Frjáls þjóð - 07.04.1962, Blaðsíða 6

Þjóö og saga
SVIPMYNDIR
FRÁ
GALDRAÖLD
X
PÁLL BJÖRNSSON
Um miðja 17. öld var Sel-
árdalur við Arnarfjörð eitt
helzta menntasetur landsins,
enda sat þá staðinn Páll próf-
astur Björnsson, sem var í
röð fremstu presta hér á
landi. Sr. Páll fæddist að
Saurbæ á Rauðasandi 1621.
Hann var af góðum ættum,
enda dóttursonur Arngríms
lærða. Páll útskrifaðist úr
Hólaskóla 1641 og sigldi
sama ár til framhaldsnáms í
Kaupmannahöfn. Þar lauk
hann bæði prófi í guðfræði og
B. A. prófi í heimspeki 1644.
en gerðist konrektor við
Hólaskóla næsta vetur. Hinn
25. marz 1645 vígðist hann
til Selárdals og hélt það
prestakall til dauðadags 23.
október 1706. Auk prests-
embættisins gegndi sr. Páll
prófastsstörfum í Barða-
strandarsýslu í meir en hálfa
öld.
Sr. Páll hefur skarað fram
úr samtímamönnum sínum í
menntun og framkvæmdar-
semi. Hann var ágætur stærð-
fræðingur, eins og sjá má af
því, að hann reiknar út hnatt-
stöðu Bjargtanga, og ritgerð-
ir eftir hann um náttúru-
fræðileg efni birtust bæði í
enskum og frönskum tíma-
ritum. Um tungumálakunn-
áttu hans er það að segja, að
hann kenndi mörgum undir-
stöðuatriði í grísku og hebr-
esku, enda er til f handriti
eftir hann ritgerð um áherzlu
orða í sfðar nefnda málinu.
Sr. Páll var athafnasamur
þýðandi og liggja hér á söfn-
um þýðingar hans á ýmsum
bókum biblíunnar auk bibl-
íuskýringa eftir sjálfan hann.
Sr. Páll var hagsýnn mað-
ur. Hann stundaði útgerð og
stýrði jafnvel sjálfur skútum
sínum. Hefur hann verið
einna fyrstur fslendinga til
að stunda þilskipaútgerð,
enda fékk hann oft hlaðafla
úti á rúmsjó, þótt aðrir, sem
6
skemmra sóttu, yrðu ekki
varir. Hefur þar sannazt sem
oftar, að fleytan var smá og
sá grái utar, eins og Einar
Benediktsson segir í Alda-
mótaljóðum. Síðasta afrek
sr. Páls i sambandi við út-
gerð var, að hann fann upp
nýtt og betra bátalag.
Nú hefði mátt ætia, að
maður, sem notið hafði jafn-
góðrar menntunar og sr. Páll,
snerist ■ öndverður gegn
galdraofstæki aldarinnar, en
sú varð nú ekki raunin á,
því að hann er einn helzti
forvígismaður galdraofsókna
hérlendis. Afskifti hans af
galdramálum voru tvenns
konar, því að hann samdi
bæði bók um gerð og eðli
galdurs og átti drýgstan þátt
í að koma tveim mönnum á
bálið. Bókin nefnist Charact-
er bestic.
Sr. Páll var kvæntur Helgu
Halldórsdóttur, systur Mar-
grétar, konu Brynjólfs bisk-
ups. Hún tók sótt ókennilega,
sem talin var stafa af gern-
ingum Jóns Leifssonar, en
hann mun hafa átt prests-
maddömu grátt að gjalda út-
af kvennamálum. því að hún
hafði meinað honum að
kvænast einni vinnukonunni
á staðnum. Stuttu síðar
veikist hún, og veturinn eft-
ir flýja prestshjónin staðinn
og setjast að á einni af hjá-
leigunum. Sr. Páll ákærði Jón
formlega fyrir galdur og var
hann brenndur fyrir þing
166ð. Dómur í máli Jóns kem-
ur fram í Iögréttu 1669 og er
þar staðfestur. Þar kemur
einnig fram. að Jón hafði rétt
fyrir aftökuna látið bóka eft-
ir sér, að Erlendur Eyjólfs-
son sé valdur að þesari ó-
lukku sinni og hafi kennt sér
galdur. Erlendur neitaði þess-
úm áburði utan því, að hann
hafi fengið Jóni einn galdra-
staf. Mnl Erlendar var tekið
fyrir á Alþingi og kom þar
fram svohljóðandi ákæru-
skjal frá prófastinum í Se!
árdal:
Eruverðugum og virðuleg-
um herrum og Iandsins höfð
ingjum, lögmönnum herra
Sigurði Jónssvni sunnan og
austan, herra Þorleifi Korts-
syni, mínum herrum. með
allri alúð. Þegar jarðskjálft-
ar ganga, grípur hver til
hastra taka, sem til nær. Og
ég nú bæði mín vegna í mín-
um hörmum. sem spurt mun-
uð hafa, og annarra vegna,
sem líkan málahlut eigu, seil-
ist til ykkar beggja, sem
fastra landsins stólpa mitt í
þeim galdragangi og æði. sem
árlega skekja og skelfa
frómra velgengni og grund-
völl kristilegrar kirkju hér á
Vestfjörðum, hvar um ei
verður ykkur hér svo til-
kynnt sem bæri yðar ann-
ríkis vegna og umsvifa í lög-
bergi, þó þessi leki sýnist
fyrst ausandi, sem sökkva
ætlar annars þessum lands
parti. Því beiðist ég í nafni
guðs og hans dýrðar vegna.
að þessi Jón Leifsson. sem ég
lýsi valdan í öllum þeim
kvalafeiknum, sem gengið
hafa í vetur yfir mitt hús,
sem málarekstur þar um
genginn ljósast vottar og tólf
dánumenn hafa til lykta bú-
ið, sleppist eigi undan rétt-
lætisdómi, sem galdramönn-
um hæfir, jrvi nái hann kom-
ast með lífi frá þessari ódæðu.
sem sjálfur einnin meðgengið
hefur, er víst, hannn deyði,
kvelji og tjón geri mér og
öðrum. Er það þá í ykkar
ábyrgð bæði fyrr og síðar.
ef það af ykkur hlotna' t.
hann lífi haldi. í annan má'.a
tilsegi ég ykkur hans skóla-
meistara. Erlend Eyjólfsson.
sem þessum Jóni helur
kennt, hverninn hann skyldi
mínum þessa eymd með göldr
um yfir hella, og annan fleiri
galdur honum, sem öðruin.
undirvísað. f einu orði: Þessi
Erlendur óráðvandur er sekk-
ur djöfulsins, úr hverjum
lekur það, hver vondur girn-
ist, meistari þeirra, sem lærf
hafa og læra vilja, upp-
sprettubrunnur alls djöfuls í
þeirri sveit og kannske víð-
ar, fullriktaður og fordæm-
anlegur, fullur af djöfli, svo
ég meina, þúsund manns
muni hann afmáðan vilja. En
hverjir geta cða voga upp að
stynja? Gáið því að guði,
hverjum þér eigið reikning
að gera, svo að það illa, sem
mögulegt er. mætti takast af
Israel annars vegna. eins þó
ei væri fleiri. kann ólukka að
koma yfir land og lýði. Guð
veri með yður og stvrki í því
og öllu góðu. Amen.
Það var óþarfi fyrir sr.
Pál að óttast sýknu Jóns, því
að hann var þegar horfinn
upp í reyk, en um mál Er-
lendar er það að segja. að
'öyréttumenn dæmdti hann.
að fengnum þessum upplýs
ingum. rétt’'•''-■iTi undir ýtr
Framh. á bls. 8.
Nú er hún
Snorrabúð...
■
í augum flestra íslendinga
eru Þingvellir helgur staður.
Við þann stað eru bundnar
margar minningar í sögu ís-
lands að fornu og nýju, þar
hafa mikil örlög einstaklinga
og þjóðar verið ráðin, stund-
um dapurleg örlög, einnig
hafa þar gerzt þeir atburðir
íslandssögu, sem mestur
ljómi er yfir. Það var þvi
vissulega vel til fundið að
gera Þingvelli að þjóðgarði
íslendinga, og það ætti að
vera æðsta boðorð hvers ein-
asta fslendings að heiðra
minningu þeirra með því að
vera þess minnugir. að þar
er helgur staður, og ganga
um hann sem slíkan.
Því er samt ekki að leyna,
að ekki hafa allir sýnt Þing-
völlum þann sóma. sem þeim
ber. Umgengni hefur oft ver-
ið þar slík, að til hreinnar
skammar er. Ekki skulu hér
endurteknar 1 þær lýsingar,
sem hafa birzt á prenti af
umgengni og líferni á Þing-
völlum, en oft hefur þar
sukksamt verið, þar hafa
ur svo valið sér framkvæmda-
stjóra, hann er ekki af verri
endanum, sjálfur húsameist-
ari ríkisins. Svo hefur verið
ráðinn þjóðgarðsvÖrður, um
langan tíma gegndi því emb-
ætti sá mæti maður séra Jó-
hann Hannesson, núverandi
prófessor í guðfræði við Há-
skóla íslands.
Er skemmst áf því að
segja, að öllum ber saman um
það, að hann hafi gegnt því
embætti með slíkri prýði, að
til eftirbreytni sér fyrjr op-
inbera embættismenn. Eftir
að prófessor Jóhann lét af
embætti var enginn skipað-
ur })jóðgarðsvörður um sinn,
og þá fór því miður að halla
nokkuð undan fæti. Síðar var
svo valinkunnur sómaklerk-
ur sóttur vestur á land til
þess að gegna starfanum. Ein-
hvern veginn hefur honum
ekki ennþá tekizt að ná þeim
tökum á stjórn þjóðgarðs-
ins, sem prófessór Jóhann
hafði. Mun þar þó að mestu
leyti vera um að kenna lé-
legum samstarfsmönnum, því
Pannig lítur hún út girðingin f kringum þjóðgarð fslendinga á Þing-
völlum vtð Öxará. Hvað skyldi sá bóndi kallaður f svelt sinni, sem
girtl þannig tún sitt?
ungkommúnistar haldið vor-
mót. þar hafa erlendir dátar
skemmt sér og íslenzkum
gleðikonum og þannig mætti
því miður lengi telja.
Af opinberri hálfu hefur
verið kosin nefnd, til þess að
hafa umsjón með rekstri
þjóðgarðsins. Eins og venjn
lega. þegar kosin er nefnd
hér á íslnndi. virðist þar ekki
hafa verið fvrst og fremst
um það hucrsað. að þar væru
menn, sem væru vakandi o°
sofandi önnum kafnir við nð
hugsa um vclfcrð b: 'ðgarðs
ins, heldur hnfa. að mestu
léyti nð minnsta kosti. val-
izt j hann oólitíkusar. sem
hnrftu nð fá einn bitlinginn
(orr hnnn sæmilpga ..fínan'")
í viðbót. Þingvallanefnd iief
séra Eiríkur J. Eiríksson er
af öllum. sem til hans þekkja,
tnlinn mikill sómamaður.
Blaðinu bárust í vetur sög-
ur um það, að umgengni inn-
an þjóðgarðsins væri mjög
ábótavant. og einnig það, að
viðhald girðingarinnar um-
hverfis þjóðgarðinn væri með
endemum. Fréttum við til
dæmis, að þegar Þingvalla-
bændur hcfðu verið að smala
fé sínu í haust, liefði minnstu
munað. að þeir misstu allt
safnið inn í þjóðgarðinn.
Væri girðingin reyndar hvergi
nærri gripheld. og hefðu þó o-
fáar krónur runnið til við-
halds hennar undanfarin ár.
Einnig heyrðum við furðu-
sögur um þa.ð. nð starf íað-
ur þjóðgarðsins (ekki ioð-
Friáls bióð — lausardasrinn 7. aprfl 1962