Tíminn - 06.05.1970, Blaðsíða 3

SfH>VIKtJT>AGUR 6. maí 1970.
TIMINN
Þessi mynd var tekin af Heklugosinu 1947, á fyrsta degi þess, sem var laugardagur-
inn 29. marz. Var mynd þessi tekin kl. 11 f.h., en gosið hófst kl. 7. Sézt gosiS úr NA.
HEKLUGOSIÐ 1947
TK—Reykjavík, miðvikudag.
f gærkveldi laiust fyrir kl. 10
bárust fréttir aif því að gos væri
hafi'O í Heklu. Gosið mun hafa
hafizt laust fyrir H. 9 Er þetta
er skrifað höfðu ekki nægilega
glöggar fréttir borizt af gosinu,
svo að unnt væri að bera upphaf
þess saman við það, sem gerðist
í HeMu, er gos hófst þair þann
29. marz 1947 en er lesendur Tím
ans fá þetta blað í hendur gætu
fréttir af umfangi gossins hafa
skýrzt nokkuð og mönnum til upp
lýsingar og frekari glöggvunar á
samanburði skal hér í fáum orð
um birt frásögn af upphafi goss
ins 1947 eins og því var lýst þá
dagir. i eftir í Tímanum, en einnig
stuðst við frásagnir í bókinni
„Heklugos 1947“.
Urn klukkan sex laugardaginn
29. marz vaknaði Alexander Sig
ursteinsson að Djúpadal á Rang
árvöllum og bjóst til gegninga.
Leit hann þá út um gluggann og
gáði til veðurs. Norðanátt var á
og hvergi skýjaskaf á lofti. Hekla,
sem blasti við í norðri, mótaðist
skýrt við himin. Leit hann þá á
armbandsúr sitt og var klukkan
þá tuittugu mínútur yfir sex.
Tveimur mínútum síðar leit hann
aftur til fjallsins og sá hann þá
óéðlilegan hvítan hnoðra þyrlast
upp úr Heklu austarlega á há-
bungunni. Hvíti hnoðrinn fór ört
stækkandi og skyndilega skaut
lupp háirri reyksúlu þráðbeinni,
sem breiddi ört úr sér að ofan.
Skyndilega dökknaði súlan og
króna hennar hækkaði, dökknaði
hún, sló ó hana brúnan lit í fyrstu.
Skyndilega dökknaði hún enn
meir og varð að lokum nærri því
svört. Sól var þá komin upp. Brá
þá þrem leiftrum fyrir í mekkin
um. Þá var klukkan 6,30.
KI. 6,35 heyrðist mikill þyt
Ur eða loftþrýstingur og rúður
gnötruðu. Kl. 6.48 varð vægur
jarðskjálftakippur og á eftir var
lengi ókyrrt og ékki gott að átta
sig á, hvort loftþrýstingur var
eða þytur af dunum, sem nú
byrjuðu.
Kl. 7 var gossúlan að mestu ó-
breytt en byrjaði úr því að hneigj
ast til suðurs. Var þá toppur
Heklu alveg horfinn í sortann.
Þetta er hluti frásagnar þess
manns, sem var sjónarvott-
ur að fyrstu upptökum og
aðdraganda hins mikla goss
í Heklu árið 1947.
En morgun þennan á áttunda
tímanum sá bóndi einn í Inn-Fljóts
hl-íð mökk ægilegan gnæfa yfir
hlíðinnni ofan við bæinn. Hann
fór upp á brúnina með ungling lítt
búinn og berhöfðaðan til að at-
huga þessi býsn. Þegar þeir félag-
ar voru komnir upp á hlíðarbrún-
ina, heyrðu þeir dynk mikinn og
jafnframt skall á þá loftalda —
líkt og af sprengingu. Á næsta
augnablikli skall yfir hræðilegt
vikurfall og brúnamyrkur svo að
ei-gi sá hand-a skil. Áttu þeir fé-
lagar erfitt með að verja andlit
sín, og pilturinn, sem var berhöfð
aður, varð illa úti. Þó komust báð
ir heim óskemmdir. Á röskum
tveimur tímum varð á þessum slóð-
um 5—15 cm. vikurfall.
Hekla var byrjuð að -gjósa eftir
102 ára hlé.
Á forsíðu Tímans sunnudaginn
30. marz 1947 sagði svo meiðal
annars u-m upphaf gossins og því
sem fyrir aug-u þeirra bar, er
fyrstir flugu til að skoða Heklu-
gos úr lofti: Mikið gos og myrkur
sunnanlands Laust fyrir klukk-
an 7 í gærmorgun heyrðist gifur-
leg sprenging frá Heklu. Fylgdi
henni snarpur jarðskjá-lftakippur,
sem n-áði um allt Suðurland. Þeg-
ar á eftir gaus mökkur mikill upp
úr Heklu og náði hann fljótlega
7—8 km í loft upp. Síðan hefir
stöðugt verið mök-kur yfir Hek-lu
og hefur hann sézt g-reinilega frá
Reykjavík. Jafnframt h-eyrast stöð
ugt drunur og dyn-kir frá Heklu
og hafa þeir heyrzt viða um land
og jafnvel norður í Grímsey og til
Vestfjarða. Yfir öllu Suðurlands-
undiriendinu liggur dimm móða
og í Rangárval-lasýslu var myrkur
í gær.
.. Það var þegar Ijóst er komið
var aus-tur að Heklu, að eng-in leið
v-ar að fljúga kringum fjallið því
að suður af því var algert myrkur
og stórhríð af kolsvartri eldfjalla-
öskunnd. Flug-vélin sveimaði því
að norðan, vestan og austan við
fjallið. Fyrst var ekki komið öllu
nær gígnum en í 10 km fjarlægð
en næst mun vélin hafa komizt í
3—4 k-m fjarlægð frá gosinu, og
er það ón-eitanlega ekki hættulaust,
því að grjótflugið upp úr gígnum
er með fádæmum.
í suður, nokkuð í suð- austur
og lanigar leiðir suð-vestur frá
Heklu er landið a j þekjast svartri
öskunni, 'og er það ýmist svart
eða gráleitt yfir að sjá. Tindfjalla
jöku-11 -má t. d. heita alveg svart
ur. En þó að þessi svarta breiða
veki óneitanlega ugg og ef-tir-
tekt, er það þó fyrst og f-remst
fjallið sjálft, gígurinn, gosmökk
urinn í ferlegum bólstrum og
hnyklum og glóandi hraunstraum
arnir, sem seiða augað og athygl
ina til sín.
Niður norð- og norðaustur hlíð
ar Heklu renna tveir hraun-
strau-mar, og er að minnst-a kosti
annar þeirra margra km breiður.
Upp af hraunelfum þessu-m, legg
ur ryðbrúnan reyk, af brunnum
sandi og grjóti. Eins og geta má
nærri, er snjór sá er á fja-llinu
hefur le-gið, að mestu bráðnað
ur, og hefur af þvf orðið jökul
hlaup niður í Ranigárbotna. At-
hygli vekur það, að innan um
bff-únar hraungufurnar og gráa
igosmekkina má sjá háa, hvíta
igufustróka víðsvegar um norð-
tvestur hlíðin-a, líkast -því þegar
Ireykir stíga upp af stóru hvera
tsvæði. Er u-m tvennt að ræða, að
iþama séu að gufa upp síðustu
leyfarnar af vatni og snjó, eða
að iþ-arna hafi opnast sprungur, og
glufur, sem heitar gufur úr iðr
um jarðar rjúki upp um.
Nokkru eftir að komið var
a-ustur, var sem -gosmökkurinn,
þynntist snöggvast áð norðan-
verðu og gat þá að líta eina hina
glæsil-egustu sýn, sem mannlegt
auga fær séð. Þar sem reykur
inn hvarflaði frá, kom í Ijós,
dumbrautt eldhafið, upp úr gígn
um og m-átti þá greini-lega sjá,
þétta hríð af he-ljarbj-ör-gum, sem
þeytt-ust í sííellu svo hátt se-m
séð varð. Munu allir sjónarvott
ar sammála um, að forfeðrum
okkar, sem töldu Heklugíig-a reyk
háf-a H-elvítis, hafi verið mikið
vorkunnarmál að hallast að fyrr-
greindri skoðun.
Heklugos hafa oft staðið lengi,
svo að skipti mörgum vi-kum og
mánuðum. Það virðist vera
eðli þeirra að hægjá á sér annan
tímann, en h-erða svo á þess á
millL
Sennilega er mesta hættan af
jarðskjálftum, liðin hjá, því að
þeir eru yfirleitt mestdr í byrj
un, meðan gígarnir eru áð opn-
ast. Ekki virðist vera ástæða til
að óttast að hraun frá gosi þessu
valdi skemmdu-m því langt er til
byggða. Það er öskufallið sem
hættan stafar af. Raunar hefur' ?
aska úr Heklu ekki virst vera ;
óholl -gróðri, n-ema þar sem ösku
lagið verður svo þykkt að gróður
kafnar undir því. En uppburður
inn hefur oft verið geysimikill.
Það mun hafa verið öskufall úr
Heklu, sem eyddi byggð í Þjórs
árdal um 1300 og dæmi er til
þess, að aska hafi borizt til Þýzka
lands.
Gos þetta byrjaði með -miklu-m
krafiti, sem sjá má af því, að
askan, sem fellur suður undir
Eyjafjöllum, og jafnvel úti í
Vestmannaeyjum, er stórgerð og
gróf.
Mynd þessi var tekin sumarið ‘68
frá Galtalæk á Landi, en þá um
sumarið bar á reyk úr gígnum,
og enis og sést á myndinni. Örin
bendir á Axlargíg.
Vígslu- og veizlu-
helgi
Mikil veizlu -og vígsluhelgi
er afstaðin. Hundruð manna
sátu tvófalda vígslu og tvöfalda
veizlu með gómsætum krásum
og dýrum veigum. Hjn fátæka
eyþjóð í Atlantshafi var að
vígja orkuver, sem rcist er fyrst
og fremst til að seija útlend-
ingum ódýrustu orku í Evrópu
á kostnaðarverSi. Þó mun víst
raunar ekki alveg öruggt ennþá,
að það verð náist. En hvað er
að fást nin það? Svo var er-
lent stóriðjufyrirtæki að vígja
álverksmiðju í Straumsvík.
Fjórtán tölusettir langferða
bílar, enginn þó númer 13,
fluttu rúmlega 600 manns
að Búrfelli, mesta fyrirfólk
landsins. Fyrir lestinni fóru þó
í sérstökum einkabílum þjóð-
höfðingi eyþjóðarinnar og Jó-
hannes Nordal. Lögreglubíll
meS ljósum og sírenum tryggði
greiðfæra leið.
Búið var að reka Þjórsár-
virkjun við Búrfell um alllangt
skeið áður en til vígslu var
haldið. Samt sem áður var allt
stöðvað löngu áður en stór-
menni riðu í hlað. Það kostaðj
að draga varð úr orkusölu til
Áburðarverksmiðjunnar og
minnka framleiðslu hennar nið-
ur í þriðjung. Einnig varð að
setja af stað hina dýru, nýju
gasaflsstöð I Straumsvík til að
trufla ekki reksturinn þar. Allt
var vendilcga undir þaS búið,
að hið þjóðlega I-átleysi að al-
þýðuskapi mætti ríkja. Svo
var ýtt á hnappinn og skálað
á eftir.
Aðeins nokkrar
milljónir
Þetta fyrirtæki’ allt kostaði
aðeins nokkrar milljónir, sem
er ekki svo ýkja há upphæð, ef
í nýslegnum Nor-dölum er
reiknað ,en þeir eru 10 sinnum
meiri að verðgildi en krónan,
sem búiS er að gera næstum
cinskis virði. Og hátignarsvip-
inn þurfti ekki að flytja inn
frá Kaupmannahöfn að þessu
sinni- Að vísu hvarflar víst að
sumum sú spurning, hver muni
borga brúsann. Víst er um það,
að ekki munu útlendingar sam-
þykkja að greiða hærra verð
fyrir orkuna, þótt það sé hið
lægsta í hcimi. Og munar nokk
uS um einn kepp í sláturtíð-
inni, þegar það er hvort sem er
alls ekki víst, að það verð nægi
til að standa undir stofni og
rekstri þessarar virkjunar?
Hvað munar hina íslenzku raf-
orkuneytendur um það að bæta
á sig nokkrum milljónum í við-
bót? Þeir eiga hvort sem er
að borga mismuninn.
Stjarna stórriddarans
Það er reyndar rétt að' geta
þess áður en lengra er haldið,
að daginn áður en þessi mikla
vígsla hófst þ. e. á hátíSjsdegi
verkalýðsins, 1. maí, var Jó-
hannesi Nordal veitt stjarna
stórriddara af Fálkaorðunni, til
að undirstrika boðskapinn um
nauðsyn hófsemdar alþýðunnar
gagnvart lífsgæðum og snnn-
girni í kröfugerð samfara
Framhald á bls. 14