Vikublaðið - 18.08.1995, Blaðsíða 2

2
VIKUBLAÐIÐ 18. ÁGÚST 1995
#\Udafið
L A Ð
Útgefandi: Alþýðubandalagið
Ritstjóri og ábm.: Páll Vilhjálmsson
Fréttastjóri: Friðrik Þór Guðmundsson
Þúsundþjalasmiður: Ólafur Þórðarson
Auglýsingasími: 551 7500 - Fax: 551 7599
Ritstjórn og afgreiðsla:
Laugavegur 3 (4. hæð) 101 Reykjavík
Sími á ritstjórn: 551 7500 - Fax: 551 7599
Útlit og umbrot: Leturval
Prentvinnsla: ísafoldarprentsmiðjan hf.
Sameining
vinstrimanna
Stundum virðist umræðan um sameiningu vinstrimanna
vera bundin við tvö eða þrjú kaffihús í Reykjavík. Fréttir af ó-
formlegum fundum og vinalegu spjalli áhugamanna um
vinstristjómmál eiga greiða leið á síður Alþýðublaðsins sem
segir tíðindin með sínu lagi. Málgagn Alþýðuflokksins söðl-
aði um í sameiningarumræðunni með kostulegum hætti í vor.
Allt kjörtímabil fýrri ríkisstjómar Davíðs Oddssonar hafði
Alþýðublaðið mest h'tið að segja tun sameiningu vinstriflokk-
aima. Blaðið studdi samstjóm Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks og vogaði sér ekki að ræða sameiningu. Nokkrum dög-
um eftir að forsætisráðherra kastaði Alþýðuflokknum út úr
stjómarráðinu varð Alþýðublaðið einlægur sameiningarsinni
og eyddi miklu iými undir nýja sannfæringu. Ritstjóm blaðs-
ins metur ekki skynsemi lesenda sinna meira en svo að það
hirti ekki um að gera tilraun til að útskýra hvemig stóð á um-
skiptunum. Viðhlægjendur blaðsins hafa sennilega tahð rit-
stjóminni trú um að í póhtík skipti gærdagurinn engu máli.
Sameining vinstrimanna er langtímaverkefni sem verður
ekki unnið með æðibunugangi. Árangur Reykjavíkurlistans
fyrir hálfu öðm ári vakti með vinstrimönnum vonir um að
endurtaka mætti leildnn á landsvísu í vor en það var óraun-
hæft. Fyrir síðusm sveitarstjómarkosrúngar hafði núverandi
meirihluti í Reykjavík setið saman í minnihluta í rúman ára-
tug. Á þeim tíma lagði minnihlutinn iðulega ffam sameigin-
legar fjárhagsáædanir, þótt hann dreifðist á fjóra til fimm
flokka, og stóð einatt sameiginlega að málum. I aðdraganda
Reykjavíkurlistans tókst nokkrum áhugamönnum um vinstri-
stjómmál með snjallri taktík að knýja talsmenn minnihluta-
flokkanna að samningaborði. En ef ekki hefði komið til traust
sem byggt var á margra ára samstarfi er ólíklegt að um
Reykjavíkurlistann hefði samist.
Ekki verður horft framhjá þeirri staðreynd að Alþýðuflokk-
urinn er nýkominn úr stjómarsamstarfi við Sjálfstæðisflokk-
inn. Vorið 1991 sleit Alþýðuflokkurinn ríkisstjómarsamstarfi
við Alþýðubandalag og Framsóknarflokk sem náði þeim
tímamótaárangri að slá af verðbólguna án þess að auka at-
virmuleysið. Ríldsstjóm Alþýðuflokks og Sjálfstæðisflokks
tók upp á sína arma pólitík frjálshyggjtmnar sem var á undan-
haldi hvarvetna erlendis. Víst er það Alþýðuflokknum til
málsbóta að nokkuð var sveigt af stífri hægripóhtík þegar leið
á kjörtímabil fyrri ríkisstjómar Davíð Oddssonar. Fyrir Evr-
ópusambandsstefhu Alþýðuflokksins em á hinn bóginn eng-
ar málsbætur. Ákefð krata að koma íslandi í Evrópusamband-
ið er ekki byggð á neinu öðm en hentistefhu flokksforystunn-
ar. Fyrir kosningamar í vor var innra starf Alþýðuflokksins
lamað vegna spillingammræðunnar í þjóðfélaginu en þar
vom kratar í brennidepli. Engin ratmvemleg umræða fór
ffarn á vegum flokksins um kosti og galla þess að sækja um
aðild að Evrópusambandinu. Evrópupólitíkin var tækifæri
flokksins til að drepa spillingarumræðunni á dreif. I kosn-
ingabaráttunni hafði forystan ekki betri rök fyrir Evrópusam-
bandsaðild en þau að kjúklingar myndu lækka í verði við inn-
gönguna. Kratar munu ekki í bráð njóta trúnaðar vinstri-
manna - í pólitík skiptir gærdagurinn máli. Viðhlægjendur
krata munu sjálfsagt segja þeim annað og þeir trúa. Spilltur
flokkur þjakaður af mótsagnakenndri tækifærisstefnu og með
fljótandi hugmyndir um ffamtíð sína verður óhjákvæmilega
trúgjam.
Vinstrimenn verða ekki sameinaðir í einu vetfangi heldur er
löng leið ffamundan. Á þeirri vegferð hefur fféttaflumingur
Alþýðublaðsins álíka skemmtanagildi og fylleríssöngur í sam-
kvæmi bindindismanna.
Um meirihlutapólitík
ar efnahagslegra verðmæta.
Birringarform stéttastjómmála er
andófið gegn ríkjandi ástandi og Al-
þýðubandalagð hefur andæff alla sína
tíð. Pólitískt andóf er af tvennum
toga. Annarsvegar getur það verið
liður í að kollvarpa kerfi sem fyrir er
og koma á nýju. Hinsvegar getur
andóf verið aðferð minnihlutans tíl
að hægja á þróun sem nýtur meiri-
hlutafylgis. I fyrra tilvikinu er um að
ræða byltingarflokk en í því seinna
íhaldsaman minnihlutaflokk. Forver-
ar Alþýðubandalagsins og það sjálft
framan af voru byltingarflokkar, í
merldngunni að vilja innleiða nýtt
þjóðfélagskerfi, en síðari hluti sögu
Stjómmálaflokkur sem tíðkar minni-
hlutapólitík leggur áherslu á að þróa
sjálfur áherslur og stejhumið til að að-
greina sigfrá öðrum stjómmálaflokkum,
Náttúruleg tilhneiging skilgreinds minni-
hlutajlokks er að gera sem mest úr á-
greiningi við aðra flokka, sérstaklega
þeirra sem em sögulega og pólitískt á
sömu slóðurn, og gera lítið úr því sem
sameiginlegt er. Meirihlutapólitík gerir
qftur móti ráð fgrir að bgggðar séu brgr í
austur og vestur og samgangur sé sem
mestur á milli skgldra aðila.
flokksins einkennist af íhaldssemi.
Sameiginlegt öllu tímabilinu, allri
sögu flokksins, er að hann skilgreinir
sig sem minnihlutaflokk. Hvergi op-
inberlega og aldrei upphátt, vitan-
lega, heldur kemur skilgreiningin
fram í stjómmálastarfi flokksins.
Stjómmálaflokkur sem tíðkar
minnihlutapólitík leggur áherslu á að
þróa sjálfur áherslur og stefnumið til
að aðgreina sig ffá öðrum. stjóm-
málaflokkum. Náttúruleg tilhneiging
sldlgreinds minnihlutaflokks er að
gera sem mest úr ágreiningi við aðra
flokka, sérstaklega þeirra sem em
sögulega og pólitískt á sömu slóðum,
og gera lítið úr því sem sameiginlegt
er. Meirihlutapólitík gerir affur móti
ráð fyrir að byggðar séú biýr í austur
og vestur og samgangur sé sem mest-
ur á milli skyldra aðila.
Alþýðubandalagið átti til skamms
tíma auðvelt með að sttmda árang-
ursríka minnihlutapólitík. I afstöð-
unni til herstöðvarinnar á Miðnes-
heiði og NATO hafði flokkurinn al-
gjöra sérstöðu í íslenskum stjómmál-
um. Ekld aðeins var staðfest djúp gjá
milli Alþýðubandalagsins annarsveg-
ar og hinsvegar annarra flokka heldur
hafði Alþýðubandalagið trúverðugt
tilkall til þess að vera sannari og heil-
steyptari málsvari íslensku þjóðar-
innar en aðrir flokkar. Flokkamir
sem hlynntir vom herstöðinni gengu
aldrei lengra en svo að þeir sögðu
hana illa nauðsyn.
Smáþjóðir skynja hættuna af missi
sjálfstæðis áþreifanlegast andspænis
því útlenda valdi sem hverju sinni
hefur möguleika til að ómerkja sjálf-
stæðið. Fram að fálh Berlínarmúrsins
var Ameríka í þessu hlutverki gagn-
vart íslandi en Evrópusambandið eft-
ir fall múrsins. Um hríð leit út fyrir
að í pólitík Alþýðubandalagsins
myndi Evrópusambandið koma í stað
herstöðvarinnar á AJiðnesheiði en
efrir 17. júní ræðu forsætisráðherra
og formanns Sjálfstæðisflokksins í ár
getur Alþýðubandalagð ekki gert sér
vonir um að sjálfstæðispóhtík verði
þáttur í minnihlutasldlgreiningu
flokksins.
Stjómmálaflokkar em
seiglífir og það er póhtík
þeirra líka, þótt annað sýn-
ist á yfirborðinu. í Alþýðu-
bandalaginu standa yfir
tvær tilraunir sem munu
samanlagt gerbreyta
flokknum, gangi þær báðar
fiam eins aðstandendunjir
hugsuðu sér. Fyrri rilraim-
inni er að heita lokið, en
hún hófst árið 1987 þegar
flokkurinn gerði upp við
sósíah'ska fortíð sína og
samþykkti þjóðfélagsgrein-
ingu þar sem kvað við nýjan
tón. Svavar Gestsson áttí
stóran þátt í mótun stefiiunnar en á
sama landsfúndi og hún var sam-
þykkt lét hann af formennsku og O-
Iafúr Ragnar Grímsson tók við. Lítil
vísbending um rilraunin hafi tekist er
umræða á síðum Vikublaðsins í vor
þar sem undirritaður skrifáði síðbúna
andlátsfregn sósíahsmans og aðeins
þrir andmæltu. Önnur og áþreifan-
legri vísbending er ný bók Svavars
um jafnaðarstefnuna og viðtökumar
sem hún hefur fengið.
Seinni tílraunin stendur enn yfir
og hún hófst með útflutningsleiðinni
sem var fyrst kynnt á landsfúndi
flokksins tveim árum. Útflutnings-
leiðin er á margan hátt eðhlegt ffam-
hald af stefnuskránni sem samþykkt
var 1987. Framsældn efnahagspóhtík
er homsteinn útflutningsleiðarinnar
og að viðbættum félags- og menn-
ingarpóhtískum stoðum gæti hún
orðið rammi fyrir meirihlutapóhtík
Alþýðubandalagsins á komandi
árum.
Olafúr Ragnar Grímsson áttí
drýgstan þátt í mótun útflutnings-
leiðarinnar og merkileg er sú stað-
reynd að í þann mund sem tveir síð-
ustu formenn Alþýðubandalagsins
Iögðu ffam stóra ópusa urðu þeir að
hverfá úr formannssæti. Hvaða snill-
ingur áttí hugmyndina að útskipt-
ingareglimni?
Páll Vilhjálmsson
Einn lærdómur af árangri Reykja-
víkurhstans hefúr farið hljótt. Hann
er sá_ að vilji vinstrimenn komast í
meirihlutaaðstöðu á Alþingi án
stuðnings Sjálfstæðisflokksins verða
þeir að búa ril pólitík sem höfðar til
þorra þjóðarinnar. Þetta er í sjálfu sér
einfalt en fallist maður á forsenduna
flýmr af henni ýmislegt sem ekld er
jafn augljóst eða öllum jafn geðþekkt.
Einkenni meirihlutastjómmála í
fjölhyggjuþjóðfélagi er að þau setja
ekki eina hugmynd eða einn málstað
á oddinn heldur em þau málsvari
fjöldans og endurspegla vilja þjóðar-
innar. Auðveldara er í orði en á borði
að stunda þessa pólitík. Mestu sldptír
að tíleinka sér þá hugsun
sem býr að baki.
Meirihlutapóhtík er sam-
ræða milli stjómmálaflokks
og almennings og felur í sér
að stjómmálaflokkurinn
endurmetur stöðugt afstöðu
sína með tilliti til samfélags-
þróunarinnar. Hér er ekki
átt við skoðanakönnunar-
stjómmál þar sem sveiflu-
kennt almenningsáht
stjómar stefiiumálum flokks
heldur hitt að stjómmála-
flokkurinn kannist við að
hann vilji vera verkfæri
meirihluta þjóðarinnar. Til
grundvallar starfi sérhvers
stjómmálaflokks hggur greining á
þjóðfélaginu og starfshefðir sem taka
hægari breytingum en stefiiumál og
áherslur frá einum kosningum tfl
annarra. Þetta eðh stjómmálaflokks
dregur úr því yfirbragði hentistefiiu
sem óhjákvæmilega er yfir meiri-
hlutapóhtík Stjómmálaflokkur sem
hefði ekki þennan sveigjanleika og
tæki eðlisbreytingum fyrir hverjar
kosningar - og það myndi gerast ef
skoðanakannanir réðu einar ferðinni
- myndi einfaldlega verða ótrúverð-
ugur.
Alþýðubandalagið hefúr h'tt verið
gefið fyrir meinhlutapólitík. Saga og
hefð flokksins hggur í stéttastjóm-
málum en þau gera ráð fyrir tog-
streitu milli þjóðfélagshópa.
Stéttapóhtík var forsvarardeg á milh-
stríðsárunum og kannsld stuttan spöl
fram yfir miðja öldina. Á þeim tíma
þekktist fátækt og misrétti var áþreif-
anlegt milh þjóðféla^shópa. Eftir sjö-
unda áratuginn voru stéttastjómmál
söguskekkja. Ollum hafði verið
tryggður þokkalegur grundvöllur tíl
að lifa h'finu. Allir nutu opinberrar
heilbrigðisþjónusm, skólagöngu og
námslána; óvinnufærir og aldraðir
höfðu lífeyri. Auðvitað hafði allur al-
menningur það ekld eins og best var
á kosið en velferðin hafði náð því stigi
að úrelda stéttastjómmál sem boð-
uðu eðhsbreytingar á þjóðfélaginu í
nafni jafnréttis og réttlátari sldptíng-
Pólitízkan
Heimdallarhetjur '
fyrri tíma
Landsfundur Sjálfstæðisflokks-
ins verður í haust og Heimdell-
ingar vitaskuld að plotta á bak við
tjöldin eins og gert er í deildum
hinna fullorðnu inn á milli þess sem
þeir verjast ofsóknum í anda
MacCarthys, sbr. ummæli Elsu
Valsdóttur í málgagni Heimdallar.
Það er annars skemmtilegt að
skoða skipan stjórna Heimdallar fyrr
á árum, því ýmis óvænt nöfn bera
þar á góma. í stjóminni 1968-69 var
t.d. að finna Önund Bjömsson
guðfræðing og fyrrum bókaútgef-
anda og Kolbein Pálsson körfu-
boltamann. 1971-72 voru mættir
m.a. Óskar Magnússon forstjóri
Hagkaups og Jón Ormur Hall-
dórsson stjómmálafræðingur. Árið
þar á eftir kom inn enginn annar en
Geir Waage prestur. Jón Magn-
ússon neytendafrömuður var for-
maður í tvö ár en varð síðar viðskila
við flokksbræður sína. Þess má
geta að konur komust ekki í stjórn
Heimdallar um áratugaskeið, en á
bilinu 1969 til 1977 sátu fimm konur
í stjóm; Auður Eir Guðmunds-
dóttir, Linda Rós Michaels-
dóttir, Elínborg Jónsdóttir,
Helena Albertsdóttir og Rósa
Hilmarsdóttir. Stjórnarsetan
tryggði engum þeirra frama, einna
helst að Helena Albertsdóttir Guð-
mundssonar hafi orðið fræg eða
öllu heldur alræmd.
Hvaba veb fær
Chase í Stöb 21
Fréttaflutningur af kaupum banda-
ríska bankans Chase Manhattan
á flmmtungi hlutafjár íslenska út-
varpsfélagsins hf. og endurfjár-
mögnun bankans á lánum félagsins
hefur ekki leitt í Ijós hvað veð bank-
inn fær. íslenska útvarpsfélag-
ið er mjög skuldugt og fyrir löngu
veðsett upp í topp. í viðskiptalífinu
fá menn það ekki til að ganga upp
að bandarískur banki kaupir hlutafé
í íslenska útvarpsfélaginu á fjórföldu
nafnverði og láni stórar fjárhæðir án
veðs. Arður af hlutafé er greiddur af
nafnverði og afkoma Stöðvar 2
réttlætir ekki fjórfalt nafnverð til fjár-
festa sem fá aðeins venjubundnar
arðgreiðslur.
Tilvitnun vikunnar
- Konan mín hafði það betra sem
ekkja með tvö börn í Póllandi
undir kommúnistastjórn heldur en
við höfum það hér.
fslenskur tollvörður á leið til Dan-
merkur til að vinna í fiski, og mun
þar tvöfalda tekjurnar, í viðtali á
Rás 2 í gær.