Lesbók Morgunblaðsins - 06.08.2005, Side 7

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 6. ágúst 2005 | 7
sýnir henni hvað hún er. Leitin að elskhuga, að
ást og sambandi tveggja líkama, er því einnig
leit að sjálfsmynd.
Í ljóðinu „Vonir“ í Horft í birtuna er sam-
runinn við elskhugann séður sem innganga í
landrými, einhvers konar útópía fyrir sjálf
konunnar, eða það vonar hún.
Ég vænti að finna
fólgið í sál þér
landrými gróið hraun
og sauðahjörð.
Ég leitaði þar að fossi
og fleti vatns
er speglaði birtu himinsins.
Voninni eru ekki takmörk sett.
Andstæðurnar á milli elskhugans og kon-
unnar eru slíkar að í honum væntir hún að
finna allt sem hana skortir. Andstæðan við ein-
semdina og ástarskortinn er birtan, frjósemin
og náttúran sem er ekki einungis samastaður
elskendanna heldur væntir konan þess að
finna hana innra með elskhuganum. Hún telur
hann fanga og umfaðma það villta sem hún
samsamar sig með. Sem yfirgefin kona upp-
lifir hún hömluleysi sem elskhuginn þarf að
koma böndum á. Hann hefur að geyma lyk-
ilinn að hamingjunni og friðsældinni sem kon-
una skortir og væntir að finna innra með hon-
um. Í myndmáli ljóðsins er brugðið upp mynd
af draumalandi konunnar en það er ekki þar
með sagt að það sé að finna hjá elskhuganum.
Síðasta lína ljóðsins er háðsk og vísar í van-
getu elskhugans til að mæta væntingum kon-
unnar.
III
Í ástarljóðum Þóru sem tjá þrá eftir samruna
er einsemd konunnar sem eyðimörk eða auðn.
Hið nána samband elskendanna nær hámarki
með inngöngu konunnar í hjarta elskhugans
eins og segir í ljóðinu „Heimkoma“ úr bókinni
Leiðin heim: „Hugurinn eigrar um auðnir/ unz
mér opnast hjarta þitt“. Elskhuginn er göfg-
aður og settur á stall en konan er í stöðu þess
auðmjúka, litla og örvæntingarfulla. Tilvist
hennar er algjörlega undir honum kominn.
Hann stjórnar því hvort hún fái inngöngu í
faðminn og hvort hún sé þess virði að elska.
Ljóðin eru því öðrum þræði um það sem konan
hefur enga stjórn á. Hún hefur hvorki stjórn á
lífi sínu né elskhuga og eru því vísanir í sárs-
auka og sorg áberandi í ástarljóðunum líkt og í
tregrófum kvenna á miðöldum.
Þrá eftir samruna við annan einstakling,
segir Julia Kristeva, vaknar strax í frum-
bernsku hvers manns. Fyrsta ástin er ást milli
móður og barns. Í frumbernsku upplifir barnið
sig og móður sína sem órofa heild. Aðskilnaður
þeirra er jafnframt fyrsta yfirgefningin. Julia
Kristeva tengir máltöku barnsins við að-
skilnað þess frá móðurinni. Tungumálið verð-
ur til við þennan fyrsta aðskilnað sem skilur
eftir sig tóm innra með barninu. Það sem hún
nefnir þrá í tungumáli er viðleitni barnsins að
fylla upp í þetta tóm. Þráin beinist að öðrum
einstakling sem er göfgaður og þess vænst að
hann fylli upp í tómið sem móðirin skildi eftir
sig.
Aðskilnaðurinn frá móðurinni er samt sem
áður forsenda þess að geta elskað, því fyrst
verður barnið að upplifa sjálft sig sem ein-
stakling til þess að geta elskað og beint þrá
sinni að öðrum.3
Sársauki fylgir þránni og leitinni að elsk-
huganum í ljóðunum „Óglögg skil“ í Leiðin
heim og „Hin rauða slóð“ í Leit að tjaldstæði.
Þar er sársaukinn táknaður með blóði. Í því
fyrra kemur fyrir athyglisverð skilgreining á
„ljóðinu um kærleikann“ en sú skilgreining
gæti allt eins átt við tregróf þar sem upp-
sprettan er yfirgefning elskhugans.
Þegar blæðir inn á hugann
angur grætir gleðina
í brjósti þér
still grát hennar
með vöggusöng.
Kveð henni ljóðið
um kærleikann
um óglögg skil
milli þín
og þeirra sem þú elskar.
Konan upplifir yfirgefninguna á líkamlegan
hátt. Sársaukinn vegna ástarinnar verður að-
eins sefaður með kvæði um ástina, þ.e. með
skáldskap um samrunann. Það sem veldur
trega huggar jafnframt og sefar. Með vísunum
sínum í sársauka tengdan ást sver ljóðið sig í
þá alþjóðlegu kvæðahefð sem tregrófið er.4 Í
ástarljóðum sínum eru konurnar ekki aðeins
að átta sig á tilfinningum sínum heldur eru
þær einnig að sefa hug sinn. Orðræða ást-
arinnar í ástarljóðum heldur áfram að hjala og
gæla við elskhugann, upprifjunin gæðir ást-
arsambandið lífi. Samruninn sem táknaður er
með faðmi og hjúpun eins líkama utan um ann-
an í ljóðum Þóru er hér skilgreindur sem
„óglögg skil“, mörkin á milli þess hvar einn
byrjar og hinn endar eru óljós.
Í ljóðinu „Hin rauða slóð“ í Leit að tjald-
stæði skilur opið sár yfirgefningarinnar eftir
sig rauða slóð umhverfis húsaskjól elskhug-
ans.
Gegnum tímann
um ljóð og draum
liggur slóð hjarta míns
að húsi þínu.
Þegar þú um síðir
opnar lokaðar dyr þess,
muntu sjá rauða slóð
kringum bústað þinn.
Slóðina er hægt að líta á sem mark um orð-
ræðu ástarinnar sem ferðast í tíma og rúmi,
ruglar saman því sem var og er. Hér eins og
áður er karlmanninum líkt við hús. Þetta er
samskiptaljóð sem sprettur upp af yfirgefn-
ingu. Í ljóðinu krefst konan þess að elskhuginn
gangist við sársauka hennar og því sem hann
skilur eftir sig. Hún getur ekki stjórnað brott-
för elskhugans.
Í ljóðum um yfirgefningu stendur konan eft-
ir í sömu sporum og áður eins og í ljóðinu
„Stutt samfylgd“ í Horft í birtuna.
Er þú hvarfst fyrir horn
stóð ég eitt andartak
í sömu sporum
og vissi vart hvert halda skyldi.
Ein og yfirgefin veit konan ekki hvaða
stefnu hún á að taka, í hvaða átt hún á að snúa
sér og hvernig hún eigi að höndla frelsið sem
felst í yfirgefningunni. Ástarsambandið er séð
sem staður tveggja einstaklinga en við yf-
irgefninguna er konan skilin eftir „í sömu
sporum“ og hún var í með elskhuga sínum.
IIII
Stundum verða elskendurnir óafvitandi við-
skila eins og í ljóðinu „Vinslit“ úr bókinni
Horft í birtuna.
Áður lágu ótal þræðir
milli mín og þín.
Einhversstaðar í grænu grasi
urðu tvenn spor viðskila.
Við skulum reyna að kalla
við skulum reyna að kalla
Yfir veðrabrigðin og tímann.
Tengsl elskendanna eru eins og þræðir og
tengir ljóðmælandi þau saman og eignar þau
hvort öðru. Það sem kemur á „milli mín og
þín“ er tíminn. Ástarsambandið er tímabil, það
byrjar og endar, og hér í augum ljóðmælanda
lauk því snögglega. Aðskilnaðurinn skall á eins
og snögg umskipti veðursins. Í staðleysu tím-
ans eru þau þó enn á gangi „í grænu grasi“ og
von hennar er sú að þau nái hvort til annars í
gegnum tungumálið og finni aftur þræðina.
Ákallið, við skulum reyna að kalla, er end-
urtekið tvisvar sinnum. Þannig særir konan
karlinn fram og sameinar þau í tungumálinu.
Þræðirnir, hin „óglöggu skil“ ,sem liggja
milli tveggja einstaklinga er m.a. umfjöllunar-
efni ástarljóða Þóru og tómið sem getur mynd-
ast á milli elskendanna í tímans rás. Konan í
ljóðum hennar hefur misst nándina sem áður
var á milli hennar og elskhugans en það þýðir
ekki endilega að elskhuginn hafi yfirgefið hana
eða svikið. Elskendur ljóða Þóru eru ekki
endilega aðskildir líkamlega. Þeir hvíla með
„tvö höfuð á sama kodda“, eins og segir í sam-
nefndu ljóði í bókinni Á hvítri verönd, en á
milli hugarheima þeirra er þó djúp gjá. Sam-
fylgdin rofnar óvart og þau verða viðskila.
Ljóðin fjalla því samhliða sundrungu elskend-
anna um tengslaleysið á milli þeirra. Í ljóðinu
„Tvö höfuð á sama kodda“ eiga elskendurnir
margar nætur að baki sem allar renna saman
nema:
Kannski nótt
þegar þú hvíldir með höfuðið
í holhönd hans.
Söknuðurinn er eftir hinni líkamlegu ást.
Elskendurnir fjarlægjast með aldrinum og
verða viðskila án þess að ætla sér það.
Í ljóðinu „Stefnumót“ í Á hvítri verönd eru
elskendurnir enn saman þrátt fyrir að „til-
hugalífið sé þetta eina andartak“ því eins og
konan segir „er hann ennþá minn og ég er
honum trú“. Andartakið sem samruni elskend-
anna varir og minningin um þetta tengir þau
saman.
Háðskan undirtón má heyra í ljóðum Þóru
og beinist hann sérstaklega að elskhuganum
og því sem konan leggur á sig fyrir hann. Í
ljóðinu „Árshátíð“ í Leiðin heim fer konan í
búning ástarinnar vegna elskhugans.
Vegna þín
er kyrtill minn grænn,
og blómið rautt í barmi mínum.
Vegna þín
skrýfði ég lokka mína
og dró silfurskó á fætur mér.
Vegna þín
er ég drottning kvöldsins
með annarlegt blik í augum
og blæðandi hjarta.
Vegna þín,
ástin mín.
Nærvera konunnar sem talar og þess sem
hún talar við er sterk í þessu ljóði. Í hverri
setningu eru orðin „vegna þín“ endurtekin.
Þannig er maðurinn gerður ábyrgur fyrir líð-
an konunnar. Konan sem karlinn vill elska er
annarleg og undarleg. Hún setur sig á þann
stall sem karllæg bókmenntahefð hefur gert
handa henni, fer í hlutverk gyðjunnar, en hug-
ur hennar fylgir ekki með. Vegna hans klæðist
hún ekki aðeins fallegu gervi heldur blæðir
henni vegna hans. Háðið rífur ímynd hans nið-
ur og jafnframt þá ímynd sem er af konum í
ástarljóðum karla.
Orðin „vegna þín“ virka bæði sem særing og
sem ákall til elskhugans. Háðið beinist gegn
umbúðunum sem konan þarf að klæðast til að
ganga í augu elskhugans og minnir því á ljóðið
„Frá henni“ í Það sagði mér haustið eftir Þur-
íði Guðmundsdóttur. Umbúðirnar henta ekki
konunni. Sýnd og reynd eru ekki það sama því
á bak við fallegt andlit felst blæðandi hjarta.
V
Í ástarljóðum Þóru Jónsdóttur er fjarlægðin
milli elskhuganna tvíbent. Hún er annars veg-
ar milli líkama þeirra eða hugarheims þeirra.
Ljóðin eru alltaf sögð frá sjónarhorni konu
sem á einhvern hátt hefur verið yfirgefin af
elskhuga sínum. Það sem einkennir ástarljóðin
er leit konunnar að samastað og sjálfsmynd
sem hún væntir að finna hjá elskhuganum og í
faðmi hans. Ímynd elskhugans er göfguð í
draumsýn konunnar en í raunveruleikanum er
hann annar. Konan biður um inngöngu að
hjarta elskhugans líkt og hún hafi engin önnur
„hús“ til að leita skjóls í og göfgar þannig elsk-
hugann í huga sér en í reynd kastar hann
henni út.
Þóra dregur þannig úr ímynd elskhugans
með háðskum tón eftir að hafa upphafið þá
ímynd sem ljóðmælandi gerir sér af honum.
„Mikli“ elskhuginn reynist í raun mjög harður
og óvæginn. Þráin eftir samruna við annan lík-
ama er undirliggjandi í ástarljóðum Þóru óháð
því hvort hana sé að finna í faðmi elskhuga eð-
ur ei. Einsemdin og þögnin sem einkenna til-
veru konunnar kjarnast í ljóðinu „Í rökkrinu“ í
bókinni Á hvítri verönd. Þar einkennir rökkrið
einveru konunnar og hún er gripin af „þrá eft-
ir tvíburasál/ að deila með/ því sem verður að
trega/ uns það er tjáð“.
 1. Helga Kress, „Í kvöld er ég fimmtug. Afmælisljóð
kvenna til sjálfra sín“, Speglanir, s. 372. Julia Kristeva setur
fram hugtakið um kvennatíma í greininni „Womens Time“,
sjá The Kristeva Reader, „Women’s Time“, ritsj. Toril Moi,
Basil Blackwell, Oxford, 1986, s. 191.
2. „Love will give her back her mother as well as her father, it
will give her back her childhood. What she wants to recover is
a roof over her head, walls that prevent her from feeling her
abandonment in the wide world, authority that protects her
against her liberty.“ Simone de Beauvoir, „The Woman in
Love“, The Second Sex, Vintage Books, 1989, s. 645.
3. Helga Kress greinir frá og fjallar um kenningar Juliu
Kristevu í greininni „Dæmd til að hrekjast“. „Það er að þessu
rofna sambandi við líkama móðurinnar, að öryggi, hlýju og
symbíósu frumbernskunnar sem maðurinn síðan leitar í ást-
inni, með því að færa það yfir á annan einstakling.“ S. 251–
252.
4. „Women’s Songs Women’s Language“, s. 193.
ur
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Þóra Jónsdóttir rithöfundur „Ástarljóð [hennar]
einkennast af þrá ljóðmælanda eftir samastað og
samruna við elskhugann.“
’Konan sem karlinn villelska er annarleg og
undarleg. Hún setur sig
á þann stall sem karllæg
bókmenntahefð hefur
gert handa henni, fer í
hlutverk gyðjunnar, en
hugur hennar fylgir ekki
með.‘