Vikublaðið - 06.01.1995, Blaðsíða 6

6
VIKUBLAÐIÐ 6.JANÚAR 1995
Tímamót
G-listinn í Mosfellsbæ 1994 sem náði svo glæsilegum árangri. Mynd: ÓI.Þ.
Margt bendir nú til þess að Alþýðubanda-
lagið muni fylgja eftir sigrinum í sveitar-
stjórnarkosningunum 1994 með því að
verða í alþingiskosningum 1995 raun-
verulegur samstarfsvettvangur fyrir fé-
lagshyggjufólk og jafnaðarsinna sem vilja
leggja traustan grundvöll að varanlegu
samstarfi. Pað er til mikils að vinna.
lenska flokkakerfinu sldptast í tvö módel. Flest-
ar hafa falið í sér söfhun stuðningssveitar vegna
framboðs til Alþingis, myndun þingflokks að
kosningum loknum en nánast engin skipulags-
leg tengsl við aðra vettvanga í þjóðfélaginu.
Eina módelið sem skilað hefur varanlegum ár-
angri var hins vegar byggt á formlegri sam-
vinnu skipulagseininga og skýrum tengslum við
fjölmenna forystusveit í sveitarstjórnum og
samtökum launafólks. Það vill svo skemmtilega
til að bæði þessi ólíku módel má kenna við
Hannibal Valdimarsson og hef ég að xmdan-
fömu kosið að nefna þau Hannibal I og Hanni-
bal H.
Hannibal I fól í sér að sveit jafnaðarmanna
sem kom úr Alþýðuflokknum gerði formlegt
samkomulag við öflugan stjómmálaflokk, Sósí-
alistaflokkinn. Þannig var tengd saman fjöl-
menn sveit sem þegar ffá fyrsta degi hafði traust
ítök í stjóm allra kaupstaða landsins og flestra
samtaka laimafólks, bæði verkafólks, sjómanna,
iðnverkafólks, kennara og annarra opinberra
starfsmanna. Þessi tilraun til nýsköpunar í
flokkakerfinu hlaut nafhið Alþýðubandalagið.
Eins og kunnugt er lifir hún enn góðu h'fi nærri
40 árum síðar! Saga hennar hefur vissulega ver-
ið viðburðarík; engan veginn án erfiðleika né
torleystra viðfangsefna. Gmnnurinn var hins
vegar traustur. Efniviðurinn sótmr í formlegt
samstarf félags jafnaðarmanna og starfandi
stjómmálaflokks sem bjó að traustu skipulagi.
Það var þessi samtenging ásamt fjölþættum í-
tökum ffá upphafi í sveitarstjómum og samtök-
um launafólks í öllum landshlutum sem gerði
það að verkum að tilraunin skilaði varardegum
árangri. Nær fjómm áratugum síðar var flokk-
urinn að fagna einstæðum sigri í sveitarstjóm-
arkosningum árið 1994, hafði tekið forystu í
umræðum um nýsköpun í atvinnuþróun ís-
lendinga á nýrri öld og er í aðdraganda alþing-
iskosninga að skapa samstarfsvettvang fyrir
óháð félagshyggjufólk sem vill í vor taka þátt í
að ná árangri í nýrri landsstjóm.
Hannibal II fól hins vegar í sér sérstaka
flokksstofnun í kringum einn leiðtoga. Fyrst og
ffemst var tekið mið af væntanlegum alþingis-
kosningum og á engan hátt leitað eftir form-
legu samstarfi við aðrar sldpulagseiningar í ís-
lensku þjóðfélagi. Safnað var saman einstak-
lingum úr ýmsum áttum, oft með litlum fyrir-
vara. Meginstefið var að berjast á móti „gömlu
flokkunum".
Þar sem shkur flokkur býr ekki að neinum
skipulögðum tengslum við einstaklinga eða
samtök á vettvangi sveitarstjóma, samtaka
launafólks eða annarra hagsmunaaðila verðitr
réttlæting hans fyrst og ffemst fólgin í því að
syngja lof um persónu leiðtogans sem flokks-
stofnunin byggist á. Þetta var aðferðin sem
Hannibal Valdimarsson notaði við mótun
Samtaka ffjálslyndra og vinstri manna 1970.
Bjami Guðnason reyndi módehð síðan án ár-
angurs 1973 og það var svo endurvakið af Vil-
mundi Gylfasyni 1983 og Albert Guðmunds-
syni 1987. Allir þessir flokkar reyndust rótlaus-
ir í íslensku samfélagi og hurfu afvettvangi inn-
an fárra ára.
Stjómmálahreyfingar sem fyrst og ffemst em
byggðar á einum manni hafa aldrei tdl lengdar
skipt sköpum í íslenska flokkakerfinu. Þær hafa
komið skyndilega til sögunnar, náð dramatísk-
um hápunktd og síðan fjarað út á ótrúlega
skömmum tíma.
Jóhanna valdi Hannibal II
Þótt Alþýðubandalagið væri reiðubúið til
viðræðna um víðtæka samfylkingu félags-
hyggjufólks með hliðsjón af því árangursríka
sögulega módeli sem kennt er við Hannibal I,
varð niðurstaða Jóhönnu Sigurðardóttur engu
að síður sú að hafha þeirri leið og velja í staðinn
módelið Hannibal II. I stað árangursríkrar sam-
fylkingar félagshyggjufólks var meginstef stofn-
fundar Þjóðvaka barátta „gegn gömlu flokkun-
um“, í stíl þess málflutnings sem Bjami Guðna-
son setti á sínum tíma á oddinn.
Jóhanna Sigurðardóttir hefur því tvívegis á
fáeinum árum komið í veg fyrir að víðtæk sam-
fylking félagshyggjuaflanna á Islandi gæti orðið
að vemleika. í fyrra sldptið að loknum þing-
kosningum 1991 þegar hún ásamtjóni Baldvin
ogjóni Sigurðssyni stóð að því að hafna áffam-
haldandi setu vinstri stjómar þótt þjóðin hefði
veitt stjóminni meirihluta í kosningum. í annað
sinn nú í vetur þegar hún kaus að feta í fótspor
Bjama Guðnasonar, Alberts Guðmundssonar
og Vilmundar og hefja enn eina tílraunina með
módelið Hannibal II.
Vissulega getur slíkt módel kitlað hégóma-
gimd þess leiðtoga sem verður miðpunktur
nýja flokksins. Dómur sögunnár hefur á hinn
bóginn ætíð verið sá að eigi stjómmálaflokkur
ekki víðtækar rætur um þjóðfélagið allt með
skipulegum tengslum í kjördæmum, sveitar-
stjómum, samtökum launafólks eða öðrum
hagsmunasamtökum þá hefur ætíð verið tjaldað
til fáeinna nátta.
Það er greinilegt að heimiliserjumar í Al-
þýðuflokknum og persónustríðið við Jón Bald-
vin hafa ráðið meiru um ákvarðanir Jóhönnu
Sigurðardóttur en raunverulegur vilji til sam-
fylkingar félagshyggjufólks. Það er óneitanlega
kátbroslegt að sama manneskjan og í vor sóttíst
eftír formennsku í elsta stjómmálaflokki á Is-
landi, stofhuðum 1916, er á haustmánuðum
farin að finna gömlu flokkunum allt tíl foráttu.
Hefðu rúmlega 20 fúlltrúar á flokksþingi Al-
þýðuflokksins hins vegar greitt öðmvísi atkvæði
myndi Jóhanna heilsa nýju ári sem alsæll for-
maður elsta stjómmálaflokks á Islandi!
Dómur reynslunnar
Á fiðnu ári ákváðu nokkrir af félögum okkar
að fylgja Jóhönnu á leið hennar í fótspor Al-
berts, Vilmundar og Bjama Guðnasonar og
taka þátt í enn einni tilrauninni með módelið
Hannibal II. Oll gáfu þau yfirlýsingar um að
skrefið væri stigið í nafni samfylkingar jafnaðar-
manna eða nýsköpunar jafhaðarmannahreyf-
ingarinnar á Islandi. Við þau ummæli rifjaðist
upp fyrir mér að þegar Ossur Skarphéðinsson,
sem yfirgaf Alþýðubandalagið 1990, var að
fagna sigri í prófkjöri Alþýðuflokksins fyrir
þingkosningamar 1991 þá fór hann einnig með
svipaðar yfirlýsingar, að árangur sinn væri vim-
isburður um nýja hreyfingu jafhaðarmanna.
Ásakanir um spillingu, svik við hugsjónir jafn-
aðar og réttlætís, hatrömm persónuleg átök og
brostnar vonir einkenna dauðastríð þess Al-
þýðuflokks sem Ossur og félagar kusu að gera
að nýju heimilsfangi fyrir röskum fjórum árum
síðan. Sú hömiungasaga ætti að vera viðvömn
þeim ágætu félögum sem nú hafa kosið að end-
urtaka leildnn.
Þau ættu að hafa í huga að það er meira sem
sameinar Jóhönnu og Jón Baldvin í sögu Al-
þýðuflokksins á undanfömum árum en það sem
skilur þau í sundur. Sérstaða Jóhönnu var ein-
faldlega engin þegar Alþýðuflokkurinn hafhaði
vinstri stjóm og kaus hægri samvinnu, festi í
sessi margvíslegt misrétti og hefur í rúm þrjú ár
saumað hvað eftir annað að hagsmunum launa-
fólks og velferðarþjónustunni í landinu. Sér-
staða Jóhönnu var heldur engin þegar forysta
Alþýðuflokksins úthlutaði feitum embættum til
ráðherra flokksins og fjölmargra flokksgæðinga
enda tók Jóhanna sjálf virkan þátt í því að koma
nákomnum ættmennum sínum og annarra ráð-
herra Alþýðuflokksins í öragg og traust emb-
ætti.
Máttur blekkinganna í stjómmálum er því
miður oft á tíðum mikill. Stundum hafa afleið-
ingar verið hörmulegar. Það var dapurlegt að
verða vitni að því að ýmsir góðir einstaklingar
trúðu fyrir fjóram árum gylliboðum Jóns Bald-
vins og töldu sig þar með vera að skapa nýja
breiðfylkingu jafhaðarmanna á íslandi. Það er á
sama hátt leitt að sjá nokkra félaga falla fyrir tál-
beitum stjómmálamanns sem í fyrra sinnið tók
virkan þátt í að spinna blekkingarvef hans.
G-listar: Raunverulegt bandalag í
alþingiskosningum
Framganga Alþýðubandalagsins í umræðun-
um um raunveralega samfylkingu félags-
hyggjufólks myndar skýra andstæðu við það
sjónarspil sem sviðsett er í kringum Jóhönnu
Sigurðardóttur. Það ánægjulega við atburðarás
síðustu vikna ársins 1994 er að fjöldi áhrifamik-
illa einstaklinga úr röðum félagshyggjufólks,
bæði á höfuðborgarsvæðinu og í öðrum lands-
hlumm, hefur ákveðið að tengjast Alþýðu-
bandalaginu í komandi þingkosningum og
verja kröftum sínum frekar á grundvelli þess
sögulega módels sem hér að framan er kennt
við Hannibal I. Með þeim hætti nýtast skipulag
og þjóðfélagsleg ítök Alþýðubandalagsins um
allt land og ferskir kraftar einstaklinga sem
sýndur hefur verið margvíslegur trúnaður á
vettvangi launafólks og landsbyggðar. Tvinn-
aðir eru saman kostir þess að byggja á traust om
skipulagsgrunni og ávinningur af liðsinni nýrra
einstaklinga sem halda sjálfstæði sínu og áhrif-
um á fyrri vettvangi um leið og þeir taka hönd-
um saman við okkur í þingkosningum.
í þessu skyni hefur verið rætt um að breikka .
heiti G-listanna í alþingiskosningunum. Þar
komi ekki aðeins ffam nafh Alþýðubandalags-
ins heldur einnig tilgreint liðsinni óháðra ein-
staklinga sem aðhyllast félagshyggju og jafnað-
arstefhu. Umræða um að birta slíka breikkun
með formlegum hætti í heiti ffamboðslistanna
hefur Farið ffam í þingflokld, ffamkvæmda-
stjóm <|)g stofnunum flokksins í einstökum kjör-
dæmurh. Á næstu vikum verða teknar ákvarð-
anir sem sýna munu árangur þeirra umræðna.
Margt bendir nú til þess að Alþýðubandalag-
ið mutji fylgja eftir sigrinum í sveitarstjómar-
kosningunum 1994 með því að verða í alþingis-
kosningum 1995 raunveralegur samstarfsvett-
vangur fyrir félagshyggjufólk og jafnaðarsinna
sem vilja leggja traustan grundvöll að varanlegu
samstarfi. Það er til mikils að vinna. Verkefnin
era risavaxin, í raun umsköpun íslensks þjóðfé-
lags, siðbót í stjómkerfi og viðskiptalífi og
ffamkvæmd nýrrar stefnu í atvinnumálum og
lífskjarajöfnun. Til að tryggja svo víðtækar
breytiúgar dugir ekki laustengd liðssöfntm sem
höfðar eingöngu til upphafinna persónueigin-
leika hjá einum forystumanni. Því aðeins mun
árangur nást að sterkar skipulagsheildir verði
bakhjarl þeirra breytinga sem nauðsynlegar era
í íslensku þjóðfélagi.
Skujdasöfnun heimilanna, atvinnuleysi, mis-
rétti í jlaunamálum, óskapnaður í ríkisfjármál-
um, afturför í menntamálum, stöðnun á mörg-
um sviðum atvinnuh'fsins era aðeins nokkrir
merkimiðar þeirra viðfangsefha sem ffamund-
an era. Þróuninni verður ekki snúið við nema
með traustu skipulagi og öflugu og samstilltu á-
taki allra þeirra sem að verkinu koma. Itök
hinna sem hag hafa af óbreyttu ástandi era svo
sterk að þau verða ekld brotin á bak aftur með
samtíhingi sem lýtur forysm stjómmálamanns
sem hefúr ásamt Jóni Baldvin á undanfömum
sjö árum lengst allra borið ábyrgð á landsstjóm-
inni.
Viðskilnaður ríldsstjómar Sjálfstæðisflokks
og Alþýðuflokks er vissulega hrikalegur. ÖIl
helstu einkenni stjómarstefnunnar vora af-
greidd á þingum haustið 1991 til vorsins 1994
með atkvæðum allra ráðherra sem þá sátu í rík-
isstjórhinni. Við þessi áramót verða engin verk
ríldsstjómarinnar undansldlin því einkenni að
Jóhanna Sigurðardóttir greiddi þeim ávallt at-
kvæði i sinni ráðherratíð. Það er aðeins á loka-
mánuðum kjörtímabilsins, í þrjá mánuði á árinu
1995, sem munurinn á verkum hennar og hinna
ráðhefranna kemur í ljós. Það verður því miður
að segja eins og er: Hann verður harla h'till.
Skuldasöfnun síðustu ára
Þótt núverandi ríkisstjóm hafi tekist að við-
halda þeim árangri í gh'munni við verðbólguna
sem náðist í tíð síðustu ríkisstjómar og við-
skiptajöfhuður gagnvart útlöndum sé jákvæður
vegna hagstæðrar loðnuvertíðar og veiða í
Smugunni þá blasir í lok kjörtímabilsins við að
Sjálfstæðisflokkur og Alþýðuflokkur hafa hagað
störfum á þann veg að gífurleg skuldasöfhun er
megineinkenni tímabilsins.
Ríkisstjómin setur lýðveldismet í hallarekstri
ríkissjóðs. Á kjörtímabilinu verður samanlagð-
ur halh um 40 milljarðar króna. Það verður
verkefhi næstu framtíðar að greiða þáskuld til
baka. Hún mim tvímælalaust þrengja það svig-
rúm sem verður í rekstri ríldsins á fyrstu áram
nýrrar aldar.
Ríkisstjómin hefur aukið hreinar skuldir hins
opinbera úr 15% af landsffamleiðslu í rúm
30%. Á árunum 1990 og 1991 stóð hlutfall