Vikublaðið - 07.10.1994, Blaðsíða 9

VIKUBLAÐIÐ 7. OKTOBER 1994
Menningin
9
Eineltið gegn velferðinni
Joachim Israel:
Klappjakt pá valfárden.
Ordfiront 1994.
✓
kosningum ti! sænska þingsins
haustið 1991 misstu jaíhaðar-
menn þar nokkuð fylgi og við tók
samstjórn borgaraflokkanna undir
forystu Hægri flokks Carl Bildts. Sá
flokkur hafði að stórum hluta lent í
höndum trúboða frjálshyggjunnar,
menntunarlitlum og reynslulausum
ungherjum með vöruhyggjuna sem
sína einu hugsjón. I nýafstöðnum
þingkosningum unnu jafhaðarmenn
frækinn sigur og réð afstaðan til
velferðarkerfisins mestu um úrslitin.
A ríkisstjórnarárum Bildts gerðu
postular nýffjálshyggjunnar í Svíþjóð
sitt besta til að veikja og rífa það há-
þróaða velferðarkerfi, sem jafnaðar-
menn og verkalýðshreyfingin höfðu
byggt upp. A Islandi hafa hugmynda-
ffæðingar borgarastéttarinnar talað
um þetta tímabil sem „hrun sænska
vöggustofúsósíalismans." En hvað er
það í raun sem hefur hrunið og af-
hverju?
Joachim Israel, prófessor í félags-
fræði, hefur sent ffá sér áhugaverða
úttekt á þróun mála þessi ár borgara-
legrar stjómar. Bókina kallar hann
„Klappjakt pá válfárden“, sem þýða
mætti Velferðin lögð í einelti. Má af
þeim tdtli merkja hvað Israel telur
merkast við þetta valdau'mabil. Þarf
raunar ekki að koma á óvart þó valda-
taka frjálshyggjustjómar hafi í för
með sér árásir á velferðarkerfið. Is-
lendingar hafa fengið að kynnast hinu
sama síðastliðin ár. Bókin er hins veg-
ar ekki hvað síst áhugaverð fyrir úttekt
Israel á því hvernig árásirnar hafa ver-
ið rétdættar með tilvísun til ímynd-
aðrar kreppu sænsks samfélags og til
hugmyndaffæði frjálshyggjunnar,
„hver er sjálfúm sér næstur.“
Skatttekjur frá ríki til fjár-
málasukkara
Raunar telur Israel að upphaf þeirra
skerðinga á lýðréttindum sem Svíar
hafa þurft að upplifa síðustu ár megi
rekja til síðustu stjórnarára jafnaðar-
manna og þá sérstaklega skattabreyt-
ingar sem þáverandi ráðherra fjár-
mála, Kjeld Olof Feldt, var höfundur
að. Yfirlýst markmið þessarar breyt-
ingar var að draga almennt úr skatt-
heimtu og sérstaklega létta „byrðum"
af fyrirtækjunum. Þessi skattkerfis-
breyting vakti lítinn fögnuð meðal
verkafólks og benda rannsóknir
stjórnmálafræðinga til að kosningátap
jafnaðarmanna 1991 megi rekja til
þess að sá hópur hafi í óvanalega litl-
uin inæli stutt jafhaðarmenn.
Að auki kom síðar í ljós, sem marg-
ir höfðu óttast, að heildarniðurstaða
skattabreytingarinnar varð tap fyrir
ríkissjóð. Ekki varð vart þeirra efna-
hagslegu fjörgunaráhrifa sem hag-
ffæðingarnir höfðu spáð og áttu að
vega upp skattalækkanir. Almenningi
leist ekki á ástandið og lagði því þá
skildinga, sem honum áskotnaðist
með lækkun skatta, í banka í stað þess
að auka neyslu. Bankar og fyrirtæki
fjárfestu ekki innanlands en Iögðust í
peningabrask og keyptu fasteignir er-
lendis. Kampavínsærðir fjármála-
hvolpar sólunduðu milljörðum sem
skyndilega voru til ráðstöfunar á hin-
um „frjálsa markaði."
Fyrirtæki ráðið til að túlka
tilveruna
Þessi breyting auðveldaði Bildt og
félögum hans eftirleikinn þá þeir voru
sestir í valdastólana. En þeir fengu
líka drjúga hjálp frá hugmyndaffæð-
ingum borgaranna. Sænska vinnuveit-
endasambandið (SAF) hóf á síðasta
áratug meðvitaða gagnsókn í sænskri
umræðu. Komið var upp sérstöku fyr-
irtæki (Timbro) til að sinna því hlut-
verld að túlka tilveruna eins og SAF
vildi. Fjármagn fékk þetta fyrirtæki
lítt takmarkað og hefur nú í áratug
dælt út áróðursritum og bæklingum
sem hamrað hafa á nokkrum grund-
vallar„sannindum“ ffjálshyggjunnar.
Erlendar skuldir eiga að vera hræði-
lega háar, allt of mikið af þjóðarfram-
leiðslunni fari til opinbera geirans og
allt sem frá hinu opinbera komi sé ó-
þarflega dýrt og illa unnið. Opinberir
starfsmenn séu í raun á framfæri
þeirra sem vinna hjá einkafyrirtækj-
um. Kannast menn nokkuð við tón-
inn?
Israel fer vandlega í gegnum helstu
rökseindir sem beitt hefur verið gegn
velferðarkerfmu og sýnir fram á
hvernig þær byggja ýmist á hreinum
fölsunuin svo sem talið um erlendu
skuldirnar, eða hvíla í alrönguin for-
sendum, svo sem talið um litla „fram-
leiðni" opinbera geirans.
Seinni röksemdin byggist á því að
gengið er út frá líkönum þjóðhagffæði
um mat á ffamleiðni. Þá er alveg litið
ffam hjá þeim markmiðuin sem póli-
tíska kerfið hcfur sett opinberum
stofnunum. í flestum tilfellum er um
að ræða stofnanir og þjónustu, sem á
að nýtast öllum jafint, án tillits til efna-
hagslegrar stöðu. Við slíkar stofnanir
þýðir ekki að beita sama mati og not-
að er á fyrirtæki sem ffamleiðir vöru
sem á að fara á markað og er aðeins
keypt af þeiin sem efni hafa á. Með
öðrum orðum; er sá kennari, sem
kennir 35 nemum „ffamleiðnari" en
sá sem kennir 30? Þarf ekki að taka til-
lit til niðurstaðna kennslunnar? Og
ætli sé ekki líka rétt að huga að því
hvaða forsendur nemendurnir höfðu
þegar þeir komu til kennarans?
Baráttan gegn verðbólgu
ein allsherjar réttlæting
Líkt og hjá öðrum ný-frjálshyggju
mönnum skyggir baráttan gegn verð-
bólgu á allt annað. Atvinnuleysi og
skerðingar lýðréttinda eru réttlættar
með því að þetta sé herkostnaður í
baráttunni við verðbólguna. Enn þyk-
ist maður kannast við orðfærið en að
sumu leyti ætti þetta að vera einkenni-
legra í Svíþjóð en á íslandi sökum þess
að verðbólga hefur aldrei verið veru-
leg þar og sjaldnast nema einu til
tveim prósentustigum hærri en í
OECD löndunum. En Israel bendir á
að kostnaðurinn við að lækka verð-
bólgu, sérstaklega þegar hún er komin
niður undir fjögur stág, sé það hár að
óréttlætanlegt sé að halda baráttunni
til streitu enda ástæðulaust nema þá til
að koma höggi á verkalýðshreyfing-
una.
Þegar verðbólga er tiltölulega lág
kostar það um það bil fjögur prósent
af þjóðarffamleiðslunni að lækka hana
um eitt prósent. Til þess þarf að
þrengja að efnahagskerfinu með
auknu atvinnuleysi, samdrætti í fram-
leiðslu og háum vöxtum, sem gera
fjárfestingu allt að því ómögulega. Og
öllu þessu hefur verið beitt í Svíþjóð
og enn er líkt og maður kannist við
aðgerðirnar hérlendis.
En hver ætti þá að vera tilgangur
slíkra aðgerða? Að dómi Israel er það
tvennt sem vakir fyrir mönnum. Ann-
ars vegar er um að ræða tilraun til að
koma höggi á verkalýðshreyfinguna.
Hins vegar og því nátengt, er að
ffemsta markmið frjálshyggjunnar er
að hlutgera alla þætti mannlegrar til-
veru. Allt á að vera til sölu á „ffjálsum"
markaði hvort sem það eru dömu-
bindi, kaffi, líf, heilsa, æra eða ást. Og
til þess að ná ffam þessum markmið-
um er vísasta leiðin að grafa undan
réttindum og öryggi almennings. Enn
hefur þó ekki gengið sem skyldi að
mati hugmyndafræðinga SAE enda er
sænska verkalýðshreyfingin firna sterk
og hefur getað komið í veg fyrir
margar þeirra aðgerða sem Bildt hef-
ur viljað beita sér fyrir.
Frelsið til að gera allt að
söluvöru
Engu að síður hefur verulega verið
höggvið í sænsku velferðina á undan-
förnum árum. Versta hlið þessa máls,
að mati Israel, er þó hvernig hug-
myndaffæði frjálshyggjunnar er tekin
að gegnsýra sænskt samfélag og þó
sérstaklega hina opinberu umræðu.
Kannanir sýna að almenningur er
reiðubúinn að greiða háa skatta ef
þeim fylgir gott velferðarkerfi, öryggi
og tryggur aðbúnaður þeirra sem
minna mega sín í samfélaginu. Sænsk-
ir jafnaðarmenn hafa enda alltaf lagt
áherslu á að velferðin væri fyrir alla en
ekki ölmusa eða fátækrahjálp. Sú
tekjutenging allra bóta sem kli'ku Jóns
Baldvins er svo hugstæð er fjarri hugs-
unarhætti hinna sænsku krata. Þar fá
allir foreldrar barnabætur, kóngurinn
líka. Og þar eru atvinnuleysisbætur
hlutfall af fyrri tekjum vegna þess að
gengið er út frá tekjuöryggi, en ekki
bónbjörgum. A Islandi virðast menn
hins vegar þokkalega sáttir við að bæt-
ur til þeirra sem missa vinnuna dugi til
lifa af en ekki til að lifa.
Hérlendis sem og í Svíþjóð, Bret-
landi og Bandaríkjunum er uppá-
haldsorð frjálshyggjunnar, „frelsi.“
Það minnir á að þegar Stalinistar
horfins tíma stofnuðu félög voru þau
gjarnan skreytt með orðinu lýðræði.
„Alþjóðasamband lýðræðissinnaðra
hitt og þetta.“ A stundum virðist svo
sem mönnum sé tamast að skreyta sig
með því sem þeir eru veikastir í.
Þannig er það með frelsi þeirra
ffjálshyggjumanna. Stjórnmálaleg
hegðun þeirra beinist fyrst og ffemst
að því að breyta mönnum úr sjálfstæð-
um gerendum í þolendur. Frelsið er
þeirra sem hafa völdin og auðinn.
Þetta er í samræmi við þann siðferðis-
boðskap sem liggur að baki kúrfum
þeim sem hagffæðingar ffjálshyggj-
unnar veifa. Maðurinn á að vera eigin-
gjarn og gefa dauðann og djöfulinn í
samstöðu, samhjálp og stuðning.
Hver fyrir sig og þá reddast þetta allt.
Valffelsið sem svo hátt er lofsungið er
aðeins til fyrir þá sem búa yfir nauð-
synlegum björgum, eru ungir, ríkir,
ffekir og í réttum flokki. Hinir mega
eiga sig.
Víð erum enn af holdi og
blóði
I þessari stuttu bók (125 bls.) hefur
Israel tekist að koma saman miklum
fróðleik um hvernig alröng efhahags-
stefna hefúr dýpkað verulega þá
kreppu sem hlaut að verða í Svíþjóð í
tengslum við hina alþjóðlegu kreppu.
Og hann bendir einnig á hvernig sú
efnahagsstefha hvílir á óskum ffjáls-
hyggjunnar um að brjóta niður vel-
ferðarkerfið sem verkafólk hefúr
byggt upp. Síðast en ekki síst bendir
Israel á að ekkert af því sem okkur er
stöðugt sagt. að sé „óumflýjanlegt“ sé
það í raun og veru. Hvort sem ákvarð-
anir eru teknar á þingum eða mörkuð-
um þá er það fólk af holdi og blóði
sem tekur þær. Og slíkt fólk getur líka
tekið aðrar ákvarðanir og beint þróun
samfélagsins í aðra átt. Það er ekkert
gefið, engin söguleg nauðsyn né lög-
mál markaða. Okkar er að ákvarða
leiðina.
Höfundur er félagsffæðingur.
AUGLÝSING
UMINNLAUSNARVERÐ
VERÐTRYGGÐRA
SPARISKÍRTEINA RÍKISSJÓÐS
FLOKKUR INNLAUSNARTÍMABIL INNLAUSNARVERÐ*) Á KR. 10.000,00
1980-2.fl. 25.10.94-25.10.95 kr. 284.388,70
1981-2.fl. 15.10.94-15.10.95 kr. 172.170,20
1982-2.fl. 01.10.94-01.10.95 kr. 121.042,20
1987-2.ÍI.A 6 ár 10.10.94 -10.10.95 kr. 31.865,20
*) Innlausnarverð er höfuðstóll, vextir, vaxtavextir og verðbætur.
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs ferfram í afgreiðslu
Seðlabanka íslands, Kalkofnsvegi 1, og liggja þar jafnframt
frammi nánari upplýsingar um skírteinin.
Reykjavík, 29. september 1994
SEÐLAB ANKIÍSLANDS