Vikublaðið - 27.05.1994, Blaðsíða 13

VIKUBLAÐIÐ 27. MAI1994
13
llmheimuriiiit
sá sjávarútvegssamningur sem Norðmenn hefðu
náð við Evrópusambandið væri ekki fullnægj-
andi fyrir Island.
Sjálfstæðisflokkurinn er í þeim vanda að af-
staða manna er rnjög skipt til tengslanna við
Evrópusambandið. Akveðinn hluti flokksins er á
svipaðri línu og Alþýðuflokksmenn, að stefna
beri að nánari samskiptum og jafnvel aðild, en
einnig er í Sjálfstæðisflokknum stór hluti flokks-
manna sem er ákaflega gagnrýninn á það að
ganga of langt í þeim efnum.
Alþýðubandalagið hefur mótað þá stefnu að
stefna beri að tvíhliða samningi um viðskipti og
samvinnu og leggst alfarið gegn aðild.
Kvennalistinn er að stærstum hluta til a.m.k.
sömu skoðunar.
Til upplýsingar eru núverandi stærðarhlutföll
flokkanna á Alþingi þessi: Sjáfstæðisflokkur 26,
Framsóknarflokkur 13, Alþýðuflokkur 10, Al-
þýðubandalag 9 og Kvennalisti 5.
Staða íslands
Auðvitað fer ekki hjá því að mikiar umræður
eru nú um stöðu Islands á tímum þessara öru
breytinga. Talsvert ber á þvf að menn óttist ein-
angrun og að draga muni úr mikilvægi norræns
samstarf. Þessi umræða er ofur eðlileg og þá ekki
síst þegar haft er í huga að álslandi þýðir ein-
angrun talsvert annað en kannski í hugum þeirra
ríkja sem tengjast Evrópu á landi.
Þegar Islendingar töpuðu sjálfstæði sínu og
gengu í konungssamband við Noreg 1262 og
gerðu svokallaðan Gamla Sátanála, voru í þeim
sáttmála merkileg ákvæði um að konungur
skyldi tryggja að a.m.k. fjögur skip gengu til Is-
lands árlega. Þessi ákvæði voru sett inn af brýnni
þörf vegna þess að Islendinguin var nauðsynlegt
að tryggja samgöngur að og frá landinu við
markaði í Evrópu. I dag eru auðvitað breyttir
tímar og enginn óttast eingrun íþeim skilningi
að skip og flugvélar hætti að ganga til Iandsins.
Nú er fremur verið að tala um efnahagslega, við-
skiptalega og pólitíska einangrun, sem nær er þó
að kalla takmarkanir, því auðvitað gerir enginn
ráð fyrir því að snúa við þeirri þróun sem hvort
sem er er að gera allan heiminn að einu þorpi.
Hin almenna þróun í heiminum er í eina átt,
samanber t.d. hina nýju Uruguay-samninga
GATT og auk þess benda menn á að heimurinn
sé meira en Evrópa og menn þurfi að huga að
tengslum í aðrar áttir. I því sambandi er rétt að
minna á að starfshópur á vegum íslensku ríkis-
stjórnarinnar hefur skilað skýrslu um fríverslun-
arsamninga við U.S.A. og aðra aðila að fríversl-
unarsamningi Norður-Ameríku, (North-Amer-
ican Free Trade Agreement) NAFTA, eða jafh-
vel hreinlega aðild Islendinga að NAFTA sem
slíku.
NAFTA-samningurinn er í raun framhald af
þeirri stefhu sem Bandaríkin hafa fylgt frá lokun
síðari heimstyrjaldar. Meginregla samningsins
felst í bestu-kjara-ákvæðinu, sem kveður á um að
ríki sem býður einu rfki ákveðin viðskiptakjör
verður að bjóta öllum öðrum aðildarríkjum
sömu kjör. Bandaríkjamenn höfðu áður gert ffí-
verslunarsamning við Israel árið 1985 og við
Kanada árið 1988.
Helstu rökin sem tíunduð eru í skýrslu starfs-
hópsins fyrir því að ísland leiti eftir gerð fríversl-
unarsamnings við Bandaríkin eða aðild að
NAFTA eru:
1 Bættur markaðsaðgangur fyrir íslenskar
vörur.
2. Jafnari samkep.pnisstaða Islands og Kanada
á Bandaríkjamarkaði, en Islendingar og
Kanadamenn eru keppinautar í sölu sjávar-
afurða á hinum mikilvæga Bandaríkjmark-
aði.
3. Það er mat starfshópsins að Island yrði
vænlegur kosmr fyrir erlendar fjárfestingar.
Island gætí orðið eitt af fáum ríkjum með
tollfrjálsan aðgang, eða svo til tollfrjálsan
aðgang, að bæði Bandaríkjamarkaði og
innri markaði Evrópusambandsins í gegn-
um EES.
4. Gerð fríverslunarsamnings við Bandaríkin
yrði eðlilegt ffamhald af EES-samningun-
um, enda eru Bandaríkin mikilvægastí
markaður Islands á effir Evrópusamband-
inu. Þá má minna á að fyrir utan mikilvæg
viðskiptatengsl hefur Island átt náin stjórn-
málatengsl við Bandaríkin allt frá lokun síð-
ar heimsstyrjaldar. Tilkynning til Banda-
rískra stjórnvalda um áhuga íslendinga á
viðræðum um viðskiptasamning var send á
tilsettum tíma fyrir 1. maí sl.
Rétt er að hafa í huga að viðskiptahagsmunir
Islendinga í Japan og ýmsum öðrum ríkjum í
Suðaustur Asíu hafa stórauldst á undanförnum
árum og samtals fara nú um 30% af vöruútflutn-
ingi Islendinga til Bandaríkjanna, Japans og ann-
arra Asíuríkja.
Gaman er að velta upp þeim möguleikum sent
Island gæti gert sér úr sjálfstæðri stöðu sinni eff-
ir að, ef svo færi, öll vestanverð Evrópa að und-
anskildu e.t.v. Sviss væri orðin aðili að Evrópu-
sambandinu. Ymsir benda á að þá kunni mögu-
leikar íslands sem sjálfstæðs ríkis, rnitt á milli
hinna stóru viðskiptaheilda NAFTA-svæðisins
og Evrópusambandsins að vera að mörgu leyti
spennandi. Þetta gæti birst til að ntynda í aukn-
um möguleikum í ferðaþjónustu sem gæti nýtt
sér möguleikana á tollfrjálsri sölu og öðru slíku.
Þetta gæti birst í því að Island gæti þjónað hlut-
verki sem einskonar hlutlaus áningastaður milli
þessara stóru blokka. Og íþriðja lagi gæti sú
staða sem áður er nefnd að Island eitt fárra ríkja
hefði fríverslunarsamninga í báðar áttir, nýtst
okkur sem tengipunktar fjárfestinga og viðskipta
milli þessara markaðssvæða.
Iflug yfir pólinn til vaxandi viðskiptavelda í
Asíu er ekki lengur fjarlægur draumur heldur
veruleiki og staða Islands landffæðilega býður
upp á inöguleika í því sambandi.
Norræn samvinna
íslendingar vænta sér hér eftir sem hingað tíl
mikils af norrænni samvinnu og þegar hefur
kornið fram að við leggjum rnikla áherslu á að
henni verði viðhaldið og þá sem eiginlegri nor-
rænni samvinnu en ekki bara sem einhverjum
undirbúningsfundum fyrir þátttöku sumra
Norðurlandaþjóðanna í Evrópusambandinu. ís-
land, Island og Noregur eða Island, Noregur og
Svíþjóð, hvernig sem þetta nú fer, mun eða
munu að sjálfsögðu vænta þess að eiga hauka í
horni þar sem eru hinar Norðurlandaþjóðirnar í
ESB eins og Danir hafa á margan hátt verið öll-
um hinum Norðuriöndunum ffam að þessu. A
móti má velta þeim möguleikum fyrir sér hvort
Island geti, ef svo fer, sent eina Norðurlanda-
þjóðin utan Evrópusambandsins, nýtst hinum í
einhverjum mæli gagnvart samskipmm við aðra
aðila.
I heildina tekið er held ég alrnenn bjartsýni
ríkjandi gagnvart því að þó að einstakar Norður-
landaþjóðir velji sér mismunandi leiðir í sam-
skipmm sínum við aðrar Evrópuþjóðir, aðild eða
ekki aðild að Evrópusambandinu, þá muni nor-
rænt samstarf standa það af sér.
Helsta vandamálið sem við er að glíma í nor-
rænu samstarfi hvað Island snertír um þessar
mundir er skormr á fleiri kaupstöðum og stórum
sveitarfélögum til að fylla sætí Islands í vinabæj-
arsamskipmm og fyrir nokkrum dögum kom í
Morgunblaðinu, stærsta dagblaði Islands, frétt
um það að á Islandi væri staddur Svíi nokkur,
Börje Hedman, í þeim erindum að reyna að fá
einhvern íslenskan bæ til að koma inn í vinabæj-
arsamstarf bæjanna Solleffei í Svíþjóð, Steinkjer
í Noregi, Hammel í Danmörku og Nykarleby í
Finnlandi. Vandinn er bara sá að á Islandi eru öll
sveitarfélög af þessari stærð og stærri þegar í
a.m.k. einum ef ekki fleiri vinabæjarhópum.
Framtíðin
Það er hefðbundin að segja við slíkar aðstæð-
ur að það sé erfitt að spá og sérstaklega um ffam-
tíðina. Nú má a.m.k. segja með nokkrum réttí á
þessum síðusm tímum að það sé óvenju erfitt
að spá um framtíðina. Og ástæðan er einfaldlega
gífurlegar breytingar í alþjóða stjórnmálum,
jafnt í pólitísku sem viðskiptalegu tilliti. Stór-
veldi hafa sundrast, önnur eru að myndast, járn-
tjöld fallið og ótrúlega örar breytingar gengið
yfir. Við á Norðurlöndunum höfum að sjálf-
sögðu ekki farið varhluta af þessu.
Almennt má segja að þróunin hafi orðið í átt
til opnunar og aukins ffjálsræðis í viðskiptum.
Slík alþjóðleg þróun dregur úr vægi tvíhliða
samninga eða viðskiptabandalaga og minnkar
hætmna á blokkainyndun, en henni fylgja líka á-
hyggjur sem tengjast atvinnuöryggi, umhverfis-
málum o.fl. Framtíðarspámenn eru uppteknir
eins og venjulega við að rýna í spilin og þar vil ég
aðeins nefna tvennt, í fyrsta lagi bók Johns Nais-
bitt "Global Paradox" en jiar spáir hann m.a.
mikilli fjölgun þjóðríkja, 300 urn næsm aldamót
og 1000 einhvern tíman á næsm öld. Naisbitt
virðist almennt trúaður á að framundan sé
blómatími hinna smáu eininga, jafht í atvinnu-
rekstri sem í skipulagi þjóðríkja. Á svipuðum
nótum er spænski prófessorinn Guillermo
Gortázar. Hann leggur til að Evrópa eigi að
byggja styrk sinn hér eftír sem hingað til á fjöl-
breytninni, á fjölbreytileika menningar og at-
vinnulífs og áþjóðríkjunum, en varast að láta
sambandsríkjahugsunina (federalismann) og
miðstýringuna og skriffæðið ná undirtökunum.
Fyrir mig og út frá mínum lífsskoðunum sem
talsmanni smáríkis, nánast örríkis, hér á þessum
fúndi hljómar framtíðarmúsik þessara tveggja
þekktu spekinga auðvitað vel í eyrum. En fyrst
og síðast vil ég leggja áherslu á að Norðurlönd-
unum hefur tekist á undanförnum áratugum að
byggja upp samfélög sem litið er til víða að úr
heinúnum sem fyrirmyndar hvað varðar velferð
og jöfnuð og velmegun og það höfum við gert
vegna þess að við höfum verið okkar eigin gæfu
smiðir. Við höfum verið ófeimin við að fara okk-
ar eigin leiðir og það er mín von og mín ósk að
það þorum við að gera áffam.
Eg endurtek svo að lokum þakkir mínar fyrir
boðið hingað á þennan fund og vil óska gestgjöf-
unum tíl hamingju með þetta myndarlega ffam-
tak.
Sagl með ínynd
Höfundar: Hjörtur Gunnarsson og Puríður Hjartardóttir