Morgunblaðið - 15.08.2005, Blaðsíða 24

24 MÁNUDAGUR 15. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NEYTENDASTOFA er ríkis-
stofnun sem starfar að stjórnsýslu-
verkefnum á sviði neytendamála og
tók hún til starfa hinn 1. júlí 2005.
Stofnunin annast meðal annars fram-
kvæmd laga um rafmagnsöryggi, ör-
yggi almennrar framleiðsluvöru,
mælifræði, eftirlit með óréttmætum
viðskiptaháttum og gagnsæi mark-
aðarins. Verkefnasvið
stofnunarinnar er því
fjölþætt og um leið lýs-
andi fyrir þau marg-
víslegu lög sem Alþingi
hefur samþykkt, eink-
um á sl. 15–20 árum, í
því skyni að auka neyt-
endavernd á Íslandi.
Í Morgunblaðinu 3.
ágúst sl. birtist grein
eftir Ferdinand Han-
sen þar sem vakin er
athygli á svo nefndum
seðilgjöldum sem ýmis
fyrirtæki leggja á
reikninga sem þau senda við-
skiptavinunum þegar þau innheimta
skuldir sem þeir hafa stofnað til hjá
fyrirtækjunum. Í greininni er óskað
eftir viðbrögðum ýmissa aðila, þ.á m.
Neytendastofu, á því sem greinarhöf-
undur telur vera „ósvífna sjálftöku“
fyrirtækja og stofnana þegar sendir
eru út greiðsluseðlar til neytenda
vegna vöru eða þjónustu sem þeir
kaupa af þessum aðilum. Í leiðara
Morgunblaðsins 4. ágúst er tekið
undir framangreinda fyrirspurn, en
þar segir: „Er ekki full ástæða til að
nýstofnuð Neytendastofa taki Ferd-
inand á orðinu og skoði þessi mál,
sem snerta nánast alla landsmenn,
með því að kanna lagalegan grund-
völl þessarar gjaldtöku og hvort hún
fær í raun staðist?“
Neytendastofa fagnar allri um-
ræðu um neytendamál enda um að
ræða málaflokk sem varðar daglega
landsmenn alla með einum eða öðr-
um hætti.
Peningaskuldir eru þess eðlis að á
skuldara hvílir sú skylda að koma
greiðslu til kröfuhafa. Þetta er gömul
grundvallarregla kröfuréttarins. Í
lögum um neytendakaup nr. 48/2003,
sem vitnað er til í grein Ferdinands,
er einnig áréttað í 39. gr. laganna að
kaupverð skuli greitt á atvinnustöð
seljanda. Þetta þýðir að auk þess sé
allur dráttur á greiðslu á áhættu
skuldara. Samkvæmt grunnreglum
kröfuréttarins er því samkvæmt
framansögðu á því byggt að það sé á
ábyrgð seljanda að gefa út reikning
og senda til neytandans. Það er hins
vegar alfarið í verkahring neytand-
ans samkvæmt gildandi rétti að
koma greiðslu til seljanda á atvinnu-
stöð hans eða með greiðslu beint á
bankareikning hans eða með því að
nota t.d. póstgíró. Á Íslandi og í Dan-
mörku er byggt á sömu grundvall-
arreglum kröfurétt-
arins. Í Danmörku
hefur reynt á þessa
reglu fyrir dómstólum.
Í hæstaréttardómi
UFR. 1952:861 var
staðfest að neytanda
var óheimilt að draga
frá greiðslu kostnað
vegna gíróseðils. Þenn-
an dóm verður að telja
fordæmisgefandi á Ís-
landi þótt mér vitanlega
hafi ekki reynt á þetta
fyrir dómstólum hér. Í
lögum nr. 48/2003, um
neytendakaup, sem Ferdinand vísar
til í grein sinni, er staðfest sú meg-
inregla að seljandi geti ekki krafist
viðbótarþóknunar fyrir að gefa út og
senda reikning til neytanda. Seð-
ilgjald er hins vegar ekki gjaldtaka
sem varðar útgáfu reikningsins af
hálfu seljanda heldur tengist það
kostnaði við afhendingu á greiðsl-
unni. Sem fyrr segir er það skylda
neytanda að koma greiðslu til kröfu-
hafa og samkvæmt gömlum aðferð-
um við innheimtu fólst í þessu auðvit-
að kostnaður og fyrirhöfn fyrir
neytendur sem urðu að taka sér ferð
á hendur til að afhenda peninga til
greiðslu þeirra skulda sem þeir höfðu
stofnað til á hverjum tíma. Í því skyni
að auðvelda neytendum að afhenda
greiðslur þá hafa þróast aðferðir eins
og til dæmis greiðslur í gegnum póst-
gíró eða á annan hátt eins og við
þekkjum vel hér á Íslandi. Hagræði
af framangreindum greiðsluháttum
er mikið fyrir fyrirtækin en einnig
fyrir neytendur. Seðilgjöld eru því
greiðsla fyrir þetta hagræði við af-
hendingu á greiðslu eins og skýrt er
staðfest í hinum danska dómi sem
hér á undan var vísað til. Lög eru því
ekki brotin með framangreindri
gjaldtöku. Rétt er þó að benda á að á
undanförnum árum hafa ýmsir að-
ilar, sem starfa að neytendavernd,
bent á að meðal mikilvægustu mann-
réttinda neytenda er rétturinn til að
velja. Þannig á neytandi að hafa rétt
til þess að velja sér vörur og þjónustu
sem hann þarf á að halda. Mikilvægt
er að tryggja frjálsa samkeppni og
fjölbreytni á sem flestum sviðum, þ.e.
við framleiðslu, sölu og afhendingu á
vörum og þjónustu. Þetta gildir einn-
ig um innheimtuaðferðir hjá fyr-
irtækjum og stofnunum. Í því sam-
bandi er æskilegt að þau skoði hvort
ekki sé unnt að bjóða neytendum
frjálst val við ákvörðun á því hvort
greitt sé með þeim hætti sem útgáfa
greiðsluseðla gerir ráð fyrir með til-
heyrandi kostnaði eða hvort aðrir
hagkvæmir kostir standi neytendum
til boða við að koma greiðslu til selj-
enda vöru og þjónustu. Í nýjum lög-
um er það nýmæli að Neytendastofu
er falið að vinna að stefnumótun í
málefnum neytenda. Augljóst er að
þessi umræða er þarft innlegg þegar
hugað er að efnahagslegum rétt-
indum neytenda og hvort nauðsyn-
legt sé að breyta löggjöf vegna þró-
unar í viðskiptaháttum sem eru
andstæð réttindum neytenda. Áður
en slíkt er lagt til er þó ávallt mik-
ilvægt að gera góðar þarfagreiningar
og könnun á því hvort ekki megi
leysa vandamál í samskiptum neyt-
enda og seljenda án lagasetningar.
Neytendastofa er ný stjórnsýslu-
stofnun sem er til þjónustu fyrir
neytendur. Það er því von stofnunar-
innar að hún muni eiga gott og mál-
efnalegt samstarf við landsmenn alla
til að tryggja að ekki sé brotinn rétt-
ur á neytendum í viðskiptum eða á
öðrum þeim sviðum sem stofnunin
hefur umsjón með.
Neytendastofa vill því að lokum
hvetja neytendur til að kynna sér
lagaleg réttindi sín og afla sér upp-
lýsinga og aðstoðar ef þörf krefur.
Þannig mun neytendavitund á Ís-
landi styrkjast öllum til hagsbóta.
Neytendastofa og seðilgjöld
Tryggvi Axelsson
fjallar um seðilgjöld ’Seðilgjald er hins veg-ar ekki gjaldtaka sem
varðar útgáfu reikn-
ingsins af hálfu seljanda
heldur tengist það
kostnaði við afhendingu
á greiðslunni.‘
Tryggvi Axelsson
Höfundur er forstjóri Neytendastofu.
ÉG ÓK þjóðveg 1 á dögunum,
nánar tiltekið yfir Ölfusárbrú við
Selfoss. Mér var litið til neta-
bænda sem voru að vitja laxaneta
í ánni. Netin voru þung í drætti
enda full af villtum laxi, margir
rígvænir og fallegir
göngulaxar. Fyrir
áratugum hefði
ákveðin rómantík ver-
ið yfir sýn minni enda
alkunna að netaveiðar
á laxi voru bændum
drjúg tekjulind hér á
árum áður. Í dag hafa
tekjurnar síður en
svo rýrnað til bænda
vegna hins silfraða
lónbúa. Það sem hef-
ur hins vegar breyst
er að ferðaþjónustan
skilar aurunum í
pyngju bænda vegna
tugþúsunda stang-
veiðimanna sem á
hverju sumri eru til-
búnir að greiða dug-
lega fyrir aðgang að
ánum um allt land.
Stangveiði-
iðnaðurinn á Íslandi
er orðinn stór iðnaður
á íslenskan mæli-
kvarða. Það sem
einna helst einkennir
Ísland sem markaðssvæði fyrir
jafnt innlenda sem erlenda veiði-
menn er ímyndin sem landið bíður
upp á. Konungur laxfiskanna,
Norður-Atlantshafslaxinn, er víða
á undanhaldi og má í því sam-
bandi nefna að hann er á lista yfir
dýr í útrýmingarhættu í Norður-
Ameríku. Það stingur því óneit-
anlega í stúf að enn skuli leyfðar
netaveiðar á villtum laxi hér á
landi. Netabændur skil ég vel.
Hefðir hafa myndast í gegnum
áratugina ef ekki árhundruðin og
ekki má gleyma ákveðnum tekjum
sem reglulega skila sér í kassann
vegna sölu á netaveiddum laxi.
Tekjurnar eru þó ekki miklar í
samanburði við þann ávinning sem
gæti hlotist af upptöku netanna.
Mér til rökstuðnings vil ég nefna
að 15 tonna laxveiði skilar ekki
nema 6–7 milljónum króna í
pyngju netabænda. Skv. mínum
heimildum er þetta u.þ.b. magnið
sem netaveiðin á
þessu svæði gefur af
sér ár hvert. Vanda-
málið með vatnasvæði
Ölfus- og Hvítár er
hins vegar staðbundin
pólitík. Fallegar berg-
vatnsár eins og Sogið,
Stóra Laxá í Hrepp-
um og Brúará renna
allar í heilagt hjóna-
band með jökulvatn-
inu á leið sinni til
sjávar. Bergvatnsár
eru yfirleitt eftirsótt-
ari en jökulár til
stangveiði. Því má
ætla, ef netaveiði
myndi heyra sögunni
til, að tekjur bænda
sem land eiga að áð-
urnefndum berg-
vatnsám myndu
aukast á kostnað
tekna bænda sem
land eiga að jökuls-
ánni en einmitt þeir
hafa helst stundað
netaveiðina. Þennan
hnút verður að leysa og það í
góðu.
Ef ég væri sá sem öllu ræður
teldi ég skynsamlegt fyrir yfirvöld
að semja við bændur. Spyrja má
hvort drjúg eingreiðsla fyrir neta-
rétti bænda myndi duga til að
snúa dæminu við.
Með upptöku laxanetanna bæt-
um við enn frekar við ímynd Ís-
lands á þessu sviði og jafnframt
leyfi ég mér að fullyrða að tekjur
munu aukast til lengri tíma litið ef
rétt verður gert.
Um laxveiðar
– alvarleg
tímaskekkja
Gunnar Örn Örlygsson fjallar
um laxveiðar í net
Gunnar Örn Örlygsson
’Spyrja máhvort drjúg ein-
greiðsla fyrir
netarétt bænda
myndi duga til
að snúa dæminu
við. ‘
Höfundur er alþingismaður.
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
var stofnaður sem félagshyggju-
og samvinnuflokkur. Lengi var
Framsókn aðalandstæðingur Sjálf-
stæðisflokksins enda stendur
Sjálfstæðisflokkurinn fyrir and-
stæðum stefnumálum svo sem
einkarekstri og gróðahyggju og
þannig hefur það verið alla tíð. Í
dag er enginn munur á Framsókn
og Sjálfstæðisflokknum. Núver-
andi forusta Framsóknar hefur
fært flokkinn langt til hægri alveg
upp að Sjálfstæðisflokknum þann-
ig að hnífurinn gengur ekki á milli
flokkanna.
Gerbreyting á
stefnu Framsóknar
Það er ekki aðeins að Framsókn
styðji einkarekstur í dag heldur er
flokkurinn nú jafnvel orðinn harð-
ari málsvari einkareksturs en
Sjálfstæðisflokkurinn sjálfur. For-
ustumenn Framsóknar hampa í
dag óspart einkavæðingu og eru
mjög glaðhlakkalegir í hvert sinn
sem skref er stigið á braut einka-
væðingar. Þetta er gerbreyting á
stefnu Framsóknar. Áður barðist
flokkurinn fyrir sam-
vinnurekstri á mörg-
um sviðum atvinnu-
lífsins. En nú hefur
Framsókn tekið upp
stefnu Sjálfstæð-
isflokksins varðandi
rekstrarform fyr-
irtækja. Jafnvel Evr-
ópusambandið aðhyll-
ist í dag meiri
samvinnustefnu en
Framsókn.
Fylgja stefnu Sjálf-
stæðisflokksins í
skattamálum
Í skattamálum er hið sama upp
á teningnum. Þar hefur Framsókn
einnig tekið upp stefnu Sjálfstæð-
isflokksins. Sú stefna birtist í því,
að skattar hafa verið stórlækkaðir
á fyrirtækjum en í raun hækkaðir
á launþegum, þar eð skattleys-
ismörk hafa ekki fylgt breytingum
á verðlagi og kaupgjaldi. Tekju-
skattur fyrirtækja hefur verið
lækkaður í 18% en tekjuskattur
einstaklinga (útsvar meðtalið) er
38,5%.
Lítum á velferðarkerfið: Elli- og
örorkulífeyri er haldið niðri af
stjórnvöldum. Um smánarbætur
er að ræða, sem duga
hvergi nærri fyrir
framfærslukostnaði.
Samtök aldraðra og
öryrkja eru hundsuð.
Atvinnuleysisbótum
er einnig haldið niðri.
Eftir að forusta
Framsóknar hafði
gert samkomulag við
Öryrkjabandalagið
um verulega lagfær-
ingu á kjörum þeirra,
er urðu ungir ör-
yrkjar, var forustan
niðurlægð af Sjálfstæðisflokknum
og látin svíkja samkomulagið!
Félagslega íbúðakerfið rústað
Ráðherra Framsóknar lagði fé-
lagslega íbúðakerfið í rúst. Kerfi
félagslegra íbúða sem tók við af
verkamannabústaðakerfinu var
lagt niður með einu pennastriki.
Er vafamál, að Sjálfstæðisflokk-
urinn hefði gengið svo langt gegn
byggingu félagslegra íbúða, ef
hann hefði haft þennan málaflokk
á sinni hendi. Í sumum málum
virðist Framsókn vera orðin harð-
svíraðra íhald en jafnvel íhaldið
sjálft.
Í velferðarmálum hefur Fram-
sókn fylgt alveg sömu stefnu og
Sjálfstæðisflokkurinn.
Óþurftarmál studd
Framsókn hefur stutt óþurft-
armál Sjálfstæðisflokksins enda
þótt flokkurinn hafi í byrjun verið
andvígur þeim. Í þessu sambandi
má nefna eftirfarandi: Sjálfstæð-
isflokkurinn gerði kröfu til þess að
Þjóðhagsstofnun yrði lögð niður.
Framsókn var ekki samþykk því
en varð við kröfunni til þess að
halda ráðherrastólunum. Sjálf-
stæðisflokkurinn gerði kröfu til
þess að eignarhald Baugs á fjöl-
miðlum yrði takmarkað með lög-
um. Í því skyni samdi flokkurinn
lög um eignarhald á fjölmiðlum
(hið fræga fjölmiðlafrumvarp).
Framsókn studdi frumvarpið þrátt
fyrir mikla andstöðu innan Fram-
sóknarflokksins og meðal þjóð-
arinnar. Framsókn hefur stutt
vafasamar embættaveitingar Sjálf-
stæðisflokksins jafnvel þó það hafi
kostað brot á jafnréttis- og stjórn-
sýslulögum. Framsókn hefur fetað
í fótspor Sjálfstæðisflokksins í
embættaveitingum og misbeitt
valdi sínu til þess að koma gæð-
ingum sínum í embætti. Þannig
mætti áfram telja.
Studdi innrás í Írak
Framsóknarflokkurinn var ekki
aðeins samvinnu- og félagshyggju-
flokkur meðan hann var og hét
heldur var hann einnig málsvari
friðar í heiminum og talsmaður
þess, að Ísland héldi sig utan við
öll hernaðarátök. Hermann Jón-
asson, Eysteinn Jónsson og Stein-
grímur Hermannsson stóðu vörð
um þessa stefnu Framsóknar. En
með tilkomu núverandi forustu
Framsóknar hefur einnig hér orð-
ið breyting á. Til þess að þóknast
Sjálfstæðisflokknum ákvað Fram-
sókn að Ísland skyldi styðja árás á
annað ríki í andstöðu við örygg-
isráð SÞ. Framsókn samþykkti að
Ísland styddi innrás Bandaríkj-
anna og Bretlands í Írak. Þetta
var algert brot á fyrri stefnu
Framsóknar. Hvers vegna gerði
forusta Framsóknar þetta? Jú, til
þess að halda ráðherrastólunum.
Öllu skyldi fórnað fyrir þá, öllum
stefnumálum Framsóknar og öllu
skyldi fórnað fyrir að fá að stýra
fundum ríkisstjórnarinnar. Nið-
urlæging Framsóknar er alger.
Enginn munur
á Framsókn og íhaldinu
Björgvin Guðmundsson fjallar
um Framsóknarflokkinn ’…öllum stefnumálumFramsóknar og öllu
skyldi fórnað fyrir að fá
að stýra fundum rík-
isstjórnarinnar. ‘
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.