Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.2005, Qupperneq 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 25. júní 2005
!
Undanfarnar vikur hef ég velt
því fyrir mér hvort til er hópur í
samfélaginu okkar sem sætir
ekki minni fordómum en femín-
istar, samkynhneigðir, trúleys-
ingjar eða útlendingar. Hóp-
urinn er kallaður ýmist
unglingar eða unga fólkið.
Reyndar virðast mörkin sem menn nota
til að aðgreina unga fólkið frá hinum vera
mjög sveigjanleg, eftir hentugleikum. Ef
þarf að leigja bíl af bílaleigu, þá eru mörk-
in yfirleitt 21 ár. Ungir foreldrar eru und-
ir tvítugu. Það er til hópur sem kallar sig
ungir læknar, en þeir hljóta að hafa klárað
læknisfræðina áður en þeir urðu ungir
læknar, og það getur maður ekki gert fyr-
ir 25 eða 26 ára aldur. Sökum langs náms
framlengist æskan hjá ungum læknum
aðeins, miðað við aðra unga, verkfræð-
inga, kennara, smiði eða verkamenn. Það
væri gaman að fá útskýringu á því hvaða
langa nám eða aðrar ástæður liggja að
baki stöðu formanns í
ungliðahreyfingu
stjórnmálaflokks sem
þrítugur maður lýsti
yfir áhuga á að sækjast eftir um daginn.
Þar á bæ getur maður kallað sig ungliða,
35 ára.
Nokkrar fréttir og skrif í fjölmiðlum,
sem ég hef lesið undanfarið, hafa styrkt
þessa skoðun mína að unglingar/unga
fólkið mætir fordómum eða stöðluðum
ímyndum um sig af hálfu okkar fullorðna
fólksins. Mig langar aðeins að taka upp
hanskann fyrir þennan hóp, þó að ég sé al-
veg sannfærð um það að hann getur séð
um sig sjálfur, kæri hann sig um það.
Í byrjun júní heyrðum við af áhyggjum
Akureyringa af yfirvofandi hátíð-
arhöldum í bænum. Einhverra hluta
vegna er aðaltjaldstæði bæjarins í mið-
bænum, sem þýðir það að fólk sem býr
þar þarf að þola á hverju sumri nýja og
nýja nágranna, hvort sem því líkar betur
eða verr. Að staðsetja tjaldstæði í miðri
íbúabyggð gæti einhver kallað stór skipu-
lagsmistök sem hægt væri að leysa með
því að einfaldlega færa tjaldstæði á ein-
hvern heppilegri stað. En það virðist ekki
vera lausn sem menn eru tilbúnir að sætta
sig við. Það var ákveðið að takmarka að-
gang á tjaldstæðið til að tryggja ró og vel-
sæmi yfir 17. júní helgina. Það átti að
banna unglingum og fólki með tjöld að
gista þar. Tjaldstæðið átti að vera opið
fjölskyldufólki með tjaldvagna eða felli-
hýsi. Það fylgdi ekki sögunni hvað átti að
gera við fjölskyldufólk sem átti bara tjald,
eða unglinga sem áttu tjaldvagna. Það er
skemmtilegt að ímynda sér velsæmisvörð
Akureyrarbæjar fara þar um og leggja
mat sitt á það hvort honum fyndist fólk
vera of ungt eða of fátækt til að geta tjald-
að þar í nokkrar nætur. Ég hef ekki fylgst
með fréttunum um hvernig allt hafi farið
fram þar fyrir norðan eftir að ráðstafanir
höfðu verið gerðar til að tryggja frið á
tjaldstæðinu en mér dettur í hug mín
reynsla af útilegu 17. júní í fyrra. Þá var
fjölskyldan mín stödd í Þórsmörk, í mikl-
um mannfjölda. Þar voru unglingar í
tjöldum og þar var fjölskyldufólk í tjald-
vögnum og fellihýsum. Það var gaman í
kringum varðeldinn og ég tók eftir ung-
lingum og hvernig þeir skemmtu sér. Jú,
þar var hávaði, söngur, kossaflens og ein-
hver drykkja. Það slokknaði fljótlega á
krökkunum og þeir fóru að sofa úr sér
vímuna. En þá tók við svartur gaman-
leikur sem settur var á svið af þessu fín-
asta fólki, sem fer í útilegu á nýjasta jepp-
anum og með dýrustu útilegugræjurnar
og var nágrannar okkar þessa helgi. Það
var búið að fá sér neðan í því, aðeins meira
en það þoldi og hjónin fóru að rífast án
þess að gera sér grein fyrir því að helm-
ingurinn af tjaldstæðinu var tilneyddur að
hlusta á þau. Stemningin var eins og að
vera staddur í raunveruleika- eða spjall-
þætti, lá við að mann langaði að skerast í
leikinn og bjóða góð ráð. Gamanleikurinn
breyttist fljótlega í hljóðmengun af versta
tagi, stóð yfir miklu lengur en lætin í unga
fólkinu og skildi eftir óbragð í munninum
hjá okkur sem vorum sett gegn vilja okk-
ar í hlutverk meðleikenda.
Um morguninn fóru unglingar með sína
bakpoka með rútu úr Þórsmörkinni, en
stórir jeppar með fellihýsi tóku fljótlega
fram úr þeim og skildu þá eftir í rykskýi.
Eftir stendur minning um sæludaga í
náttúrunni og martraðarnótt í návist full-
orðna fólksins. Man ekkert eftir ungling-
um sem deildu helginni með mér.
Æskan
Eftir Tatjönu
Latinovic
tatjana@simnet.is
Líkt og Halldór Ásgrímsson var Mich-ael Jackson sýknaður núna ekki allsfyrir löngu. Reyndar vildi svoskringilega til að niðurstaða í þessi
tvö óskyldu mál fékkst sama daginn og það var
einhver heillandi fáránleiki fólginn í því að sjá
þessa menn deila forsíðum dagblaðanna
bróðurlega á milli sín.
„Mennirnir eru jafn ólíkir og þeir eru marg-
ir,“ voru upphafsorð forsætisráðherra í hans
fyrstu þjóðhátíðarræðu í blíðskaparveðri á
Austurvelli og vissulega eru þeir ólíkir Dóri og
Jacko. Í fljótu bragði virðist manni sem himinn
og haf og jafnvel heilu
sólkerfin skilji þessa
tvo einstaklinga að, en
þegar betur er að gáð
er ekki algerlega
ósennilegt að örlögin
eigi eftir að færa þá nær hvor öðrum en þeir
gera sér sjálfir grein fyrir í þessum skrifuðu
orðum. Vart höfðu vogar réttlætisins verið
núllstilltar þegar hinir viðbragðsfljótu Gár-
ungar voru komnir á stjá með þá hugdettu
hvort ekki væri rakið að redda Michael Jack-
son íslenskum ríkisborgararéttindum í snatri,
rétt eins og gert var með Bobby Fischer um
daginn.
Hugmyndin er kannski ekki alveg jafn fjar-
stæðukennd og í fyrstu kann að virðast. Fisch-
er og Jackson eru jú báðir ákaflega umdeildir í
heimalandi sínu og vægast sagt mótsagna-
kenndir karakterar. Michael Jackson tilheyrir
hvorki svörtu né hvítu leikmönnunum og hefur
með ótrúlegum hætti náð að hefja sjálfan sig
yfir viðteknar hugmyndir um kynþætti og jafn-
vel kyn. Bobby Fischer er Ameríkaninn sem
hatar Ameríku, gyðingurinn sem hatar gyðinga
og skáksnillingurinn sem hatar skák og því í al-
gjörum sérflokki hvað mótsagnir varðar.
Michael Jackson fann upp moonwalkið og
þegar Bobby Fischer lenti á Reykjavíkur-
flugvelli fannst manni líkt og einhvers konar
mánalending ætti sér stað. Í beinni útsendingu
starði þjóðin inní myrkrið fyrir ofan Reykja-
víkurflugvöll og beið eftir að einkaþotan sigi
niður úr svartnættinu og út úr henni stigi úrill-
ur geimfari; fúlskeggjaður Fischer – að vísu
ekki í geimfarabúningi, heldur með fitugt hár
og í fáránlegum klæðnaði. Einhvers konar öf-
ugsnúið Róbinson Krúsó-ævintýri þar sem
söguhetjunni er bjargað frá siðmenntaðasta
landi heims og færður á eyðieyju. Lítilvægt
skref fyrir mannkyn, en stórt fyrir lýðveldið Ís-
land.
Gæti hugsast að hópur hugsjónamanna
myndi bindast samtökum um að bjarga Jack-
son og færa hann í fríríkið Ísland? Að Halldór
Ásgrímsson myndi fá inná borð til sín umsókn
um skyndiborgararétt tilhanda Michael Jack-
son? Að honum yrði síðan flogið inn í beinni út-
sendingu og boði Bónuss. Fengi að búa við hlið-
ina á Bobby á Hótel Loftleiðum og myndi síðan
sjást stinga upp kollinum hér og þar í bæj-
armyndinni. Kannski ekki í Fornbókaverslun
Braga eða á Ölstofunni, en hugsanlega á
Næstu grösum, Súfistanum eða Húsdýragarð-
inum? Það er falleg hugmynd. En hún verður
því miður ekki að veruleika, því þegar Bobby
Fischer var veittur íslenskur ríkisborgara-
réttur tók hæstvirtur utanríkisráðherra, Davíð
Oddsson, það skýrt og ítrekað fram að um væri
að ræða einangrað tilfelli sem væri ekki for-
dæmisgefandi og á engan hátt það sem koma
skyldi í stefnu stjórnvalda hvað varðar hæl-
isveitingu flóttafólks.
Af hverju ekki? Persónulega get ég varla
hugsað mér betri leið til að bjóða erlenda flótta-
menn velkomna, en að fljúga þeim til landsins á
einkaþotu og afhenda þeim ríkisborgararéttinn
á leiðinni frá landganginum og uppí forseta-
svítu Hótels Loftleiða, sem yrði þeirra dvalar-
staður þangað til annað kæmi í ljós. Hér er
komin uppskrift að málsmeðferð sem ég væri
verulega stoltur af og ef Halldór Ásgrímsson
ætlar að skora einhver stig hjá mér, þá skora
ég á hann að festa þetta í lög hið fyrsta.
Dóri og Jacko
Fjölmiðlar
Eftir Dag Kára
Pétursson
dagurkari2@hotmail.com
’Gæti hugsast að hópur hugsjónamanna myndi bindastsamtökum um að bjarga Jackson og færa hann í fríríkið
Ísland? Að Halldór Ásgrímsson myndi fá inná borð til
sín umsókn um skyndiborgararétt til handa Michael
Jackson? ‘
I Grín hefur tekið talsverðum breytingum ííslensku sjónvarpi á umliðnum árum.
Spaugstofan hefur raunar haldið sínu striki
en segja má að grínið sem þar er fram borið
höfði til býsna breiðs hóps, eins og áhorfs-
kannanir staðfesta. Fáum er þar misboðið.
Meðfram henni hafa hins vegar skotið upp
kollinum vinsælir grín-
þættir, sem eru svo
sannarlega ekki allra. Má þar nefna Fóst-
bræður, Svínasúpuna, 70 mínútur og nú síðast
Strákana. Ólafur Guðsteinn Kristjánsson
brýtur þessa þætti til mergjar og setur í sam-
hengi í fróðlegri grein í Lesbók í dag.
Hann segir meðal annars:
Nú er það ekki svo að aðferðin sem er beitt
í Svínasúpunni og Fóstbræðrum sé algjörlega
ný. Þættirnir sverja sig í ætt við margt sem
áður hefir litið dagsins ljós bæði í sjónvarpi og
á hvíta tjaldinu og má nefna sem dæmi kvik-
myndir og þætti enska hópsins Monty Python
sem og samlensku sjónvarpsþættina Bottom
en hérlendis er sjónvarpsgrín af þessum toga
nýtt og eins og raunin er ætíð með uppbrot á
hefð þá á það til að kalla á hörð viðbrögð fólks
eins og fylgjandi brot úr lesendabréfi um
Fóstbræður ber vitni um: „Að mínu viti eiga
svona grófir þættir ekkert erindi við almenn-
ing. Almenningur vill ekki hafa sitt grín á
svona lágu plani [...]venjulegt fólk vill almennt
ekki sjá þætti um sk. „öfuguggahátt“, sóða-
skap, fantaskap og nauðgun, illmennsku, ljótt
orðbragð, „dóp“, morð, geðveiki eða andlega
vanheilsu í íslenskum grínþáttum“ (Rafn-
hildur Björk Eiríksdóttir. Morgunblaðið, 11.
mars 2000). Mætti segja að í þessum orðum
sé að finna fulltrúa ríkjandi orðræðu en það
athyglisverða er að orðin sem eru notuð til
þess að lýsa þáttunum gætu allt eins verið
komin úr atriði úr Fóstbræðrum eða Svína-
súpunni. Svo e.t.v. erum við þær grótesku eða
líkamlegu verur sem þessir þættir sýna okkur
sem jafnvel þótt við höfnum því?“
II Sumartónleikaraðir hefja nú göngu sínaein af annarri. Í vikunni var Sumartón-
leikum í Sigurjónssafni hrint af stokkunum og
á morgun hefst röðin Sumarkvöld við orgelið í
Hallgrímskirkju. Þessar raðir hafa á umliðn-
um árum sett sterkan svip á tónlistarlífið á
höfuðborgarsvæðinu og eru orðnar órjúf-
anlegur hluti af sumrinu í hugum margra.
En það er ekki bara á suðvesturhorninu
sem tónarnir flæða á sumrin. Framundan eru
Sumartónleikar í Skálholtskirkju – sem hefj-
ast um næstu helgi – Reykholtshátíð, Þjóð-
lagahátíð á Siglufirði og tónlistarhátíðin á
Kirkjubæjarklaustri. Allar hafa þessar hátíðir
fyrir margt löngu fest sig í sessi og sýnt, svo
ekki verður um villst, að tónlist á ekki síður
erindi á heitum sumarkvöldum en í nepjunni á
veturna.
III Á síðustu dögum hefur verið greint frásölu á þremur íslenskum skáldverkum
til erlendra bókaforlaga og eiga þar í hlut höf-
undarnir Vigdís Grímsdóttir, Ragnheiður
Gestsdóttir og Ævar Örn Jósepsson. Þetta
eru ólíkir höfundar en fréttir af þessu tagi
verða sífellt algengari á síðum dagblaðanna.
Það bendir til aukins áhuga á íslenskum bók-
menntum erlendis en staðfestir um leið elju
íslenskra forlaga við að koma höfundum sín-
um á framfæri við stærri málheima. Skrifari
hefur fylgst opinmynntur með árangri Arn-
aldar Indriðasonar á erlendum vettvangi hin
síðari misseri. Hann hlýtur að vera öðrum
hvatning. Áfram á sömu braut!
Neðanmáls
Ég varð var við það í Ungverjalandi á sl. ári að samanburður Stalíns viðHitler er bæði algengur og eðlilegur í þessu fyrrum hjálandi Sovét-ríkjanna. Þegar ég kom til Búdapest í viku heimsókn til að vinna með
rithöfundi vildi svo til að öldruð móðir hans veiktist. Það er svo sem ekki í
frásögu færandi um gamla konu, nema að hún var ein af örfáum eftirlifandi
Auschwitz-föngum, þaðan sem hún var leyst úr haldi 17 ára gömul. Þetta var
kona sem sá bróður sinn og föður skotna við lestarteinana og móður sína
leidda í gasklefann. Þegar ljóst var að hún lá fyrir dauðanum meira en 60 ár-
um síðar á hátæknisjúkrahúsi í Búdapest, urðu þessir atburðir úr seinna
stríði nálægir og sáraukafullir þeim sem hlut áttu að máli. Við frestuðum
vinnu okkar þar sem samstarfsmaður minn var við sjúkrabeð móður sinnar,
en annar heimamaður af vinsemd og kurteisi vildi „hafa ofan af fyrir mér“ og
sýna mér borgina. Hann sagði mér frá ótrúlegum atburðum sem áttu sér stað
í Búdapest þegar hún var undir stjórn nasista, sýndi mér hverfið þar sem
Gettóið var, safnið um Helförina sem sett var upp í fyrrum höfuðstöðvum
KGB, og nokkra átakastaði frá uppreisninni gegn Sovésku stjórninni 1956.
Greinarmunurinn sem hann gerði á þeim sem fluttir voru í fangabúðir nasista
eða í Gúlag Sovétríkjanna var enginn.
Ég hef líka á sl. tíu árum átt samneyti við marga Rússa og Úkraínumenn,
bæði þá sem fluttu til London fyrir og eftir 1990, og síðan starfaði ég sjálfur í
St. Pétursborg eitt sumar fyrir nokkrum árum. Það er óhætt að segja að
hroðaverk Stalínstímans sé viðkvæmt mál, en þó mest innan stjórnkerfisins
og akademíunnar í sumum tilfellum einsog hún vilji hafa stjórn á hvernig
sagan er gerð upp. En dagleg og erfið lífsbarátta fólks er hinsvegar efst í
huga almennings frekar en uppgjör við söguna. Sumt eldra fólk sem man
eftir tíma Stalíns talar þó ófeimið, en talar oft um tilfinningar sem þessu
tengjast í nútíð, einsog að fortíðin hafi ekki verið skilin eftir á sínum stað. Og
það sem virðist sannanlega vera vilji Rússa er að gera þessi mál upp sjálfir,
með tíð og tíma, með sínum hætti, en ekki láta dæma þessa sögu í vestrænum
akademíum.
Einar Þór Gunnlaugsson
kistan.is
Samanburður
Stalíns við Hitler
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hugsað um heilsuna.