæti
verið að menn gæfu vísvitandi upp
rangar upplýsingar? Hvort forystu-
konumar í Framsókn væru búnar
að gefast upp? Þær sæu þörfina fyr-
ir kröfugerð en um leið að ómögu-
legt verði að koma henni í gegn og
stundi því sjálfritskoðun, ef svo má
að orði kotnast. F.ða getur verið að
_ j».karlarnir innan verkalýðhreyfing-
arinnar skilji ekki inikilvægi þeirra
mála sem konur setja fram og
stöðvi þannig framgang þeirra?
Sumum þinggesta fannst Guð-
björg Linda vega harkalega að
Framsókn. Ragna Bergmann, for-
maður Framsóknar, sagði konur
innan verkalýðshreyfingarinnar
koma skoðunum sínum á framfæri
en spurningin væri hvort hlustað sé
á þær. Þómnn Sveinbjörnsdóttir,
formaður Sóknar, sagði Rögnu
vera ötulan talsmann kvenna innan
ASÍ og Lára V. Júlíusdóttir, fram-
kvæmdastjóri ASI og formaður
Jafnréttisráðs, ítrekaði hve nauð-
synlegt væri að konur styddu við
bakið á kynsystrum sínum sem
reyndu að koma málefnum kvenna
á framfæri innan verkalýðshreyf-
ingarinnar. Um leið minnti hún á
að samningsrétturinn er í höndum
einstakra aðildarfélaga ASI og
verkakvennafélögunum því í sjálfs-
vald sett hvort þau taki þátt í sam-
floti verkalýðshreyfingarinnar og
þeirri síu sem það óneitanlega feli í
sér, eða setji fram sínar eigin kröf-
ur og berjist fyrir þeim.
Sigríður Kristinsdóttir, formað-
ur Starfsmannafélags ríkisstofn-
anna, sagðist ekki hafa orðið vör
við að konur fengju milda hvatn-
ingu innan verkalýðshrcyfingar-
innar. Þær þyrftu að hafa ansi hátt
til þess að hlustað væri á þær og
jöfhun á kjömm karla og kvenna
væri eitt af því fyrsta sem ýtt væri
út af borðinu þegar að samningum
kæmi.
Kynskiptar þarfir
I rannsókn sinni athugaði Guð-
björg Linda hvort þarfir fólks væru
kynskiptar og gætu þannig verið
forsenda kynskiptra verkalýðsfé-
Iaga. I viðtölum við verkakonur
kom í ljós að þær höfðu ólíkar
skoðanir á mörgu. Skoðanir þeirra
fóru m.a. eftir því hvort þær vom
ungar eða aldnar, giftar eða ógiftar,
einstæðar mæður eða áttu mann,
fiskvinnslukonur eða skúringakon-
ur. Þrátt fyrir þessar ólíku áherslur
þeirra innbyrðis vom ákveðnar
þarfir þeim sameiginlegar en karlar
töluðu ekki um. Karlarnir höfðu
áhyggjur af launakjörunum og það
höfðu konurnar reyndar líka. En
það sem þjakaði konurnar mest og
kom fram aftur og aftur í máli þeir-
ra var samspil atvinnu og fjöl-
skyldu. Ahyggjur af þessu tagi
komu ekki fram í máli karlanna.
Verkakonurnar sáu lítinn mun á
Framsókn og Dagsbrún. Þær litu
ekki á Framsókn sem sérstakan
málsvara kvenna. Þær töluðu um
karlaveldi innan verkalýðshreyf-
ingarinnar en gátu ekki bent á í
hverju það fælist og raunar töluðu
þær ekki um verkalýðshreyfinguna
sem afl sem gæti haft áhrif á að-
stæður þeirra.
Markmið eða tæki
Guðbjörg Linda tclur rannsókn
sína leiða í ljós að fýrir hendi séu
skýrar forsendur þess að reka sér-
stakt verkakvennafélag. Hagsmun-
ir kvenna em ólíkir hagsmunum
karla bæði hvað launakjör og
ábyrgð á heimili og fjölskyldu
varðar. En hún segir að áður en
konur taki afstöðu til þess hvort
verkakvennafélög séu vænleg leið
til árangurs verði konur að setja
skýrt niður fyrir sér hverjar séu
þarfir þeirra og kröfur, spyrja eigin
spurninga og leita eigin svara.
Kynskipt félag á ekki að vera
markmið í sjálfu sér heldur einung-
is tæki til þess að ná fram ákveðn-
um markmiðum - að sjónamið
kvenna heyrist og mark sé tekið á
þeim. Guðbjörg Linda telur verka-
kvennafélag sem orðið er að mark-
miði hefðarinnar geta veikt stöðu
kvenna ef það sinnir ekki málefn-
um kvenna sérstaklega. Frainsókn
hefur fallið í þessa gryfju að hennar
áliti. Þannig hefur það ýtt undir þá
goðsögn að Dagsbrún sé fyrir-
vinnufélag en Framsókn félag þeir-
ra sem vinna stundum.
Kynskipt stéttarfélög geta aftur á
móti verið árangursrík leið séu þau
notuð sem tæki til þess að koma
sérhagsmunum kvenna á framfæri,
að áliti Guðbjargar Lindu. Sérstak-
lega ef hin alntenna verkalýðs-
hreyfing sinnir ekki málefnum
kvenna.
Hætta á áhrifaleysi
kvenna
Forystukonur í verkalýðshreyf-
ingunni sem kvöddu sér hljóðs á
Jafhréttisþingi voru á einu máli um
að kynskipt félög væru ekki lykill-
inn að bættum kjörum kvenna. F.l-
ínbjörg Magnúsdóttir, formaður
fiskvinnsludeildar verkalýðsfélags
Akraness, mælti með blönduðum
verkalýðsfélögum. Hún sagði hag-
kvæmara að kynin ynnu saman.
Þannig kæmu sjónarmið beggja
kynjanna frain og baráttan, t.d. fyr-
ir sömu launum fyrir sömu vinnu,
yrði sameiginleg.
Hættan við blönduð félög er sú
að konur hverfi úr röðum forystu-
manna. Konur í forystusveit ASI
eru langflestar úr verkakvennafé-
lögum. Má þar nefna Rögnu Berg-
mann, formann Framsóknar og
fýrrverandi varaformann ASI. Þeg-
ar verkalýðsfélögin voru sameinuð
á Akureyri var kona varaformaður
fýrsta árið en síðan hefur ritara-
embættið verið það eina sem kona
hefur vermt. Þetta er það sem
Ragna Bergmann óttast að gerist
verði sameining Dagsbrúnar og
Framsóknar að veruleika. Þrátt fýr-
ir það mælti hún með sameiningu.
Ilún sagðist sjá fýrir sér færri og
stærri verkalýðsfélög í framtíðinni.
Eitt stórt verslunarmannafélag, eitt
félag verkafólks, eitt félag iðn-
verkafólks, o.s.fr. Astæðuna fýrir að
hún vildi sameiningu kvað hún
vera að verkalýðshreyfingin eigi
mjög undir högg að sækja. Fá stór
verkalýðsfélög standi betur að vígi
en mörg smá.
Ekki voru allir sem til máls tólcu
á þinginu jafn uggandi um áhrif
kvenna innan blandaðra stéttarfé-
laga. Iíansína Stefnánsdóttir, for-
maður Verslunarmannafélags Ar-
nessýslu og formaður Sainbands
verslunarmanna á Suðurlandi,
benti á að það væri ekkert lögmál
að konur yrðu ósýnilegar í blönd-
uðum félögum. Hún er sjálf gott
dæmi um konu í framvarðasveit
blandaðs stéttarfélags.
Elínbjörg Magnúsdóttir taldi
kvennadeildir innan verkalýðfélag-
anna geta styrkt stöðu kvenna. Sá
háttur er hafður á hjá Verkalýðsfé-
lagi Akraness. I lún tók undir orð
þeirra sem óttuðust áhrifaleysi
kvenna í blönduðu félögunum en
sagði að konur gætu að nokkru
leyti sjálfum sér um kennt. „Eg get
þetta ekki, það hlýtur einhver ann-
ar að vera betri en ég“- viðhorfið
væri ríkjandi hjá konum. En ytri
aðstæður þyrftu líka að batna ættu
konur að geta tekið þátt í félags- -
störfum.
Kona sem þarf að elda kvöldmat
ofan í fjölskylduna mætir ekki á
nefndarfund klukkan fimm eða sex.
Þetta þurfa karlmennirnir sem eiga
von á rjúkandi kvöldmamuin beint
á diskinn þcgar þeir koma heim að
skilja. En það gerist ekkert í þess-
um málum nema konur sjálfar
krefjist breytinga.
Söguleg mistök?
„Söguleg mistök eiga sér alltaf
hugmyndafræðilegar rætur“, varð
Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur,
þingkonu Kvennalistans að orði á
Jafnréttisþinginu. Vísaði hún þar
til þess að sérstakt verkakvennafé-
lag var stolhað í Reykjavík. Verka-
kvennafélagið Framsókn var stofh-
að af konum í Kvenréttindafélagi
Islands eftir að konum hafði verið
meinaður aðgangur að Dagsbrún.
Áður, eða árið 1909, hafði verið
stofhað sérstakt verkakvennafélag á
Akureyri.
Forystumenn verkamanna þar
höfðu ekki samið um laun fýrir þau
störf sem konur stunduðu, aðallega
síldarsöltun. Karlarnir voru and-
snúnir því að rétta hlut kvenna.
Svipaða sögu má segja frá Akranesi.
Þar stofnuðu konur sérstaka
kvennadeild eftir að hafa átt í hörð-
um dcilum við forystumenn sjó-
manna. Þeim fannst konurnar í
vaskinu taka of mikið af hlut sjó-
mannanna til sín.
Voru það söguleg mistök hjá
Dagsbrúnarinönnum að meina
konum aðgangi að félaginu á sín-
um tíma? Konurnar sem létu í sér
heyra á Jafnréttisþinginu virtust á
þeirri skoðun. Þær virtust hvorki
trúa á kynskipt stéttarfélög sem
markið né sem tæki til þess að ná
fram hagsmunum sínum. Það var
ekki hægt að heyra annað en að
þær tryðu því að verkalýðshreyf-
ingin standi betur að vígi sameinist
kynskiptu félögin. Að konur geti,
ef þær vilja og standi saman, haft
áhrif innan þeirra og látið sínar
kröfiir heyrast. Og barist þannig
gegn hugmyndafræði karlaveldis-
ins.
Margrét Einarsdóttir.
v