Vikublaðið - 06.05.1994, Blaðsíða 10

18
V in iiu m ar k að u ri n ii
VIKUBLAÐIÐ 6. MAÍ 1994
Lágmarkslaun eru nú um 43
þúsund krónur á mánuði. Sam-
kvæmt skattskrá 1992 voru tekjuhæstu
menn landsins með yfir eina milljón í
meðaltekjur á rnánuði árið 1992. Það
er sjaldgæft að fólk fái borgað eftir
lágmarkstöxtum, en það er til. Það er
líka sjaldgæft að tekjur manna fari yfir
milljón á mánuði, en eins og skatt-
skrár sanna er það vissulega einnig tdl.
Hvað á launamunur að vera mikill?
Hvaða þættir eiga að ákvarða laun?
Abyrgð, menntun eða markaðaslög-
mál? Það er vert að reyna að svara
þessum spurningum.
Óáreiðanlegar heimildir
Það er einn galii á gjöf Njarðar eigi
að leita svara við því hvað launamunur
sé mikill hér á landi. Heimildir eru af
skornum skainmti, og það sem verra
er, þær eru óáeiðanlegar.
Eins og alkunna er segja umsamdir
kauptaxtar lítið. Þeir gefa til kynna
eitthvað lágmark sein menn hafa
komið sér saman um, en ekkert um
endanleg laun. Þó heyrist að nú á
tímuin atvinnuleysis sé það æ algeng-
ara að fólk verði að ráða sig upp á
taxtakaup og eins eru ákveðnir hópar í
þjóðfélaginu, lyrst og fremst innan
raða opinberra starfsmanna, sem aldr-
ei hafa haít aðstöðu til að teygja laun
upp fyrir taxtana.
Ein leið til þess bera saman laun er
að notast við gögn Kjararannsóknar-
nefndar. Þau hafa þann kost að þeim
hefur verið safnað saman lengi. Upp-
lýsingum um laun verkafólks á höf-
uðborgarsvæðinu hefur verið safnað
saman allt frá árinu 1960 og upp-
lýsingum um laun alls landverkafólks
alls staðar að af landinu frá 1980.
Ekki eru allir sammála um áreiðan-
leika þessara gagna. Þannig gagnrýnir
Birgir Björn Sigurjónsson, ffam-
kvæmdastjóri BHMR, vinnubrögð
Kjararannsóknanefhdar. Hann segir
nefndina oft búna að gefa sér niður-
stöðurnar fyrirfram. Fái hún svör sem
falli ekki inn í þá mynd sé þeim ein-
faldlega sleppt.
Opinberir starfsmenn eiga líka sína
kjaranefnd. Ekki er blaðamanni kunn-
ugt um gagnrýni á hana, en erfitt er
fyrir leikmann að lesa úr skýrslum
hennar.
Mjög erfitt er að fá upplýsingar um
aðra hópa á vinnumarkaðnum.
Greiðslur til lækna, þ.e. þær sem ríkið
innir af hendi, eru þó á allra vitorði
eftir að heilbrigðisráðherra fyrirskip-
aði úttekt á þeim. Nokkur félög há-
skólamenntaðra hafa gert kjarakann-
anir meðal félagsmanna sinna á al-
mennum inarkaði en þessar kannanir
liggja ekki á lausu. Vikublaðinu tókst
þó að komast yfir kjarakönnun Stétt-
arfélags verkfræðinga og Félags ráð-
gjafarverkfræðinga sem ásamt lækna-
úttektinni og skattskránni eru einu
upplýsingarnar um kjör hátekjufólks
hér á landi.
Fólki til fróðleiks fylgja hér með
töflur með molúm úr þessum heim-
ildum. En það skal taka fram að hér er
verið að bera saman mismunandi
heimildir sem fræðilega séð eru ósam-
bærilegar. I skattskrá eru atvinnutekj-
ur t.d. ekki aðgreindar ffá öðrum tekj-
um. Þannig er það ekki tryggt að tekj-
ur embættismanna og forstjóra sem
þar eru taldar ffam séu eingöngu laun
sem þeir þiggja fyrir sitt aðalstarf. Og
svo er alltaf til að hluti tekna sé ekki
talinn ffam til skatts.
Kyn á ekki að ákvarða
laun
Eini launamunurinn sem opinber-
lega er viðurkennt að sé af hinu illa er
launamunur kynjanna. Það er semsagt
opinberlega viðurkennt að kyn eigi
ekld að ákvarðalaun. Rannsóknir hér-
lendis sýna að miðað við fullt starf eru
meðaltekjur kvenna tæpum 40%lægri
en meðaltekjur karla. Rannsóknir í
nágrannalöndunum hafa komist að
svipuðum niðurstöðum.
Þessar rannsóknir eiga það sam-
merkt að hafa ekki grafist fyrir um
Hvers virði er
vinnuaflið?
Taxtar
Nokkur dæmi tekin úr kauptöxtum Dagsbrúnar, mánaðarlaun:
Almenn byrjunarlaun 43.116
sérhæft fiskvinnslufólk eftir 10 ár 50.658
flokkstjóri v. skipaafgreiðslu e. 12 ár 60.013
bensínafgreiðslumaður, úti og á kassa, e. 12 ár.. 53.847
öryggisverðir á stjórnstöð, e. 12 ár 69.117
Háskólamenntaðir hjúkrunarfræðingar, mánaðarlaun samkvæmt
töxtum:
byrjunarlaun 83.433
deildarstjóri m. MS gráðu e. 15 ár 102.554
hjúkrunarframkvæmdastjóri e. 15 ár 112.063
Föst mánaðarlaun nokkurra embættismanna ákvörðuð af kjara-
dómi:
þingfararkaup 177.993
ráóherrar 293.728
forsætisráðherra 323.103
ráðuneytisstjóri 217.034
skrifstofustjóri Alþingis 217.034
hæstaréttardómarar 252.786
forstjóri ríkisspítalanna 213.596
Heildarmánaðarlaun nokkurra starfshópa, meðaltal: heimild Kjararannsóknarnefnd, 4. ársfj. 1993
verkakonur 85.950
verkakarlar 112.150
iðnaðarmenn 149.600
afgreiðslukonur 93.450
skrifstofukarlar 143.300
Kjararannsóknarnefnd opinberra starfsmanna júní 1993
fóstrur 97.511
lögreglumenn 162.494
BHMR, hópur 4 125.752
viðskipta- og hagfræðingar, og lögfræðingar,
félagsvísindamanri I ríkisþjónustu og háskóla
menn í stjórnarráðum 166.989
Kjarakönnun verkfræðinga meðallaun 1992
verkfræðingar 246.000
Úttekt heilbrigðisráðherra, meðallaun 1992
læknar 350.000
Tekjur nokkurra toppa í þjóðfélaginu samkvæmt skattskrá 1992,
meðaltal á mánuði: *
Pétur Blöndal, verðbréfaspekúlant 1.343.000
Hörður Sigurgestsson, forstjóri Eimskips 1.091.000
Sigurður Helgason, forstjóri Flugleiða 883.000
Davíð Oddsson, forsætisráðherra 424.000
Guðmundur Hallvarðsson, þingmaður 509.000
Jón Skaftason, yfirborgarfógeti 992.000
Þór Vilhjálmsson, hæstaréttardómari 267.000
DavíðÁ. Gunnarsson forstjóri Ríkisspítalanna .... 408.000
Þórarinn V. Þórarinsson, framkv.stjóri VSÍ 572.000
Birgir Björn Sigurjónsson, framkv.stjóri BHMR ... 393.000
* unnið af Friðriki Þór Guömundssyni blaðamanni Vikublaðsins
Margrét
Einarsdóttir
ástæður þessa launamunar. Lengri
vinnuvika og lengri starfsreynsla karla
getur þannig skýrt hluta af þessum
mun.
Eina rannsóknin sem reynt hefur að
meta launamun kynjanna eftir að búið
er að taka burt áhrif slíkra þátta er
rannsókn Kjararannsóknanefhdar,
„Laun karla og kvenna“, ffá árinu
1992. I henni voru borin saman laun
verkafólks, afgreiðslufólks og skrif-
stofufólks af gagnstæðu kyni. Notast
var við gögn Kjararannsóknarnefnd-
ar.
Niðurstöður rannsóknarinnar voru
á þá leið að meðal verkafólks væri ekki
munur á greiddu tímakaupi kynjanna.
Hreint tímakaup kvennanna var
reyndar 15% lægra en karlanna en
það sem á vantaði unnu þær upp með
hærri bónus. Það má því leiða líkur að
því að fyrir þetta jafnræði í launum á
við karla þurfi verkakonur að liorga
með auknu vinnuálagi.
Nokkur munur er á greiddu tíma-
kaupi afgreiðslukvenna og afgreiðslu-
karla, 17% á höfðuðborgarsvæðinu og
27% utan höfuðborgarsvæðisins
samkvæmt könnuninni. Munur á
launum skrifstofukvenna og karla er
um 20%, sá sami innan höfuðborgar-
innar sem utan.
Þegar inunur milli kynjanna í
stjórnunarstöðum urðu niðurstöðurn-
ar nokkuð aðrar. Verkakarlar í yfir-
mannsstöðum eru með þó nokkuð
hærra tímakaup en verkakonur, af-
greiðslukonur í yfirinannsstöðum fá
aftur á móti sáma tíinakaup og karlar í
sambærilegum stöðum en meðal
skrifstofúfólks er launabil kynjanna
jafnmikið í undir-og yfir-
mannsstöðum.
Launamunur kynjanna virðist
þannig vera nokkuð flókið fyrirbrigði
sem þarfnast ffekari rannsókna.
Hvaða áhrif menntun hefúr á launa-
mun kynjanna hefur til að mynda ekki
verið rannSakað hér á landi. Þó voru
borin saman laun karllækna og kven-
lækna í úttekt heilbrigðisráðherra.
Konur í læknastétt virðast vera jafn-
okar karlanna hvað laun varðar, a.m.k.
voru meðallaun kynjanna þau sömu.
Menntun segir ekki allt
Almennt er viðurkennt að menntun
og starfsþjálfun eigi að hafa áhrif á
laun. Menntun segir þó ekki allt. Þær
stéttir sem Kjararannsóknanefhd op-
inberra starfsmanna kallar hóp 4, þ.e.
háskólamenntaðir hjúkrunarfræðing-
ar, sjúkraþjálfarar, félagsráðgjafar,
meinatæknar og röntgentæknar, eru
að meðaltali með um 125 þúsund í
heildarlaun á mánuði. Vaktaálag, bak-
vaktir og fleira slíkt sem mikið er um í
Markaðurinn kemur til
með að ráða launum
Hvað befur maður úr forystusveit
vinnuveitendasambandsins að segja
um Iminamun?
Þórarinn V. Þórarinsson, fram-
kvæmdastjóri Vinnuveitendasam-
bandsins:
„Það er ekki hægt að svara því-með
einhverri prósentutölu hvað launa-
munur eigi að vera mikill. Launar
munur, þ.e.a.s. tekjumunur, er minni
hér en alls staðar annars staðar þar
sem ég þqjdd til. Aftur á móti er meiri
sveigjanleiki hér milli einstaklinga
innan þessa millistéttarhóps sem
myndar stærsta hóp launþega.
Launakerfið hér er undir mikilli
áþján ffá skattakerfinu. Eitt skattþrep
hefur- gert það að verkum að toppamir
eru ekki með mjög há laun hér. I
Svíþjóð, þar sem eru hátekjuskattar,
eru toppamir með miklu hærri laun.
Skattakerfinu tekst þannig ekki að
vera það launajöfnunartæki sem það á
að vera. Með tilkomu hátekjuskatts
hér á landi munu launakröfúr hátekju-
manna því aukast.“
Hvað telur Þórarinn að eigi að
ákvarða laun?
„Það er tvennt sem ákvarðar laun.
Annarsvegar einstaklingsbundnir
hæfileikar eða framlag sem er mælt á
einhvern mælikvarða og hinsvegar
markaðsaðstæður. Þessir tveir þættir
spila saman. Tökum sem dæmi menn
sem kunnu á tölvur fyrir 10-15 áram.
Þá var mikill skortur á fólki með slíka
þekkjngu og það fékk gífurlega há
lauij. I dag er nóg áf fólki með þessa
Þórarinn V. Þórarinsson
þekkingu og launin hafa lækkað í sam-
ræmi við það. Það er markaðurinn
sem mun koma til með að ráða
launum. Hugmyndin um einfalt kjöt-
mat er hugmynd sem er löngu dauð.
Launakerfi ríkisins er minnisvarði
um liðna tíð. Einstaklingar með sömu
menntun geta t.d. skilað gjörólíku
ffamlagi. Skólaganga er út af fyrir sig
einskisvirði. Það sem út úr henni
kemur er það sem máli skiptir, og það
er einstaklingsbundið. Taxtarnir sem
samið er um í samningum era lág-
marksviðmiðun. Þeim er ekki ætlað að
segja til um endanleg laun. Þetta er
hvetjaridi kerfi og í því og skatta-
kerfinu hér felst meiri jöfhuður en
annars staðar þelddst.“